Que Santiago non sería o mesmo sen a Casa das Crechas, é difícil dubidalo. O 16 de marzo de 1987, este local, que xa fora taberna no século XIX, reabría para converterse en referente da música ao vivo e do encontro entre culturas nun lugar especial. Na fin do mundo. Vítor Velho, que entón tiña 17 anos, foi un dos seus fundadores. Tres décadas despois, repasa con nós a andaina das Crechas e a súa propia. Como o profesional da cultura que é. Con tanto traballo atrás por levar a música galega polo mundo. E non é tópico. A Casa das Crechas celebra o seu 30 aniversario cunha programación especial para marzo.

O local fora unha casa de comidas no XIX…

Fundouse a mediados do XIX e foi unha taberna moi popular, de estudantes, comerciantes, peregrinos... Aparece no libro ‘La casa de la Troya’. Era un lugar no que había boa comida, no que se celebraban festas, tertulias de certo calado político, cultural… Máis tarde foi un hostal tamén. Iso é o que sabemos pola documentación. Despois hai cousas que nos contaron: que o levaban unhas mulleres moi rexas e que ao seu irmán lle chamaban “o crecho”..., e outras cousas que non podemos contrastar na documentación. Mais a cuestión é que, si, nós montamos, no mesmo sitio, algo parecido ao que xa houbera no pasado, e sen sabelo!. Soubémolo despois.

"Nós montamos, no mesmo sitio, algo parecido ao que xa houbera no pasado"

Cando empezastes, o proxecto era montar un local onde puidese facerse música ao vivo. Eran os 80. Segundo o tópico, o tempo da “movida”. Mais non era tan activo Santiago no terreo do folk, entón?

O proxecto non era, en realidade, montar un bar, senón un espazo no que puidese facerse música ao vivo de xeito natural. En realidade, eu daquela tiña só 17 anos, non frecuentaba moito a noite, polo que tampouco podo contar moito de como era… Mais, iso si, eramos un grupo de mozos moi comprometidos política e culturalmente. Eu estaba na asociación Ferradura e en O Galo e nunha organización política. Xulio estaba en Brétema e tamén era membro de Ferradura, que pulaba polas festas populares. Chico achegaba a vea artística e tiña unha afinidade especial pola música popular tamén… 

"Eramos un grupo de mozos moi comprometidos política e culturalmente"

Como dicía, a idea inicial non era montar un bar, aínda que despois foi tomando corpo diso. Despois veu a Asociación Cultural Cidade Vella e desde ela organizamos o Festival Folk Cidade Vella ou a Mostra de Artistas Noveis, que durou ata o 95, e pola que pasaron moitos dos mellores músicos do país. A Casa das Crechas foi un catalizador que serviu de instrumento de visibilidade dun movemento que estaba latente, e que en Compostela ata entón non tivera a súa expresión nun foco especializado. Si había xa festivais, como o de Ortigueira, pero o noso proxecto levaba a música ao vivo ao centro de Compostela, á Praza da Quintana...

Dixeches varias veces que era “unha fiestra aberta ao mundo”. Polas Crechas pasa moita xente doutros países…

A Casa das Crechas está situada na fin do Camiño de Santiago, nun lugar ao que chegan viaxeiros de todo o mundo. Un lugar simbólico, que xa o era antes do mito do Apóstolo. Unha fin do mundo á que chegar seguindo as estrelas ou buscando onde se pon o sol. E esa dimensión simbólica, usurpada polo catolicismo, é algo moi a valorar se queremos entender Compostela como unha cidade aberta, laica e aberta ao mundo.

"Esa dimensión simbólica, de fin de mundo, usurpada polo catolicismo, é algo moi a valorar se queremos entender Compostela como unha cidade aberta, laica e aberta ao mundo"

Somos galegos e temos unha música viva e marabillosa. Pero non somos estúpidos e sabemos que en moitas outras partes do mundo tamén teñen unha música viva e marabillosa. Mais nós estamos en contacto con diferentes partes do mundo. Por ser parte do arco Atlántico, por estar tan perto de Portugal… A Casa das Crechas é unha fiestra, unha ferramenta, un lugar onde podes atopar músicas de todo o mundo que non forman parte do ecosistema habitual de escoita. E desde o principio buscamos crear esa atmosfera, coa música ao vivo, coas foliadas, coas sesións, concertos… de música galega, doutras partes do Estado, de Europa e dos outros continentes.

Hai pouco falaba con Bieito, de Luar na Lubre, e dicíame que, malia os 30 anos que pasaron -eles tamén cumpren 30 anos- aínda non é doado que a música galega teña presenza no ámbito das nacións “celtas”, fóra dos festivais.

En xeral, eu creo que vivimos un momento como nunca antes. Agora mesmo estou en Nova Zelanda con Mercedes Peón, que leva máis de 300 concertos internacionais… Podo falar con certa convicción de que a música galega si se está proxectando no mundo, e podería poñer moitos exemplos: Sumrrá están agora de xira em varios países de centroamérica, Narf estivo con Uxía de xira por Estados Unidos pouco antes de falecer, Davide Salvado estivo hai pouco en Finlandia e Canadá, Radio Cos estiveron en Polonia, en Escocia e van para Bruxelas, Xabier Díaz en Escocia, Guadi Galego en Portugal, Galiza sempre está presente no festival de Lorient, Cristina Pato está en Nova York…

Pero tamén temos que ser conscientes de que somos un país pequeno e de que a oferta musical mundial é moi grande e diversa. E nós levamos pouco tempo petando na porta. Cando levas un tempo traballando e petas abondo haberá alguén que te recoñeza a te convide a entrar, pero nese proceso estamos. E para conseguilo precisamos un enfoque estrutural, encadrando as accións en políticas estratéxicas.

"Temos que ser conscientes de que somos un país pequeno e de que a oferta musical mundial é moi grande e diversa"

E iso supón que haxa coproducións, intercambio... , porque, cantos músicos de Escocia ou de Bretaña, de Nova Zelanda ou doutros lugares do mundo aos que nos gustaría ir coa música, traemos nós aquí, fóra de festivais como Ortigueira? Eu penso que se trata de establecer puntos de encontro que xeren comunidade. E non concibir a música só como un negocio. Eu entendo que ten que haber reciprocidade e que non sempre a houbo, pero a música galega ten máis presenza internacional da que tivo nunca. Aínda que quede moito por facer.

Falas de políticas estratéxicas. Hai moito que se vén falando de “proxección exterior”, mais non hai máis que accións puntuais neste sentido. Se ollamos as axudas á promoción exterior para a música e as artes escénicas, vemos que uns poucos levan a maioría dos recursos…

O exemplo que escolles é significativo: música e artes escénicas xuntas. A música ten entidade propia. É un tipo de expresión cultural, coma o cine, que ten xa de por si capacidade de exportación, que é un concepto que podemos considerar, neste contexto, superado. A música é un fenómeno global, e máis desde que existen plataformas como Spotify ou Youtube. Por iso, se falamos de exportar, non podemos reducilo á mobilidade física.

Ademais, exportar é tamén importar. Mais si, non temos políticas estratéxicas baseadas no coñecemento da realidade. Non se só trata de crear circuítos ou de repartir esmolas. É algo máis. Tamén é verdade que o sector non ten unha unidade de acción que axude neste sentido, aínda que agora está a Asociación de Músicos ao Vivo. Ademais, é un traballo que require tempo, esforzo, falar idiomas, andar polo mundo… fronte á comodidade que poida ter traballar só na proximidade. Mais non é só cuestión de dedicar máis ou menos recursos. É ter un modelo. Dotar de contido desde o punto da xestión a marca que xa existe, Galician Tunes. E a partir de aí, actuar en tres eixos.

"Non temos políticas estratéxicas baseadas no coñecemento da realidade. Non se só trata de crear circuítos ou de repartir esmolas"

En primeiro lugar, a xestión: dotar a Galician Tunes, ou calquera outra marca que acordemos no sector, coa capacidade de xestionar e ter interlocución be to be para xerar unha estratexia útil e ao servizo da proxección internacional da música em Galiza; non só dos artistas, senón do conxunto do sector; esta oficina debe estar xestionada dende unha óptica profesional e debe ter capacidade para a captación de recursos públicos e privados.

En segundo lugar está a programación e os encontros profesionais: dotarnos de plataformas útiles, que teñan un impacto no contexto global. Como o Focus Galicia, ou o Womex, que tivo un determinado impacto na visibilización de Galiza como país musical, na proxección internacional de artistas que participaron e tamén nos que non participaron, porque foi unha oportunidade para facer contactos, para que profesionais do sector coñecesen o talento galego… Tamén precisariamos poñer ao servizo deste enfoque festivais con vocación de intercambio internacional. Porque, realmente, non temos festivais cunha auténtica proxección internacional, que abran accións estratéxicas en canto a encontros, coproducións, etc. 

"Realmente non temos festivais cunha auténtica proxección internacional, que abran accións estratéxicas en canto a encontros, coproducións, etc"

En terceiro lugar, o financiamento: para a promoción de artistas e profesionais, para asistir a festivais, para poder programar xiras internacionais, para facer coproducións…no marco do fomento da mobilidade internacional na que na nosa condición de periferia sempre temos uns custos superiores aos de outros artistas do Estado e de Europa. Mais o financiamento non se debe obter a calquera prezo, senón con proxectos sólidos a varios anos que permitan desenvolver unha estrutura profesional detrás deles…. Non é só dar axudas para ir a festivais, que tamén, senón promover un traballo profesional que acompañe cada iniciativa, que permita ter un impacto: no mercado, na difusión dixital, que supoña ter presenza en foros internacionais.

"O financiamento non se debe obter a calquera prezo, senón con proxectos sólidos a varios anos que permitan desenvolver unha estrutura profesional detrás deles"

Volvendo a Santiago, desde hai tempo houbo problemas cos locais de música ao vivo, por razóns de normativas -autonómicas, sobre todo- que non é doado cumprir. Mesmo un edil é investigado por tentar evitar as sancións a bares, segundo explicou, sen ter a seguridade xurídica necesaria…

Eu creo que iso é unha mostra da mediocridade que temos que aturar, que nos leva a quedar co máis trivial. Penso que o problema aí é que Compostela carece dun relato alternativo ao dominante. Hai determinados axentes sociais, sobre todo de mentalidade conservadora, que toman partido pola miseria. Que promoven a manipulación, coa axuda de medios de comunicación que confunden o que ten incidencia real na cidadanía e o que non, e que presentan a música ao vivo como un problema.

"Hai determinados axentes sociais, sobre todo de mentalidade conservadora, que toman partido pola miseria e promoven a manipulación"

Claro que pode haber problemas concretos de ruídos na rúa, pero non é nada raro nunha cidade que recibe miles de persoas, e na que ás veces parece que se entran grupos de peregrinos berrando, non hai problema, pero si o hai se hai un concerto nun local. Penso que temos que facer fronte a esa hipocrisía, a esa mediocridade. Houbo cambios normativos que favoreceron a especulación, e que levan a que no centro histórico case non queden supermercados pero medren as tendas de souvenirs e os albergues. Fomentouse un modelo de turismo barato, que se concibe en termos de número de visitantes…

Eu o que penso é que temos que apostar por outro discurso, por outro modelo, o dun lugar que medre grazas ao coñecemento. Establecendo relacións pragmáticas cunha  Universidade que ata agora parece só perpetuar un funcionariado que pouca utilidade achega á cidade; recuperando espazos que foron quedando baleiros ou que están sendo infrautilizados; contando cunha cidadanía activa, coa xente nova con inquietudes… Trátase de desenvolver a vitalidade da cidade, impulsada tamén desde as institucións, de visibilizar Santiago desde unha perspectiva diferente á do Camiño e o Apóstolo, tal como se percibía nos 90: como unha cidade vital na que pasaban cousas.

"Trátase de desenvolver a vitalidade da cidade, de visibilizar Santiago desde unha perspectiva diferente á do Camiño e o Apóstolo"

Compostela é tamén, hai que lembralo, a cidade de iniciativas como a de Chévere, coa desaparecida sala Nasa, que tamén fan 30 anos… Por todo isto, a construción dun plano que poña por diante a cultura e o coñecemento é clave. Non nos poden acusar a nós, precisamente, de ser un instrumento de demolición. Crechas demostra que se pode desenvolver unha iniciativa independente, sen financiamento público, que contribuíu a crear unha alternativa de consumo e de cultura. A Asociación Cidade Vella tamén é un actor relevante nese sentido, o de ofrecer unha alternativa de ocio saudable, enriquecedor, sen molestar a ninguén. Fíxose unha bóla dun problema inexistente.

"Crechas demostra que se pode desenvolver unha iniciativa independente, sen financiamento público, que contribuíu a crear unha alternativa de consumo e de cultura"

Xa que falas de hipocrisía, houbo unha época na que esas mesmas forzas conservadoras dicían que forades “favorecidos” pola Consellería, entón nacionalista, por razóns de afinidade ideolóxica. Fora en relación cun concurso na Cidade da Cultura. Pero non foi a única vez.

Nós o que temos é unha traxectoria de traballo profesional. Traballamos con gobernos de distintas cores políticas, tanto con uns coma cos outros. Se foi algunha vez por “afinidade ideolóxica”, terán que demostralo eles. O problema real aí foi que pasou coa Cidade da Cultura. Foi como se concibiu a Cidade da Cultura e o xeito no que detrae recursos. Aínda así, eu creo que pode ter unha utilidade, que se pode buscar a maneira de que non detraia recursos, senón que os atraia.

"Eu creo que a Cidade da Cultura pode ter unha utilidade, que se pode buscar a maneira de que non detraia recursos, senón que os atraia"

O Womex, por exemplo, contribuíu a dotala de contidos, movendo 2.500 persoas. É unha mostra de que a actividade da Cidade da Cultura pode ser complementaria do resto da cidade. Pero que non resolvan este tipo de problemas é un indicador de para onde vamos. Da mediocridade e da hipocrisía que tentan desvirtuar a realidade. Todo o mundo sabe da instrumentalización que se fai coas denuncias a locais, a partir, como dicía antes, dunha problemática inexistente, máis alá de casos puntuais.

"Todo o mundo sabe da instrumentalización que se fai coas denuncias a locais"

Se respondemos coa sanción, co peche, coa represión, estaremos tirando pedras contra o noso propio tellado. Se xogamos a comtemporizar, ademais estamos a darlle certo crédito a esa dinámica, a esa falsa narrativa da música ao vivo como problema. Mais, afortunadamente, nos últimos anos houbo visións que tentaron establecer cordura. Para combater a falacia precisamos un discurso alternativo, un modelo de cidade no que a cultura sexa unha prioridade, fronte ao modelo que privilexia a dimensión cuantitativa, o número de visitantes, a multiplicación de hoteis…, porque concibe a cidade como lugar de paso ou parque de atraccións.

Tamén poden atoparse aínda por internet as referencias a un conflito laboral que afectara á Casa das Crechas. Nunha cidade na que os casos de incumprimento da lexislación laboral na hostalería non son nada raro. Que pasara con aquilo?

Había un equipo profesional perfectamente integrado na legalidade, e definíronse, en relación con distintas cuestións laborais, dúas posicións distintas. Nunhas cousas déronlles a razón aos denunciantes e noutras non, e acabou. Non creo que teñamos que estar dándolle voltas a conflitos que morreron. Iso foi no 2010 e estamos no 2017. Na miña opinión, houbo persoas que optaron por unha estratexia de axitación, en vez de polo diálogo.

Entendían que había unha serie de aspectos que non se estaban recollendo e, como non houbo entendemento, simplemente o desacordo pasou ás instancias correspondentes, que resolveron nuns aspectos a favor dos demandantes e noutros en contra. Mais o que penso é que non temos que tomar a parte polo todo. A Casa das Crechas leva 30 anos cun determinado proxecto cultural que acolleu, ademais, unhas 5.000 actividades. Iso é o importante e por iso o estamos a celebrar.

Saíu varias veces o tema do Womex. É un exemplo dun tipo de evento que, polo seu tamaño, precisa moitos recursos, que pode chegar a non haber nun tempo de contracción dos recursos públicos para a cultura. A Asociación de Profesionais da Xestión Cultural propuxo, por exemplo, priorizar proxectos integrados ou propostos desde a comunidade -o que lle chamamos “cultura de base”- e desenvolver estratexias de incentivo á participación activa na vida cultural, de fidelización da cidadanía activa…

Mais, que é tamaño? E é iso o que importa? Ao mellor o que hai que mirar é que iniciativas coma o Womex causan un impacto moito maior do investimento que supoñen. Antes falabamos de internacionalización, e está claro que se queremos desenvolver as potencialidades do sector nese aspecto, temos que facelo coas accións que mellor se acomodan para iso. Se queremos apoiar a cultura de base, as accións serán outras.

"Ao mellor o que hai que mirar é que iniciativas coma o Womex causan un impacto moito maior do investimento que supoñen"

O Womex, en realidade, non representa un custo público, senón un ingreso, por todo o que se devolve en impostos, polo papel que xoga na promoción da cidade… Si que pode haber un problema derivado da contracción de recursos, pero iso é porque a cultura é a irmá pobre, porque non se aposta por un modelo no que se entenda o peso da cultura na construción da sociedade, e no que a cultura se conciba como algo transversal, non encapsulado nunha consellería ou nunha concellería.

"Si que pode haber un problema derivado da contracción de recursos, pero iso é porque a cultura é a irmá pobre"

Mais cuestionar o que se inviste en proxectos como o Womex non é máis que entrar no rego dos que queren que se debilite o apoio do Estado á cultura. Dentro diso, claro que a aposta pola cultura ten que seguir un enfoque estratéxico, e aberto, e participativo e democrático. Mais Womex e cultura de base son cousas distintas. A cuestión é saber o que queremos en cada caso.

Está ben o que comentas, porque é un debate que existe, pero eu non me refería a que eventos coma o Womex poidan detraer recursos para a cultura de base. Mesturei dúas cousas, en realidade. A pregunta era que, xa que os recursos públicos diminúen, que facer se se contraen máis. Que alternativas buscar. Por iso falaba de cultura de base, mais era un exemplo.

É o que che dicía: a cuestión é saber o que se quere, ter claro cal é a finalidade última. Se falamos de proxección internacional, temos que ter as plataformas axeitadas para iso. Ademais, tamén se cae en tópicos. Que é un evento grande? Se cadra un evento grande é o Feito á Man, que move 30.000 persoas. E como se fai? Con xente que traballa de forma voluntaria, sen cobrar un can, ou cunha xestión eficiente que reduce custos. Mais non é ese -o voluntariado- o modelo ao que aspiramos. Non temos que mesturar as cousas.

"Que é un evento grande? Se cadra un evento grande é o Feito á Man, que move 30.000 persoas"

E claro que hai que buscar alternativas aos recursos públicos, pero aí está por exemplo a lei de mecenado, que segue a esperar. En calquera caso, cando se fala de eventos de certo calado, temos que medir o seu impacto desde os distintos retornos que xeran: en forma de impostos que se pagan, emprego, prestixio… Formas de financiamento hai que buscar as axeitadas en cada caso, e non temos fórmulas máxicas. A cuestión é crear proxectos que xeren valor, que sexan útiles, para que a cidadanía se convirta no principal axente na súa demanda e na súa defensa, como ocorre en tantas partes do mundo en que os festivais fan parte das estratexias das cidades e configuran un entramado que vai máis alá dos contidos para fixarse na sustentabilidade, na igualdade, no emprego, na educación…

Cando se fala de actividade de base, hai que contextualizalo. Se o que se busca é xerar valor económico, emprego... , hai outros camiños como o da profesionaliazación, aínda que a cultura de base poida promover unha actividade moi válida desde o punto de vista da igualdade, da xustiza, do xuízo crítico… E o que pasa, ademais, é que moitas veces este país é moi inxusto coa xente que fai cousas. Ás veces parece que molesta que as fagas se non tes padriño, cos teus propios recursos -a min chamábanme “o taberneiro”- e, sobre todo, se non pertences a unha elite.

A iso me refería antes. E hai outro factor: Nordesía levou a cabo unha moi grande parte dos máis importantes proxectos e eventos musicais dos últimos 20 anos: Imaxina Sons, Cantos na Maré, Sons da Diversidade, Festival dos abrazos, Festival de Ortigueira, Galician Connection, Vai de Camiño, Axóuxeres...

Claro, e moitos deles eran proxectos de Nordesía. Eu, ademais de ser un dos fundadores da Casa das Crechas, son socio fundador do Dezaséis, por exemplo. Son unha persoa que leva traballando na cultura desde os 16 anos, con todas as dificultades e todos os atrancos, en distintos proxectos: as Crechas, Nordesía, e-burbulla… A iso me refiro: son moitos anos de traballo, como para que che veñan dicindo que é que tiveches a protección de tal xente ou que che facilitaron as cousas por supostas afinidades ideolóxicas.

"Haberá xente que preferiría que eu me afastase e desaparecese, pero eu sigo a ter unhas ganas de traballar da hostia"

Creo que calquera pode ver que Nordesía xogou e xoga un papel fundamental no impulso da escena profesional da música en Galicia, igual que a Casa das Crechas nos últimos 30. Haberá xente que preferiría que eu me afastase e desaparecese, pero o que podo dicir é que levo moitos anos de traballo profesional, cuns parámetros de resultados favorables, e que sigo a ter unhas ganas de traballar da hostia. Por moito que amole a sectores minoritarios que te cuestionan por nada, sen datos obxectivos.

Algo máis que queiras comentar das Crechas? Xa falamos un pouco de todo…

Falamos de todo menos do máis importante.

Que é o máis importante?

A xente. A xente que desfruta cada día, das Crechas, do Womax, de todo o que facemos. Os artistas, os cidadáns, que valoran o que facemos. Iso é o máis importante, o que indica que o que facemos é útil. Temos que ser xustos, recoñecer que detrás de cada proxecto hai un traballo moi grande, mantido moitas veces en situacións límite, nunhas condicións moi difíciles. E o que si creo que podo dicir é que, se vas ás Crechas, vai haber alguén que te reciba cun sorriso. Agora temos alí a dúas persoas que viñeron de Canarias, que deixaron o seu país, tan lindo, e que se implicaron no proxecto con todo o amor…

"Temos que ser xustos, recoñecer que detrás de cada proxecto hai un traballo moi grande, mantido moitas veces en situacións límite"

É verdade que boa parte do público das Crechas leva indo desde hai moitos anos.

Temos unha banda deseñada exposta, do quinto aniversario, e moitas daquelas caras seguen por alí. Eles son en realidade os protagonistas, os que dan sentido a proxectos como as Crechas. Nun contexto, o da hostalería de Compostela, que é moi difícil. Moitas veces, sería mellor ter botado o pecho, pero aí seguimos. E eu non vivo da Casa das Crechas.

"Moitas veces, sería mellor ter botado o pecho, pero aí seguimos. E eu non vivo da Casa das Crechas"

Se hai problemas co convenio que asina Cidade Vella co concello para poder facer concertos, se hai multas e peches, se unha funcionaria ameaza con denunciar o alcalde e dous concelleiros… pois teremos que responder seguindo aí, -antes falabamos de cultura de base-, demostrando que o que facemos importa e ten un impacto, e que podemos construír outro modelo de cidade. A Casa das Crechas naceu cun modelo de oferta cultural que mantivemos durante 30 anos, e que leva a que teñamos concertos de artistas coma Zambujo, o día do noso aniversario, ou proxectos como a Banda das Crechas....

Da que tampouco falamos. Supoño que foi xurdindo de xeito máis ou menos espontáneo…

A Banda das Crechas é un dos elementos da identidade da Casa das Crechas. De todos os xeitos, non é o mesmo a foliada, que si é xente que se xunta para tocar, de xeito espontáneo e sen un ritual establecido, que a Banda, que si é un proxecto instrumental pensado para que poida saír tamén do espazo das Crechas para concertos puntuais.