Que sentiches a primeira vez que me viches? É a pregunta que unha filla lle dirixe á nai, esta á súa nai e avoa da primeira, e así ata catro xeracións da mesma familia. Filla, nai, avoa, bisavoa. Así comeza Pois iso, que te quero, de Beatriz del Monte. Catro mulleres que se din, diante da cámara, cousas importantes que quedaran sen dicir. Con palabras e sen elas. Cos ollos. Con apertas. Pois iso, que te quero foi proxectada no programa de curtas do Panorama Audiovisual Galego de Cineuropa. E é unha desas pequenas alfaias do audiovisual galego que nacen do proxecto Chanfaina Lab, o encontro de cineastas en San Sadurniño impulsado por Manolo González.

“Tiña na cabeza unha pequena situación narrativa como punto de partida, mais ao coñecer ás protagonistas de catro xeracións dunha mesma familia, decidín cambiala por unha peza que abordara a maternidade e as relacións entre nais e fillas no devalar do tempo. Mais tampouco quería facer un documental tradicional con entrevistas estereotipadas a unhas e outras, senón que pensei en partir dunha situación artificial, na que as protagonistas se mirasen e pensasen na súa relación ao longo do tempo compartido e ver que xurdía. Unha situación artificial da que puideran agromar sentimentos moi reais. Eran vidas e anos enteiros de convivencia que agochaban silencios e cousas que non foran verbalizadas endexamais. O propósito era que que agromaran os sentimentos e se producira unha catarse entre elas. E penso que se conseguiu", explica Beatriz del Monte nun texto recollido na web Fálame de San Sadurniño.

"O propósito era que que agromaran os sentimentos e se producira unha catarse entre elas"

As protagonistas da curta -Irene Beceiro, Amparo Calvo, Manolita González e Balbina Cibreiro- falan, mirándose. O espectador non as ve, nun principio, fronte a fronte. Mais sabe que hai verdade nas súas voces. Nos seus ollos. Nas diferentes maneiras de expresar as emocións. Non só amor. Senón todo o que implica o tempo compartido. As mudanzas, a evolución da relación nai-filla. O conflito. A dúbida. A dificultade, ás veces, para dicírmonos. Todo iso, nuns poucos minutos, cunha montaxe que reforza a expresividade das imaxes. “O que pretendo é chegar ao corazón, porque toda a peza destila unha verdade que emociona e interroga ao calquera espectador sobre os seus propios sentimentos polos seres queridos do seu entorno”, salienta Beatriz del Monte. E conségueo. Cos primeiros planos. Cos silencios. Cunhas poucas conversas e, sobre todo, con imaxes que o din todo. “Sacrificácheste demais”. “Penso que tiñas que ter desfrutado máis da túa vida”. E outras realidades espidas.

"Toda a peza destila unha verdade que emociona e interroga ao calquera espectador sobre os seus propios sentimentos"

Cunha conversa coa nai arranca tamén de Mamma, de Gonzalo Cotelo, outra das curtas que puideron verse no Panorama Audiovisual Galego de Cineuropa. Cun traballo de cámara e de montaxe igual de salientable que o de Pois iso, que te quero, mais cunha historia completamente diferente, Cotelo desenvolve en pouco máis de cinco minutos un relato de ficción sobre unha moza que se ve, por azar, atrapada no medio dunha guerra entre bandas rivais. Gañador da Semana Competitiva do Festival Internacional CinemadaMare 2016, este filme é un dos moi pouco habituais exemplos no cinema galego da aposta polo xénero de acción, que neste caso introduce tamén elementos arriscados como a presenza de idiomas distintos sen subtítulos ou a rodaxe en plano secuencia.

A ficción achégase tamén, aínda que cun ton experimental, outra das alfaias que chegaron do Chanfaina Lab a Cineuropa: Sibila, de Carla Andrade

A ficción achégase tamén, aínda que cun ton experimental, outra das alfaias que chegaron do Chanfaina Lab a Cineuropa: Sibila, de Carla Andrade. Nela, Sibila chega a Naraío desde Constantinopla para morrer, desfeita pola tristeza. A autora escolleu este personaxe, tal como é tratado no relato de Álvaro Cunqueiro O cabaleiro, que leva á pantalla en 8 mm e branco e negro coa súa linguaxe persoal, creando, a través de elipses, unha atmosfera onírica, mítica, de intensa beleza e na que, a través dunha historia de desamor, apela, quizais sen querelo, á vida e á resiliencia. A que pode simbolizar, por exemplo, o cabalo branco que parece o único ser que a acompaña. Xunto ao río, tamén tan vivo. Por moito que a dor poida converternos, ás veces, en pantasmas. “Con amor vivirás”, di nalgún momento. Ou con sabedoría. Coa capacidade de ver máis alá que representa, tamén, a Sibila na mitoloxía grega e romana. 

Aínda que a historia nada ten que ver, si hai conexións entre a estética de Sibila e a de Rapa das bestas, de Jaione Camborda, que pasou por Cineuropa despois de estar, tamén, en Curtocircuíto ou no OUFF de Ourense. Coma Carla Andrade, esta autora optou polo Super 8 e o branco e negro. E tamén mostra, -por suposto-, cabalos, aínda que cun obxectivo diferente. “Arrastrar o pasado ao presente” era, segundo explicou en Curtocircuíto, parte do seu proxecto neste filme. Explorar a “vixencia das tradicións”, das “raíces etnográficas”. A relación do home co animal. O combate, o contacto. Tamén a egolatría, a exhibición. Cunha narrativa nada convencional, coma a de Carla Andrade ou a de Beatriz del Monte. Procuraba, segundo contou en Curtocircuíto, máis o “vínculo sensorial” que a historia. O íntimo, o persoal, máis que o social. E algo pode haber tamén diso no filme de Andrade. As sensacións. As imaxes. Os símbolos. A relectura da tradición. A presenza do mito.

"Non podía crer que iso fose verdade. Comprendín de golpe a poesía galaico-portuguesa”, di Cortázar

A literatura é tamén, como en Sibila, o fondo doutra das pezas proxectadas no programa de curtas do Panorama Audiovisual Galego de Cineuropa, Cortázar Galicia, de Juan de la Colina. As fotografías e as cartas sobre as viaxes realizadas a Galicia en 1956 e 1957 polo escritor arxentino e a súa primeira muller, a tamén escritora Aurora Bernárdez, serven de base a esta curta, que percorre os lugares visitados por Cortázar e Bernárdez superpoñendo, sobre imaxes reais do presente, as imaxes do pasado, rescatadas do arquivo do CGAI, a Fundación Juan March e a Fundación Seoane. A través das palabras do escritor -trasladadas pola voz en off de José Luis Ducid- o filme remite tamén ao imaxinario sobre a paisaxe -e a identidade- galega creado e recreado desde Galicia e desde a emigración, nunha relación de achega, retorno e reforzo mutuo. “Non podía crer que iso fose verdade. Comprendín de golpe a poesía galaico-portuguesa”, di Cortázar, que xulga tamén o carácter dos galegos -e dos españois- “metido para dentro” malia o ruído, e cheo de “verdade e tristeza”.

E de paisaxe, tamén, aínda que urbana, non deixa de falar tampouco Atisbos, de Iria Silvosa, outro dos documentais de corte experimental do Panorama Audiovisual Galego de Cineuropa deste ano. Edificios que parecen solitarios, se non fose porque escoitamos, sen ver, a xente que os habita. Ruído. Certa ruína. Paredes descunchadas. Xanelas pechadas. “Os edificios non son feos, senón malos. Hai xente que é fea, sen faccións perfectas, non é bonita, pero en cambio é verdadeira, auténtica”, di César Portela nun texto que pode lerse neste filme. Mais, alén dos debates posibles, do discurso -que forma parte tamén da creación do imaxinario- o documental transmite, quizais, unha sensación de estrañamento. Ante a transformación dunha vila que -di a autora na sinopse- se torna fantasmagórica e rara. Difícil de recoñecer. E de novo, aquí, como en Cortázar Galicia, a relación emocional co lugar. A súa ligazón coa identidade.

Aínda que a paisaxe é tamén protagonista de Árbores e Algunhas nubes flotan lonxanas, de Gonzalo E. Veloso, non é o seu obxectivo, senón a indagación en como a mente reconstrúe a imaxe e como o ollar sobre un obxecto implica, sempre, un suxeito implícito. Segundo pode lerse o seu espazo en cargocollective, Árbores forma parte “dun proxecto no que tento traballar coa maneira como funciona a memoria á hora de reconstruír imaxes: a fabulación, o erro, a proxección do que xa non existe dese xeito tal na realidade. Un obxecto sempre implica un suxeito implícito. Así, este proxecto céntrase na imaxe e a súa correlación coa cousa, pero tamén apela á existencia a un eu que a o experimentou e o lembra. En definitiva, é unha reflexión sobre a identidade a través de momentos pasados fragmentarios”. Reflexión que podería aplicarse tamén, por exemplo, a Cortázar Galicia ou a Atisbos.

“Decidín pensar a forma que temos de lembras as imaxes: sempre dunha maneira caótica e imprecisa, sempre perdendo as liñas e as contornas"

Nas dúas pezas de Veloso, que puideron verse en Cineuropa, a luz e a sombra, a néboa, os filtros que restan nitidez, tapan e destapan a imaxe das árbores, confundíndose con elas e revelándoas ao mesmo tempo. As liñas desdebúxanse, creando unha atmosfera inquietante, interrogante, que xoga coa nosa mente, coa nosa imaxinación e as nosas referencias da realidade. “Decidín pensar a forma que temos de lembras as imaxes: sempre dunha maneira caótica e imprecisa, sempre perdendo as liñas e as contornas, o que fai case imposible fixar a imaxe fiel na mente. O exercicio do recordo faise así algo obsesivo e o pasado un lugar indeterminado e en proceso de destrución constante”, explica Veloso.