"Fixéronos portadoras das ruínas do cambio social: nós asistimos á perda duns labores, dunhas paisaxes, dunha forma de vida, dunha linguaxe, e á vez vivimos a violencia intrínseca a ese mundo en estado de emerxencia que xa non podemos contar nin ver desde o costumismo nin desde a melancolía". Así explica Olalla Cociña o ollar sobre o rural que habita os seus libros. Pouco máis se podería engadir, respecto a esta cuestión, non só da súa poética senón da tantas outras autoras e autores da súa xeración. Un xurado composto por Dores Tembrás, Anxo Angueira, Ana Abelenda, Luis González Tosar e Xabier Castro Martínez recoñeceu co XIV Premio de Poesía Afundación Vestir a noite, o seu último libro, no que trata este -e outros- temas, co XIV Premio de Poesía Afundación, que editou o Pen Clube galego. 

Describe Luz Pichel, no limiar, o libro coma unha viaxe. Desde a crise e a loita das tres primeiras partes ata a “ela” que atopa o seu lugar, axudada polas nenas que foi. Definiríalo, en xeral, así, como un camiño nese sentido?

Si, cando tiven o poemario acabado entre as mans vino claro: trazábase un camiño do desexo, un desire line, como se lle chama na planificación urbanística a esa ruta distinta ao camiño obrigado ou oficial. Un carreiro que non está nos mapas, que se intúe, que empeza sendo unha indagación, unha pequena aventura, e que finalmente se segue e se volve a ir por el porque se desexa, porque é máis curto ou máis pracenteiro ou porque polo medio hai unha fonte para beber... Polo que sexa.

“Cando tiven o poemario acabado entre as mans vino claro: trazábase un camiño do desexo”

Comeza con “Unha tu”, da que se fala en terceira persoa. Que percorre o xardín e viaxa. Que sobe ás árbores, escala a terra, sente frío e humidade. Que camiña, mais sen mapa. O seu camiñar produce certo desacougo, certa sensación de perda de sentido. Por que? De que xeito se relaciona a tu, coa ela, co eu e co nós, neste libro?

É un camiñar que aloula porque se perde a perspectiva, porque a escala do real se distorsiona. Gaston Bachelard en A poética do espazo cita estes dous versos do poeta Nöel Bureau que a min me funcionaron como un mantra para escribir este libro: “Deitábase detrás da brizna de herba / para agrandar o ceo”. En canto ao tu, o ela, o eu e o nós: penso que está dentro do meu sistema poético o emprego de varias voces, os cambios de foco que me permiten traballar mellor o poema na forma na que quere ser dito.

Xa nesta primeira etapa da viaxe, “Esborrállase o enlousado da casa/ e a súa destrución/ quebra os propios signos da vellez/ fala por ti”. Hai neste poemario, como nos anteriores teus, unha constatación dun mundo destruído, desintegrado, medio en ruínas. Fai pensar no rural. En calquera caso, non é unha idealización do estado anterior. Non agocha as violencias. Mais, que mundo destruído é aquel no que camiña “unha tu”?

Efectivamente, asistín e quero relatar, como outras compañeiras de quinta ou de xeración, ao final dun mundo de dolorosa transición, dolorosa e velenosa. Fixéronos portadoras das ruínas dese cambio social: nós asistimos á perda duns labores, dunhas paisaxes, dunha forma de vida, dunha linguaxe, e á vez vivimos a violencia intrínseca a ese mundo en estado de emerxencia que xa non podemos contar nin ver desde o costumismo nin desde a melancolía.

“Fixéronos portadoras das ruínas dese cambio social: nós asistimos á perda duns labores, dunhas paisaxes, dunha forma de vida, dunha linguaxe”

Segue coa segunda parte, “Sombra”, na que se anuncia que do xardín, a horta, a parra, só van quedar os cascallos. Segue o camiño entre vidas que se borran, que se gastan. Pasa o tempo e non avanzan os traballos de reposición do edificio que cae. Mais segue a convocarse outra forma de construír, “outra forma/ de relacionarnos”. Que é esa outra forma de construír que non dá avanzado? Como é ese biombo con debuxos de silvas que oculta as nosas miserias?

Pois eu non sei exactamente que é, bastante teño con tentar describila! (Ri). Hai neste libro unha dor social pero tamén unha dor íntima, e nese poema do biombo fálase con ironía das “flores e dos poemas que non falan de nada”. Nalgún momento molestoume a idea de que a policía do poeticamente correcto considerase que había unha linguaxe para a poesía social e outra para a poesía bonita. Hai flores aparentemente inofensivas que son carnívoras, non sei se me explico. 

“Nalgún momento molestoume a idea de que a policía do poeticamente correcto considerase que había unha linguaxe para a poesía social e outra para a poesía bonita”

Segue con Nubes de repouso, que remite moito, (parece), á infancia. Mais se cadra, sobre todo, ao encontro. Tu podería ser aquí un irmán, ou se cadra un primeiro amor. Segue o camiño. Atravésase, de noite, unha cidade en estado de excepción. Se cadra volve, aquí, desta maneira, o binomio escuridade/arrolo, ou amor/terror de Ningún precipio mais, en calquera caso, que é o amor neste novo libro e como se relaciona coa destrución?

Non se pode amar a unha persoa, a unha casa, a un país ou a un pobo, ao que sexa, desde a fraxilidade, desde o medo. Ás veces cómpre destruír primeiro. Deixar paso á perda. Hai unha indagación do eu ferido, tócase a ferida aquí.

“Non se pode amar a unha persoa, a unha casa, a un país ou a un pobo, ao que sexa, desde a fraxilidade, desde o medo”

Continúa o camiño con Tres fotos. En Tres fotos segue a infancia. As imaxes da infancia. Os medos, os soños, a soidade. A pantasma, Drácula, as vampiras. E nosoutras. Dicías, nunha entrevista anterior, que “a poesía bebe do pozo inesgotable do real, do tanxible, é, ou aspira a ser, o real”. En que sentido este libro bebe da experiencia cotiá da infancia? Por que, en xeral, esa forte presenza de imaxes nos teus poemas?

Tira por min a poesía máis expresionista ou imaxinista onde as cousas do exterior, as imaxes, son poderosas e autónomas, teñen vida propia e por iso nos tocan e nos modifican. Nese sentido funcionan moi ben os medos da infancia, os soños, as aparencias fantasmais: bébese de aí para chegar á descuberta doutra cousa, á revelación doutra cousa.

"Tira por min a poesía máis expresionista ou imaxinista onde as cousas do exterior, as imaxes, son poderosas e autónomas"

En Vermella, branca, negra están as cores dos contos da infancia. Mais tamén o presente desde o que se olla á infancia. Desde o que se lida coa herdanza: a familia, a casa deshabitada. Albíscase a morte, a ruína, pero tamén a esperanza, a luz. Como se se asumise a perda, deixando un lugar para construír outra cousa. Como se fose preciso, tamén, afastarse. Podes explicar, en xeral, esta última parte e por que é distinta das demais?

Pois non che sei, o certo é que me apetecía que o camiño tivese un remanso, un sitio parar a coller aire. Pero outra volta é tramposo, está cheo de cepos e preguntas, por máis que empece con esa triloxía que é como un tableau vivant, coma ben dis, coas cores dos contos da infancia. Pode ser que funcione como unha recapitulación: asúmese a perda pero desde a asunción tamén dunha identidade, xa non estamos ás toas. Isto é o que hai, isto é o que che deixaron, pois adiante, aínda que pese.

“Asúmese a perda pero desde a asunción tamén dunha identidade, xa non estamos ás toas”

No Libro de Alicia estaban tamén a infancia e as nenas -que neste poemario poden ser nosoutras-. Que continuidade pode haber entre Libro de Alicia e este novo poemario?

Hai de novo unhas nenas iluminadas pola mesma luz, a luz tamizada da Mariña de Lugo, e están dentro da mesma casa abandonada e borracha. E, ollo, escóitano todo: o que se fala, o que se fai, o que se minte... Tamén o que non se di... para despois despois volcalo ao papel, distorsionado.

"Hai de novo unhas nenas iluminadas pola mesma luz, a luz tamizada da Mariña de Lugo"

Tamén en Ningún precipicio estaba a sombra, a morte, o medo. Neste novo libro hai, ademais, apelacións moi directas á experiencia da violencia. Cal é a conexión entre os dous libros en canto a iso, a sombra, o lado escuro da vida?

A poesía, tal como eu a concibo, necesita sinalar a sombra ou o baleiro que hai detrás de cada presenza. A poesía é vampírica.

“A poesía necesita sinalar a sombra ou o baleiro que hai detrás de cada presenza. A poesía é vampírica”

O que si, se cadra este novo poemario fala menos co anterior do propio poema. E da palabra. Ou faino doutra maneira? Hai algunha referencia, como cando a voz poética fala dun “pacto decadente/ que nos fixo adictos/ ás flores a aos poemas/ que non falan de nada”?

Equilicuá, xa o dis tu aí moi ben...

“Hai palabras desas que nos contan o que a historia non nos contou”

En relación coa palabra, hai presenza de palabras da variedade lingüística mariñá. Quería preguntarche pola túa relación con esas palabras, polo que fixo que decidises que formasen parte dos poemas.

No documental Ex libris de Wiseman, que vin hai pouco, preguntábanlle ao poeta Yusef Komunyakaa sobre a política na súa poesía, e el contestaba só con esta frase: a linguaxe é política. Hai palabras desas, ás veces rescatadas do fondal do cerebro, que nos contan o que a historia non nos contou, ou polo menos a min axúdanme a tentar contalo dentro dun poema.