Helen Bertels: “Eu sempre me farei a mesma pregunta: que é ser muller”

Helen Bertels, á dereita, e Mónica de Nut, en 'Nimiedades' Dominio Público Praza Pública

Que é ser muller. É unha das preguntas arredor das que gravita o traballo como creadora -multifacética- de Helen Bertels. Durante un tempo, ela mesma pensou que esta cuestión podería resultar simple ou pouco interesante. Mais acabou decatándose de que non precisaba procurar preguntas que soasen máis "intelixentes". Porque chega, demais, con iso. Nas súas obras pregúntase por que, por exemplo, as mulleres tenden a xulgarse a si mesmas moi severamente. Ou por que o medo a aceptar a expresión da dor, da rabia ou as bágoas como parte da vida, como algo que non hai que agochar. Da escuridade, a carón da luz. Diso fala, ademais, en Nimiedades, a súa nova peza teatral, baseada no seu libro Diario de Nimiedades. Repasamos con ela, a partir do libro Diario de Nimiedades, a súa traxectoria creativa.

O libro do que parte a obra chámase Diario de Nimiedades. E fala, en efecto, das cousas pequenas. Pero tamén de como procurar o camiño para encarar mellor a vida, para vivila do mellor xeito posible. Definiríalo así?

É moi boa a túa definición. A min cústame bastante definilo. O Diario é un libro que non ten unha definición moi clara. Para ti pode ser unha viaxe e a procura dun camiño. Para outra persoa pode ser unha axuda en momentos difíciles. Outros quizais destaquen as diferentes emocións que xorden cada vez que o len e a súa beleza. Hainos tamén que non o poden ler porque vén reflectida a profundidade da súa dor... E tamén os que pola contra vén nel a alegría da vida. Cadaquén ten a súa maneira de velo.

Polo outro lado cústame definilo porque é un libro difícil de encadrar nalgún xénero literario. De feito nas librarías moitas veces non saben onde poñelo: fotografía, poesía, prosa ou prosa lírica... Entre os lectores non moi experimentados na poesía, a poesía ten un pouco de mala sona, porque resulta ás veces (segundo a quen se le, claro) inaccesible e difícil. Pero iso realmente é un prexuízo que se vén cultivando hai tempo e non sei por que non se nos quita da cabeza.

“Na poesía non vén todo dado, hai frases que inspiran e pódese gozar de linguaxes insólitas”

A poesía é como debuxar con palabras. É unha maneira de expresarse deixando moitas portas abertas, polas que o lector pode andar entrando e saíndo, inventando el a súa historia. Na poesía non vén todo dado, hai frases que inspiran e pódese gozar de linguaxes insólitas. Digo todo isto porque é o que a min me pasou. Non me era fácil achegarme a ela ata que escribín o Diario. Entón atopeime con Lupe Gómez, Ajo e os seus micropoemas, con María Lado e con moitas outras que están escribindo agora mesmo e que é un goce ler. Animo a todo o mundo a probar. Quedarán sorprendidos co diferente que é a poesía do que pensaban e co pracer que provoca. Por certo, chámase Diario de Nimiedades porque tiña medo que esas “nimiedades nada nimias” como as chama unha amiga se me fixeran demasiado grandes no seu momento.

É como unha viaxe, un proceso, un percorrido. Por distintos estados emocionais, por exemplo. Ou por distintos ciclos da vida, desde a infancia. Como foi o proceso de creación, nese sentido? Foi escrito en distintas épocas?

Non, foi todo na mesma época. Acabo de mirar no blog -escribín o Diario de Nimiedades nun blog que tiña escondido nos confíns de internet baixo un pseudónimo- e é curioso: tardei un ano xusto, de marzo de 2012 a marzo de 2013. É curioso que fales de ciclos. Porque, fíxate, o tempo de creación foi un ciclo de final a final de inverno e os meus últimos traballos van moi vinculados aos ciclos porque sempre teñen que ver coa muller, sendo ela un ser cíclico.

Os ciclos da natureza están algo esquecidos na nosa sociedade. Vivimos de costas a eles. Un exemplo: o inverno é a época na que todo morre, todo dorme, todo descansa e agarda a volver a revivir na primavera. Menos o ser humano que xusto nesa estación decide ter unha actividade frenética, polo menos en Galicia e en España. Ese ciclo meu que tivo o Diario de Nimiedades como resultado, foi un momento complicado de moita dor, pero moi rico e dun avance e dun movemento persoal incrible a moitos niveis.

“Os ciclos da natureza están algo esquecidos na nosa sociedade. Vivimos de costas a eles”

Para falar de viaxes: xusto neste ano viaxei moi lonxe, ós antípodas, pero a viaxe interna foi moito máis grande. Nela fun bastante máis lonxe. Tan lonxe que incluso eu mesma quedei sorprendida. Igual por iso pode parecer que fora escrito en diferentes épocas, porque a miña “viaxe” foi por moitos momentos diferentes, referíndome a tempo, lugar, dimensión...

Pero o libro non foi un traballo que tivese como fin falar de viaxes internos ou externos, percorridos ou ciclos. Realmente foi escrito como un diario. De día en día. Foi xurdindo nos meus paseos. Daquela daba moitos e moi longos. Sempre que podía escapaba a pasear polo monte Viso. Algunha vez tamén pola praia e o monte entre Lariño e Muros e durante dúas semanas polo volcán de Rarotonga -unha das Illas Cook no Pacífico-. Ou sexa que realmente se podería dicir que fixen un camiño por fóra de min que foi máis ben polo monte Viso e por sitios incribles por dentro.

“Ao escribir o Diario moitas veces sentinme só un medio e ás veces quedei igual de sorprendida do resultado como pode quedar o lector ao lelo”

E a viaxe por dentro ten que ver coa miña experiencia. Con contos que lin de pequena ou co libro Mulleres que corren cos lobos de Clarissa Pinkola Estés, que para min é como a biblia das mulleres. O proceso de creación foi incrible. As historias, palabras, versos e frases chegábanme as veces enteiras con só poñerme á escoita. Viñan do sitio onde viven as ideas, do país de Alicia, do país do que fala A Historia Interminable de Michael Ende, do mundo subterráneo como o chama Clarissa, do mundo das fadas como digo eu. Por iso, porque ao escribir o Diario moitas veces sentinme só un medio e ás veces quedei igual de sorprendida do resultado como pode quedar o lector ao lelo. Por iso e por outras cousas o Diario de Nimiedades para min realmente é un agasallo!

Hai algunhas reflexións moi presentes. Como a necesidade de non escapar dos problemas. Ou de aceptar, tamén, a dor. De non renderse. De non machacarse a unha mesma. Todo iso, desde o punto de vista dunha muller. E creo que non só porque a autora sexa unha muller. É así? De que xeito describes, neste libro, tamén, estados emocionais marcados polos roles de xénero?

Mulleres e homes deberiamos ter os mesmos dereitos, as mesmas oportunidades, obviamente, pero somos diferentes. Os nosos mundos internos, as nosas imaxes, mundos de fadas, os nosos soños, camiños... son diferentes aínda que por suposto tamén teñen cousas en común. Funcionamos doutro xeito, é dicir, que unha muller ao pescudar no seu interior seguramente resolverá un problema determinado dun xeito distinto ca un home. O que eu escribo é como dis moi intimista, vén de moi dentro do que son eu. É dicir que é de por si un enfoque feminino.

“Unha muller ao pescudar no seu interior seguramente resolverá un problema determinado dun xeito distinto ca un home”

E logo, por que non dirixirse ás mulleres, xa que tanto no galego como no castelán existe esa diferencia lingüística. Por que debo, se me dirixo ás mulleres, acabar en “o”? Porque sempre se fixo así? Paréceme máis interesante e incluso lóxico non facelo. E non é un libro que non lle poida achegar algo aos homes. Ao contrario! Os libros onde ao xeneralizar ou dirixirse aos lectoras/es todo acaba en “o” tampouco son só para homes. Gústame romper ese molde absurdo. É divertido.

“Fálolles co meu libro ás mulleres directamente para chamar a atención, para facer constar que somos diferentes”

Fálolles co meu libro ás mulleres directamente para chamar a atención, para facer constar que somos diferentes. O máis importante sempre é que espero que a xente se recoñeza no meu traballo. Ese é o verdadeiro fin. Para iso penso que é importante darse conta como muller que a túa psique funciona diferente ca dun home. Digamos que non analizo a teoría de xénero, nin falo diso directamente, senón que a uso para conseguir o que quero.

Que as mulleres se vexan reflectidas nos meus textos tamén quere dicir que as animo a deixar certas pautas de comportamento como por exemplo a que mencionas ti, a de machacarnos a nós mesmas. Xulgarnos a nós mesmas moi severamente antes de que o faga ninguén e até matar calquera gana de seguir cun determinado proxecto ou idea... Dese “depredador psíquico” por exemplo fala Clarissa Pinkola Estés no capítulo Barbazul en Mulleres que corren cos lobos.

De fondo tamén está a identidade, construída entre fronteiras. A experiencia de aprender a vivir noutro idioma. A sensación, ás veces, de medo, de baleiro, de soidade. Que ten que ver este libro con iso, coa experiencia da emigración, do refacerse noutro mundo?

Para min é refacerse noutro mundo xeográfico, refacerse noutro mundo psicolóxico, noutro conto, noutra época, noutro momento... Non é necesariamente a emigración. A verdade é que non pensara niso para nada cando o escribín, pero seguro que ten moito que ver porque na emigración hai unha despedida e unha correspondente tristeza e seguro que un tempo de loito e por suposto un de soidade. Eu, igual que os emigrantes vivo nun país que non é a miña terra de nacemento, pero para min Galicia si que é a miña terra. A iso súmase que vivimos en Europa e que eu vin aquí como estudante Erasmus. Quizais sexa por todo isto polo que eu non me sinto como emigrante.

“Igual que os emigrantes vivo nun país que non é a miña terra de nacemento, pero para min Galicia si que é a miña terra”

Acompaña cada texto unha foto. Supoño que boa parte das fotos xa as tiñas feitas antes de escribir os textos. Ou non? De que maneira se complementan texto e fotos?

Non, textos e fotos fixéronse simultaneamente. As dúas cousas xurdiron nestes paseos longos que xa mencionei. Teñen que ver e compleméntanse a outro nivel que ao que estamos acostumados. Non a un nivel explicativo ou visible á primeira ollada, senón máis ben a un máxico. A un nivel intuitivo, a ese nivel no que buscamos unha cousa e de repente como por arte de maxia se nos presenta. A un nivel que quizais teña unha explicación lóxica pero os procesos son demasiado complexos como para que os poidamos seguir. Aínda que iso non importa porque un pouco de maxia nas nosas vidas fai ben e fai falla. Non hai que saber sempre todo.

"Un pouco de maxia nas nosas vidas fai ben e fai falla. Non hai que saber sempre todo"

Os textos están escritos en galego, alemán e castelán. Mais nalgún deles os tres idiomas confúndense, mestúranse. Por que?

Porque cada idioma ten ás súas expresións e palabras intraducibles que a min me encantan. De feito o texto en alemán, como o traducín eu é case unha re-interpretación para poder expresar mellor o que quería dicir no texto orixinal. Mentres o escribía xa pensaba que iso -que pena- só podería aprecialo alguén que tamén entendese os catro idiomas -hai unha frase en francés tamén-. Pero aínda non entendendo idiomas, ese fenómeno xa me parecía suxestivo cando lía a Henry Miller. El nos seus libros fai iso, mete frases enteiras en francés. Daquela non falaba francés e sempre quedaba moi intrigada por estas lagoas, estes lugares que tiñan letras que formaban palabras pero que quedaban sen un significado verbal para min. Iso faise tamén moito en Matarile, seguro que foi unha das razóns polas que quedei namorada do seu teatro.

É un eu que se dirixe a un ti. Ás veces ao xeito de consello. Que tipo de relación quere establecer coa lectora ou lector? (Apela ás súas emocións, dúbidas, medos, inseguridades…)

Quería que as miñas experiencias que estaba vivindo e as que me estaban a custar tanto, valesen para algo máis e empecei escribir con esa intención, axudar ou mellor dito compartir as miñas experiencias con xente que andase buscando o seu camiño coma min, para que non se sentise soa nesta pelexa. Empecei a turrar dese fío e saíron moitas cousas...

"Quixen compartir as miñas experiencias con xente que andase buscando o seu camiño coma min, para que non se sentise soa nesta pelexa"

Pero como tiña medo a como podía sentar, a que non gustase, publiqueino nun recuncho da rede baixo un pseudónimo. E invitaba de cando en vez algún amiga/o a que o lese. Tiña medo precisamente por iso, porque me dirixía moi directamente ao lector/a, tiña medo porque pensei que iso só poderían facelo persoas que “realmente tiñan experiencia” ou eran “alguén”. Tiña medo a ser xulgada. O que expuña aí eran cousas que me arrancaba directamente do corazón e non ía soportar -polo menos non nese momento- nin a crítica máis leve. Faláballe ao espazo, ao universo e esperaba que o universo se encargase de que alguén necesitado me fose escoitar. De feito é como pasa agora coas/cos lectoras/es. É un feedback que me chega.

“Creamos imaxes, plasmámolas da maneira que sexa, con pincel, palabra, música, cámara, etc. e chamámoslle arte”, dis sobre a túa propia creación. Este é un libro de prosa, por veces poética. Evocar imaxes é, un pouco, parte do seu obxectivo? Que papel xoga niso o mundo da infancia?

Nas imaxes atopei un denominador común ao meu traballo. Como actriz, creadora teatral, escritora e artista das artes plásticas intento expresarme a través delas. Parécenme máis concisas que explicar algo con mil palabras. Para saber o que sente unha persoa ás veces basta con mirala. O meu profesor de interpretación dicía que as palabras están sempre para esconder o que a personaxe sente. E disque só o cinco por cento da nosa comunicación son as palabras. O resto faise todo de xeito non verbal, como por exemplo a través dos xestos, a mímica, a vestimenta, o noso aspecto en xeral etc. Unha imaxe sempre vai ser máis completa que unha frase aínda que sexa minuciosamente redactada.

“Para saber o que sente unha persoa ás veces basta con mirala”

Yoshi Oida describe no seu libro Un actor a la deriva sobre un actor do Teatro No xaponés que só con atravesar o escenario en diagonal expresou un mundo de emocións e historias que o impresionaran intensamente. Despois do espectáculo foi ao camerino do actor e preguntoulle que fora no que pensara nesta parte do espectáculo. E o actor dixo que en nada. Yoshi Oida puido ver todo o que estaba dentro del mesmo na cara baleira do actor. É dicir, canto máis espazo nos deixa unha imaxe creada máis de si mesmo pode poñer a/o espectador/a, a/o lector/a, a persoa que contempla dentro desa imaxe.

“Canto máis espazo nos deixa unha imaxe creada máis de si mesmo pode poñer a/o espectador/a”

Que ten que ver isto co mundo da infancia... Non máis que de alí veñan moitas das imaxes que uso ou igual xa estaban sempre alí no subconsciente colectivo, quen sabe. Cando era pequena lía moitos contos. Había moitos libros de contos na casa. Para min que tiven unha infancia un pouquiño difícil. Vivimos nun pobo nas montañas onde os que se mudaban alí non eran aceptados. Os nenos facíanme mil falcatruadas e os libros de contos era cara onde eu escapaba. Lía moito, mesmo de pé e andando. Logo na adolescencia empezáronme a interesar os soños e as súas imaxes e símbolos. E todo iso supoño que se ve reflectido no Diario de Nimiedades.

Supoño que o sentido xeral do libro é, ao fin, reivindicar a vida. E non fuxir do que se sente. Resumiríalo así?

Si! Na nosa sociedade non está moi ben visto sentir. Non sei quen dicía que a felicidade estaba sobrevalorada. Eu penso que incluso está mal definida. A felicidade conséguese cunha vida plena, non? Pleno quere dicir completo.  Para que unha vida sexa completa ten que conter tamén a dor, a rabia, as bágoas... Sen abaixo non hai arriba, sen a escuridade non existe a luz. Quérente ver guapa/o, sorrinte e “feliz”, pero o outro négase. A escuridade, o estar abaixo no mundo subterráneo asusta a xente. Ao expresar o teu malestar poslles un espello diante e pode que non lles guste o que ven.

“Para que unha vida sexa completa ten que conter tamén a dor, a rabia, as bágoas... Sen abaixo non hai arriba, sen a escuridade non existe a luz”

Na nosa sociedade e nas súas revistas de páxinas de fotos de moito brillo iso non existe, é un tabú. Pero se buscas o teu camiño e non queres parar de crecer e de aprender seguro que terás que chorar, desesperarte, mesmo sacarte do burato tirando da túa propia cabaleira como o Barón Münchhausen. Quizais terás que verte empurrado pola rabia, terás que experimentar todas esas emocións e sensacións que para iso están. Porque todas elas farán que aprendas e que medres... e como di a amiga dunha amiga: “crecer doe”.

“Se buscas o teu camiño e non queres parar de crecer e de aprender seguro que terás que chorar, desesperarte”

O Diario é un libro as veces escuro, pero da escuridade, do negro, da terra, da noite, do infinito, do cosmos é de onde xorde todo. Nós témoslle medo porque é inabarcable e inimaxinable. Fíxate, por iso lles tiñan medo ás mulleres e queimábanas e matábanas na Inquisición, porque elas tiñen o poder de crear vida da “nada”, da escuridade, do seu útero. A escuridade é fascinante. Alí é onde está todo, as historias por escribir, contar, debuxar…

“A escuridade é fascinante. Alí é onde está todo, as historias por escribir, contar, debuxar…”

O libro foi editado por Nympharum. Cal é o proxecto desta editora?

Creámola entre Martiño Picallo máis eu nun principio por darlle un marco ao Diario de Nimiedades e tamén por querer seguir co labor editorial. Pensámolo como un proxecto a longo prazo. Por unha banda porque nos obrigaba a nosa situación económica e pola outra porque era unha maneira de darlle as costas á Schnelllebigkeit -palabra alemá que se refire á rapidez con que as cousas xorden e desaparecen nos tempos que vivimos- da nosa sociedade. Gústame pensar que as cousas que se van cocendo durante moito tempo teñen outra estabilidade, outro sabor, outro saber estar.

“Gústame pensar que as cousas que se van cocendo durante moito tempo teñen outra estabilidade, outro sabor, outro saber estar”

O proxecto era crear libros especiais que tivesen todos algo feminino. Para o Diario por exemplo tratamos de buscar un equipo feminino. Foi moi importante para nós que a deseñadora Laura Ferreiro fose muller. Para o limiar tamén era importante aínda que nese caso foi algo máis importante que fose Lupe Gómez, unha poeta cun estilo moi persoal que admiro. A deseñadora Laura é unha rapaza moi nova con moitísimo talento. Quedamos encantados de tela atopado. Mais Nympharum agora mesmo é un proxecto que está conxelado. Eu traballo case soa en tódolos meus proxectos e o día só ten 24 horas, así que tiven que marcar prioridades e a idea tan bonita de Nympharum tivo que quedar atrás de momento. Na precariedade na que vivimosa as persoas que traballamos na cultura non houbo sitio para ela.

Tiveches no Airas Nunes a exposición Poemas visuais II. A pel das mulleres. Tinta chinesa en negro e vermello. Son distintas perspectivas sobre iso, sobre a pel das mulleres? Teñen que ver co embarazo?

Empecei a traballar nesta serie de obras sendo unha muller que se pode determinar amante. Logo quedei embarazada e de súpeto atópome cun traballo comezado que non tiña nada que ver co que era nese momento -con esa muller en movemento, porque o embarazo é un proceso e non un estado fixo-. Dinme conta que non só ese traballo no papel quedara atrás e precisaba unirse coa actualidade, senón que tamén eu mesma tiña que mesturarme con esa muller que deixara de ser.

“Quedei embarazada e de súpeto atópome cun traballo comezado que non tiña nada que ver co que era nese momento”

O título da serie xorde cando aínda era amante. Fala da beleza, da fraxilidade, dunha pel fina e misteriosa. Despois vaise completando con temas como a fertilidade, a creación, o cambio, a ausencia de palabras, da razón e a presencia cada vez máis forte das sensacións e emocións. Fala de converterse en mamífera que agora que o meu fillo está aquí segue o seu camiño. A polo momento última serie de poemas visuais chámase “un anaco de ti” e estivo exposta ata hai moi pouquiño. Espero que se poida volver ver este ano en Santiago.

No festival Alt estreárase a exposición Poemas visuais, a primeira parte. Cal é a continuidade e a diferenza entre ambas?

Realmente non as estreei alí. No Festival ALT fun artista 2014, é dicir, que me adicaron o programa ALTprocrea en feminino que quere dicir que acompañaron o proceso de creación do meu espectáculo AMOR e despois presentei o traballo en proceso no festival. No mesmo festival puiden presentar o Diario de Nimiedades na libraría Versus e tamén expoñer o meu traballo de artes plásticas que foron neste momento os meus poemas visuais, que antes xa se puideran ver en Santiago. A verdade é que é un luxo ter a alguén que apoia o teu traballo. Estoulles moi agradecida a Roberto e Lola do Festival ALT por iso.

"Estoulles moi agradecida a Roberto e Lola do Festival ALT"

Os ·poemas visuais II· (a pel das mulleres) ao principio imaxineinas igual que os poemas visuais. Con obxectos atopados no camiño, fotos e palabras, pero quería que todo xirase ao redor do corpo da muller que ía incluír con tinta e acuarela, pero ao final as obras toman o seu camiño particular e ti como artista moitas veces non podes facer nada para remedialo. Máis che vale que escoites ben e fagas o que che mandan. AMOR seguiu, por certo, despois, o seu propio camiño. En maio haberá residencia e actuacións no Salón Teatro.

Moitas das preguntas que te fas en Diario de Nimiedades estaban xa na obra Wir Frauen. Por exemplo, se as mulleres reproducimos o xeito de ver o mundo dos homes. Ou por que tanta autoesixencia, ou tanta necesidade de agradar. É esta a conexión entre Wir Frauen e Diario de Nimiedades?

Eu sempre me farei a mesma pregunta: Que é ser muller. Pregunta que sempre me pareceu simplona ou insuficientemente interesante porque pensaba que seguro que todo o mundo xa o tiña claro. Pero hai pouco no libro Guardar la casa y cerrar la boca de Clara Janés lin que Lacan afirmou que todo problema do ser humano reside en que non atopamos a resposta á pregunta: que é ser un home e que é ser unha muller? Foi entón cando pensei que igual podía deixar de buscar outras preguntas que soasen máis “intelixentes” pero que non facían nada máis que reproducir o mesmo, como por exemplo: Cal é a esencia da muller?

A pregunta é esa e contestándoa dende o que son eu xorden esas outras preguntas que mencionas. Supoño que dun ou doutro xeito sempre estarán presentes, aínda que creo que no Diario de Nimiedades deixei as preguntas que me fago en Wir Frauen un pouco atrás. Mirando cara o pasado creo que en Wir Frauen houbo moita inseguridade. Facía unhas preguntas porque non me atrevía a facer outras, pero agora xa estou máis convencida do meu camiño, do meu traballo, de min mesma.

"Agora xa estou máis convencida do meu camiño, do meu traballo, de min mesma"

Pode que ese tipo de inseguridades sexan en parte un problema do autodidacta -ou mellor dito da persoa que non foi á universidade (tal e como dita a nosa sociedade) para aprender a súa profesión-. A min gústame aprender e ter un profesor/a que te guíe no proceso e compañeiros cos que poder intercambiar experiencias e pensamentos. De feito comecei a estudar filosofía e encántame, pero non me dá tempo. Así que seguirei dubidando moito do que me pregunto que ao fin ao cabo é un xeito de facer, gústame e é parte da miña personalidade. Estudando tampouco sería moi diferente. Dubidaría de cousas diferentes, pero gozaría máis, iso seguro.

Falabas antes de AMOR. Cal é a súa focaxe? En Diario de Nimiedades falas de afectos: de soidade, de desamor, de perda… Cal é a conexión entre AMOR e Diario de nimiedades?

AMOR tivo o mesmo punto de partida que o Diario de Nimiedades sendo un espectáculo sobre o desamor. Pero agora xa non ten moito en común con el, ademais da creadora, claro. Iso é porque é un espectáculo que cambia continuamente xa que é parte doutro proxecto que se chama Agasállame un día na túa vida no que visito mulleres en todo o mundo para facer un retrato artístico delas sempre preguntándome: “Que é ser muller? Que é a esencia da muller?”. E as respostas, o retrato, estouno plasmando a través das vías de expresión que teño ao meu alcance: coa escrita, coa fotografía, debuxo, pintura e co teatro no espectáculo AMOR. Tiven que parar este proxecto debido ao embarazo e a crianza pero puiden xa retomalo. Lanzareino con forza en breve.

"En Agasállame un día na túa vida visito mulleres en todo o mundo para facer un retrato artístico delas sempre preguntándome: “Que é ser muller?"

Durante moito tempo traballaches con Matarile Teatro. Creo que agora te dedicas máis ao debuxo, a escrita… Por que? Foron novos camiños que fuches atopando para expresar o mesmo, se cadra?

Non teño a sensación de adicarme máis ao debuxo e á escrita... Aínda sendo moi pequeno o meu neno fixen na Regadeira de Adela 4 mulleres, con Minke Lap, Paula Ballesteros e Victoria Pazcuevas. Ben é certo que despois de deixar de traballar nos espectáculos e na oficina de Matarile Teatro fun abrindo a mente e ampliando horizontes. Mais tampouco son facetas novas porque eu realmente empecei coas artes plásticas e coa escrita. É certo que o que me importa máis é expresar o que necesito dicir e entón, cantos máis medios teño para iso, mellor. Agora sigo traballando máis como actriz e creadora teatral que nas artes plásticas e na escrita, aínda que quizáis sexa a escrita onde máis cómoda me atope.

Non sei se viñeras a Galiza xa para traballar con Matarile. Podes contar como chegaches e como decidiches quedar?

Esa é unha pregunta que lla fan moito a unha estranxeira coma min. Cheguei cunha bolsa de Erasmus e sen falar nada de castelán. De aí que xa sei algo da soidade que se ten ao non poder falar con ninguén por non saber a lingua. É moi interesante. Recoméndollo a todo o mundo. Observar sen poder falar, só ver, é realmente unha experiencia, unha aventura. Non puiden seguir cos estudos de Química aínda que o intentei. Tampouco houbo quen me quixese axudar e iso que o pedín. Só un profesor, creo que era de química física, aseguroume a súa axuda. O resto foi bastante triste. Sentíame moi inútil e comecei a buscar traballo.

“Cheguei cunha bolsa de Erasmus e sen falar nada de castelán”

Xa dende o principio da miña estadía aquí, en setembro do 99, ía ver todo o que programaban no Teatro Galán e en abril do 2000 ocorréuseme preguntar se podía traballar alí. Acórdome aínda hoxe onde estaba cando me chamaron para traballar. Foi unha alegría!. Cando estaba chegando ao seu fin o ano no que ía quedar como Erasmus tiña que tomar unha decisión. Quería quedar e ao final fíxeno. Cambiei as miñas prioridades e púxenas no mundo das artes, primeiro no das artes escénicas. Sempre digo que deixei a Química para outra vida, porque realmente é unha ciencia fascinante. Quedei porque me gustaba Galicia e por enriba podía traballar aquí no que a min realmente me gustaba e interesaba.

“Quedei porque me gustaba Galicia e por enriba podía traballar aquí no que a min realmente me gustaba e interesaba”

A obra, que compartides, como intérpretes, ti e Mónica de Nut, -con dirección de Marta Pérez e Paulina Funes- xira arredor da idea de que a vida é un xogo e que se avanza resolvendo adiviñas. Por que escolles a idea das adiviñas como fío condutor?

A obra é creación de Mónica e miña e a dirección corre ao meu cargo. Marta e Paulina axudaron na dirección: Paulina de xeito virtual e Marta presencialmente. A súa axuda foi indispensable. Cando andas metida nunha creación na que actúas e dirixes, non ves o que fas dende fóra e entón é un agasallo ter alguén que te apoia, afirma e cuestiona dende fóra. Sobre o que preguntas sobre as adiviñas: para min a vida é así. A vida é facerte preguntas. Que pasou onte? Por que me sentín así? Como podo facer para conseguir as miñas metas? Que teño que facer para gozar máis do meu día a día? O Diario de Nimiedades vai disto. A vida non é estática, é un eterno moverse, ir e vir, arriba abaixo, paso adiante, paso atrás.

"A vida non é estática, é un eterno moverse, ir e vir, arriba abaixo, paso adiante, paso atrás"

Nimiedades fai preguntas, ofrece, esixe, cuestiona. Quero que os espectadores se pregunten, que queden pensando no que pasou en escena, que queiran desentrañar esa adiviña. E cada persoa terá a súa visión, a súa historia, vibrará cos temas que lle atañen. Iso é o marabilloso. Na preestrea na Sala Ingrávida de O Porriño -á que por certo convido a todo o mundo a que vaia a coñecer porque é un sitio acolledor e moi interesante, grazas a Irene e Alex- despois das funcións sempre había coloquio e o feedback que tivemos é que funciona. A xente pregúntase e vai por unha viaxe emocional, por un xardín de emocións.

A sinopse fala dun "mundo que dea forza e faga fuxir ao medo. Un universo circular no que a escuridade non é apartada e maldita, no que é permitido chorar tódolos días se fai falla e no que podemos facelo ridículo todo o que queiramos". É fácil recoñecer aí o que falabamos antes da escuridade en Diario de Nimiedades. A obra dálle importancia a esa idea por algunha razón especial? Como conecta co que tamén falabamos antes de tentar responder á pregunta: que é ser muller?

Nimiedades, tanto o espectáculo como o libro, falan de cuestións que son tabú e tamén de cuestións importantísimas que son consideradas nimias -no sentido literal da palabra- na nosa sociedade. Chorar é un tabú: non se chora!, díselles ás crianzas dende moi pequniñas. Falar das nosas emocións, dos nosos sentimentos máis profundos é un tabú. Ninguén di como está cando responde á pregunta “que tal?”. A natureza é unha nimiedade, tanto como un paseo polo bosque tan necesario para poder descansar a tódolos niveis. Observar o ceo durante unha hora non está ben visto porque non produce. A muller é unha gran nimiedade. Non se ten en conta nos sitios onde se debería o que significa ser muller, quizais nin saibamos xa moi ben o que realmente é.

"Observar o ceo durante unha hora non está ben visto porque non produce"

Co meu traballo quero que a xente recorde esas cousas tan valiosas que na nosa sociedade son obviadas. Quero que se cuestione de onde vén e a onde vai -de verdade!-, que se faga preguntas, que entre na súa escuridade porque quizais é aí onde pode atopar a súa felicidade e volvo repetir que por felicidade entendo un todo, tanto o bo como o malo, a risa como a tristeza, o escuro tanto como o claro en tódolos sentidos.

 
Dominio Público Praza Pública
Dominio Público Praza Pública
Dominio Público Praza Pública

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.