Que os galegos andan polo mundo a facer todo tipo de música -ou de cinema, ou de literatura, ou de calquera tipo de arte- é algo que dificilmente pode dubidarse a estas alturas. Mais a carreira de María Toro é unha mostra máis deste feito. Din que fai flamenco-jazz. Ela prefire que non a etiqueten. E reivindica, iso si, a mestura. O encontro. O intercambio. A "contaminación" dunhas músicas por outras. Aos oito anos e, despois de insistir bastante, conseguiu que seus pais lle comprasen unha frauta. E nunca máis se separou dela. Estudou o grao superior deste instrumento. Pero a disciplina do conservatorio, da música clásica, non deixaba espazo para a súa liberdade creativa. Que puido desenvolver coas músicas populares. Primeiro o jazz. Despois o flamenco. E, pouco a pouco e, o seu estilo propio a medida que se foi construíndo como creadora coa súa experiencia de traballo e vida en Nova York, Rio de Janeiro ou Madrid. Hermeto Pascoal, lenda viva da música brasileira, colabora con ela no seu segundo disco, Araras. Vai, agora, camiño do terceiro. Sen purismos. Rachando estereotipos.

Penso que vés todos os veráns e que aproveitas para tocar por aquí…

Si, fágoo sempre que podo. Tamén é unha maneira de manter un pé aquí…

A xira de presentación do disco Araras en Galicia, realmente, xa foi. Cales son os próximos concertos?

O día 21 de agosto en Cangas, no Canjazz. Despois estarei en Ibiza, Bulgaria, Nova York, Ciudad Real, Madrid…

O teu novo disco, Araras, é como unha mestura de músicas do mediterráneo e o atlántico. Un encontro mar por medio. Nada raro para unha galega… Cantas músicas de América trouxeron os emigrantes…

Non é nada raro para os galegos, non, que sempre fomos moi “viaxeiros”. No meu caso, este disco é unha translación das miñas vivencias dos últimos 10 anos. Como os primeiros anos estiven en Nova York, tiven moitas referencias de músicas de moitos estilos, especialmente do jazz. Antes, cando vivira en Madrid entre 2005 e 2009, tocara moito flamenco. E despois de Nova York vivín en Rio de Janeiro, onde entrei en contacto coa música popular brasileira, coa súa relación con África. O jazz de alí é, tamén, diferente do que podes atopar en Nova York … O disco é unha mestura de todo iso.Este disco é unha translación das miñas vivencias dos últimos 10 anos.

Tendo en conta iso, sénteste identificada coa etiqueta che che poñen de flamenco-jazz?

A verdade é que non moito. É moi difícil poñer unha etiqueta cando o que fas é unha mestura de cousas moi diferentes. O flamenco-jazz é un movemento que apareceu nos anos 80, con Jorge Pardo, o frautista que inventou a linguaxe da frauta do flamenco, e algúns outros músicos que formaban parte do sexteto de Paco de Lucía. O flamenco e o jazz comezan a mesturarse. É, ademais, un movemento moi potente, aínda que máis forte fóra de España. Entón, usar a etiqueta flamenco-jazz si é verdade que me permite que a xente entenda mellor o que fago, o que quero contar. Pero, en realidade, penso que o que fago é un traballo persoal, moi “autobiográfico” polo que che dicía antes.

Penso que o encontro con Jorge Pardo foi bastante determinante na túa carreira.A etapa de Madrid foi determinante, si. Eu fixera o grao superior de frauta no conservatorio, na Coruña. Nese momento eu sabía que quería facer outras cousas, que non quería quedar só coa música clásica, porque me faltaba a desenvolver a parte creativa, a improvisación… Na Coruña tampouco había entón unha escola de jazz accesible para min… Non tiña acceso ao que precisaba.

Despois comezou a etapa de Madrid, na que caín no flamenco, que era unha maneira de entender a música completamente distinta, cunha parte creativa forte que me daba moito máis liberdade. Comecei a traballar con xitanos, na escola Amor de Dios e comecei a facer xiras por todo o mundo, e paralelamente estudaba jazz e tiña moito contacto con músicos deste ámbito. A nivel sociolóxico era un terreo difícil para unha muller, galega e paia ademais. Tiven que aprender uns códigos novos, moi establecidos, nun mundo bastante pechado… E aprendín moitísimo. Flamenco e jazz son ademais músicas moi permeables, que hoxe se atopan “contaminadas” unha pola outra…

Non parece moi crible iso que dixo Niña Pastori de que ela nunca se atopara co machismo no flamenco… Digo porque sería moita sorte que o flamenco fose a única música do mundo libre de tal cousa…

Non sei cal é a experiencia dela, pero eu si que podo dicir que houbo cousas que foron difíciles nese aspecto. Pasa no flamenco e, como dis, no resto das músicas.

En relación co que dis, si que se nota, no que se escribe sobre ti en Madrid, que sorprende que unha galega faga flamenco. Como segue a sorprender, quizais, que calquera músico galego faga algo que non sexa folk ou derivados. Como se aquí non se fixese de todo, como en todos os lados. Cal é a túa experiencia niso?

Si que é verdade que, se es galega, o que se agarda de ti é que toques a pandeireta ou a gaita. Música tradicional. E si é unha pregunta que me fan moito nas entrevistas: ¿qué hace una gallega tocando flamenco? Cando me preguntan iso conto a historia do meu tío-avó Luís. O meu bisavó era de Puerto de Santa María, en Cádiz, e o meu tío, que estivo exiliado en París, cantaba flamenco. Chamábanlle ‘El Toro’. E era tan galego coma calquera de nós. Mais souben da súa historia cando eu xa empezara a tocar flamenco.

Conto isto nas entrevistas porque pode axudar a entender pero, en realidade, o que penso é que non teño que xustificarme. Galicia e Andalucía son, podería dicir, case como dous continentes distintos. Pero eu toco flamenco e non lle dou máis voltas. O flamenco, ademais, hoxe é unha música universal, un movemento moi estendido: hai xaponeses tocando flamenco moi ben. E non me estraña porque é unha música moi impactante: o feito de ver un bailaor facendo percusión cos seus pés é algo que artisticamente paga moito a pena. É unha música moi visceral, moi tribal.

O disco a min sóame bastante máis jazz.

Claro, é difícil definilo. Eu vou collendo os elementos máis representativos que teño á man.  Cando fago un show podo levar baile, cante… Pero en realidade o que fago, como che dicía, é mesturar distintas músicas. O que pasa é que, en calquera show, tocas co que tes no lugar. Se vou tocar a Jerez, pois si chamo un guitarra e un caixoneiro, entón soa máis flamenco. Pero se estou en Nova York vai soar máis jazz, sendo as mesmas composicións, porque alí chamo músicos de jazz…

Araras é o nome dun paxaro precioso: azul, vermello… Por que o escolliches para titular o disco?

É un paxaro que me chamaba moito a atención cando vivía en Rio, que ten un canto moi particular. Ademais, segundo lin, sempre van en parellas. E están en perigo de extinción. Para min representa o cotián, en Rio. Alí vivía nunha casa que tiña detrás selva e polas mañás escoitaba o seus cantos, que rexistraba co teléfono e tentaba imitar coa frauta. A frauta está pensada para tocar melodías, pero nunca conseguín imitalos ben…

Hai outro tema cuxo título fala de paxaros: ‘Que te ven los pájaros’. Algo hai no disco cos paxaros…

Si hai unha alusión forte aos paxaros, porque os paxaros e a natureza de Rio, en xeral, imantábanme moito. E non só a natureza. É toda a contorna natural e xeográfica. Na cidade hai monos pola rúa… Rio é unha cidade espectacular, única.

Nada máis abrir o disco vemos a túa foto con Hermeto Pascoal. En realidade, dez músicos máis están implicados no teu proxecto. Como foi traballar con Hermeto?

Gravar un disco é sempre un proceso moi complicado. Ademais, eu fago todo: composición, produción, arranxos e interpretación. Hermeto Pascoal era un referente para min desde moi nova. A primeira vez que souben del foi cando, tentando aprender a tocar a frauta desde o punto de vista rítmico, un profesor de batería faloume del, en Madrid. Tería eu uns 26 anos. Pero era tan difícil que eu saía chorando, frustrada, da clase. Entón eu nin imaxinaba que ía acabar tocando con el. E non só iso: que el ía gravar comigo, no meu proxecto.

Cando cheguei a Rio eu non tiña contactos alí nin nada. Comecei a ir a jams, armei unha banda, empecei a facer shows… E coñecín o batería del. Funme metendo no circuíto. Despois coñecín o seu baixista. E, unha vez, Hermeto convidoume á súa casa. E agasalloume cunha composición que escribiu… nun pano de cociña. Para que fixese con ela o que quixese. A partir de aí comezamos a ter relación, volvín á súa casa, el veu a un show meu… E foi así. E a verdade é que podo dicir que esa convivencia con el cambioume a vida desde o punto de vista musical completamente. É un reto moi alto para min traballar cunha lenda viva coma el… Despois disto, xa podo morrer (ri)

No disco hai tamén varios temas que levan números no título: A las 7, Microcentésimas, 55.12, De 10 en 10. Ten que ver co feito de que a música é, en boa medida, matemática?

Pois si que é verdade que ao pensar títulos moitas veces sáenme números. Agora estou coa composición dun tema para outro disco, e chámase ‘Uno’. Non sabería explicar por que.

Preguntaba o da matemática porque outra cousa que destaca a crítica do teu traballo é a túa técnica. E supoño que iso vén, ademais de toda a túa traxectoria, da música clásica. Da disciplina do conservatorio.

Si, claro. A técnica vén diso, dos anos tocando música clásica, que che dá ferramentas como a disciplina, a resistencia, a capacidade de concentración… Pasei moitos anos xa non só tocando, senón facendo exercicios técnicos. E iso é moi importante, sexa cal sexa o estilo que toques. Se cadra tes unha idea moi boa na cabeza, pero sen a técnica non tes os recursos físicos para executala, para compartila…

E con isto non quero dicir que sen ter formación académica non se poida tocar ben. Eu falo, sempre, desde a miña experiencia. E para min si foi moi importante esa formación en música clásica. Mesmo para tocar flamenco, que é unha frauta distorsionada, sucia… Pero para tocar sucio hai que saber, primeiro, tocar limpo. Dito isto, é verdade que a min, despois da miña formación en clásica, faltábame liberdade creativa.

“É verdade que a min, despois da miña formación en clásica, faltábame liberdade creativa”

Decateime moi ben cando cheguei a Madrid, a unha escola de jazz. Eu podía ler calquera cousa, tocar calquera partitura. Levaba 15 anos tocando a frauta. Pero chego alí e dinme: toca algo. E eu non podía tocar se non me traían unha partitura. Se non tiña algo escrito por outra persoa. Estaba atada a partitura. E o proceso de cambio aínda me levou uns anos. Tiven que saír desa rixidez. E na música popular atopei o contrario, a liberdade.

Por que escolliches a frauta? Se cadra nin o lembras, porque eras unha nena. Penso que debe ser un instrumento bastante popular para os nenos.

Si lembro que lles pedira a meus pais que me comprasen unha frauta traveseira. Era moi nena. Valía como 300.000 pesetas e daquela non había, coma hoxe, posibilidade de mercar unha frauta chinesa de 100 euros. Pero eu insistía e, pasado o tempo, con 8 anos, mercáronme unha. Si que é verdade que a frauta doce, moi diferente á traveseira, é un instrumento moi común para ter o primeiro contacto coa música. Ademais, coa frauta doce ves resultados relativamente rápido. E unha frauta doce é barata e fácil de encontrar. É un bo instrumento para achegarse á música de neno.

Outro dos temas é Você quer?. Está dedicada a un vendedor ambulante de Rio. Supoño que iso era o que el che dicía para ofrecerche o que vendía…

En realidade é o que el ía cantando para toda a praia. Vendía cantando. En Rio hai moita cultura de vendedores ambulantes, e venden de todo: de froita a radios, teléfonos… Venden cantando, e a min parecíame moi bonito. En Ipanema había un ao que eu lle compraba cousas habitualmente. Estaba sempre na praia. E era incrible como cantaba. Téñoo gravado e ía metelo no disco, pero ao final gardei a súa voz para min. Pero si lle dedico esta canción.

No disco sodes dez músicos… Como se coordena tanta xente? Son moitos instrumentos: guitarra flamenca, guitarra eléctrica, baixo eléctrico, melódica, piano, batería, cello, trombón, viola, violín, frauta en sol… Ademais das voces, a túa frauta e o vaso de auga de Hermeto.

Se se grava a cuarteto é máis fácil, claro. Se tes moitos convidados, non é só o traballo de produción de coordenalos, cadrar axendas… é que hai que facer arranxos para cello, para trombón… para todo.

Preguntaba por iso tamén porque non sei se a frauta é un instrumento que se identifique moito co flamenco. Digo por como pode afectar á recepción fóra.

Xa pero é que, claro, é o que falabamos antes: cales son os instrumentos “do flamenco”? Onde está a fronteira? Quen a pon? Hoxe o flamenco está moi fagocitado polo jazz e ao revés. Por iso, onde empeza un e onde acaba o outro? Os dous contamínanse mutuamente. Antes, se escoitabas a palabra “flamenco” quería dicir un guitarrista, un cantaor, un bailaor e un palmeiro.

“Hoxe o flamenco está moi fagocitado polo jazz e ao revés. Por iso, onde empeza un e onde acaba o outro?”

Pero hoxe hai un millón de posibilidades dentro do flamenco. Pode levar un baixo eléctrico, un trombón… o que sexa. E hai infinitas opcións: o flamenco puro, o jondo, o flamenco-pop, o flamenco-rock… Mais si que é verdade que a frauta é un instrumento relativamente recente no flamenco e por iso ás veces sorprende.

“A frauta é un instrumento relativamente recente no flamenco e por iso ás veces sorprende”
 

E Chacareando? É o último tema do disco. Fai pensar na festa, na música como intercambio… No encontro humano. Pode que sexa, en xeral, tamén o sentido de todo o disco…

Este tema está posto ao final porque, si, é como a conclusión de todo o proceso de intercambio, da vivencia que supón un proxecto coma este. É unha experiencia de convivencia forte… E ademais nós eramos moitos. E cada instrumento tiña os seus arranxos individualizados. Todos os detalles están moi coidados. Non foi un proceso fácil, pero entendo que se perciba o que dis, ese sentido de encontro.

Antes de Araras sacaras outro disco, A contraluz. Composto en Suíza, gravado en Nova York, deseñado na Coruña…

E os primeiros exemplares vendinos eu en Alemaña e a estrea foi en Rio. Foi o meu primeiro disco en solitario, o meu primeiro proxecto persoal nese sentido. Cando o gravei a verdade é que pensaba que non ía dar de si o que deu. Graveino no 2014 e é un material que aínda teño vivo, que está presente nos meus shows… Abriume moitos camiños.

Contabas antes que cando chegaches a Rio non coñecías a ninguén da música. Foi así tamén en Nova York? Foi moi difícil? Alí onde tocar haberá bastante...

Foi parecido nese sentido: irse metendo no circuíto. Pero si que hai diferenza nunha cousa, que é o ritmo da cidade. En Nova York todo acontece moito máis rápido. En Rio é outro ritmo, outros códigos… Son camiños moi diferentes. Pero como experiencias de vida foron as dúas moi fortes.

E como foi cando volviches a Madrid? Supoño que non é fácil. Refírome a vivir da música. Non é Nova York.

Fácil non é en ningún sitio. Pero despois de vivir en Nova York e en Rio claro, en Madrid resultábame máis fácil. Porque viña coa experiencia de vida de estar alá. En Rio, ademais, tiven dous fillos, que foi a experiencia máis forte de toda a miña vida. E alí estabamos o meu compañeiro Arturo e eu, sen máis referentes familiares no día a día.

“Fácil non é en ningún sitio. Pero despois de vivir en Nova York e en Rio claro, en Madrid resultábame máis fácil”

E, ao ter fillos, chegar a un lugar onde tes escola pública e sanidade pública universal, onde a violencia que provoca a desigualdade non marca a vida cotiá e non te sentes parte dunha elite que non es, e onde ademais non tes problemas cos visados, igual non é. Despois, a nivel laboral, Madrid é unha plataforma para Europa, que pode darche acceso a moitos festivais… A ver, tampouco quero caer no tópico de que é que en España se vive mellor. Pero o que pasa é que, ao vir de Rio e Nova York, si que hai moitas cousas que aquí che resultan máis fáciles.

En Madrid estudaras na Escuela de Música Creativa…

Si, que é unha escola de jazz. E na Amor de Dios, que é unha escola de flamenco moi coñecida. En Madrid estudei, traballei de profesora…

Alguén puxo no facebook que tiñas un disco cun grupo de rock progresivo.

Si, era vocalista e frautista no primeiro disco de Amoeba Split, unha banda de rock progresivo, no 2005, nunha época na que estaba moi influenciada por bandas coma Pink Floyd, King Crimson… Agora vou por outro camiño, pero si que quedou algo: a miña tendencia a facer temas longos, con varias partes diferenciadas, con varios movementos…

Algo máis que queiras comentar?

Estou xa a preparar o terceiro disco. Como en todos collín o que tiña a man no lugar onde estaba, supoño terá máis flamenco… E sigo coa presentación do segundo disco, recollendo tamén nos shows material do primeiro…