Diego Alfonsín: “Vivir fóra fíxome ser moito máis crítico, comigo e co país, e reparar mellor nas cousas”

Diego Alfonsín CC-BY-SA Praza Pública

“Ás veces semella que fuximos dalgunha cousa cando en realidade o que facemos é andar á procura, non sabemos de que, pero buscamos, e se algún día o atopamos sabémolo, recoñecémolo, aínda que ata ese momento non o soubésemos verbalizar”. Así explica Diego Alfonsín o que podería ser o motor do que acontece na súa novela Non o saben as estrelas (Xerais), gañadora do XXIV Premio Manuel Lueiro Rey de Novela Curta. Os protagonistas desta obra viven nun hostel, nunha cidade indefinida. Un lugar que podería representar, explica o autor nesta entrevista, “o efémero do noso tránsito pola vida, a fugacidade das nosas relacións, as dificultades para nos comunicar, pero tamén a intensidade dos vínculos afectivos que un lugar así pode propiciar”.

O título sae dunha cita de María do Cebreiro: “O que sabemos un do outro non o saben as estrelas”. Cita que se incorpora á túa novela e que sae cara o final. Por que escolles esta cita de María para darlle nome á novela?

Hai versos que pasan a formar parte dos nosos pensamentos e quedan a vivir na nosa conciencia. Este pertence a un poema de María do Cebreiro titulado O selo. Durante unha época lino moitas veces. Daquela non pensaba usalo para titular un libro, pero houbo un momento durante a escritura en que encaixou de maneira natural, como se estivese á espera de atopar un acomodo. Na novela Lenta demolición sucedeume o mesmo cun verso de Alejandra Pizarnik. A razón de que fose ese verso de María do Cebreiro ten que ver con certos vínculos semánticos e persoais que eu acabei establecendo entre o verso e a trama do texto.

A novela é a historia dun mozo -o narrador- e o seu grupo de amigos nun hostel. Como xorde esta idea?

Cando acabei a carreira fun vivir un tempo a Inglaterra e pasei algúns meses vivindo en dous hostels diferentes; primeiro en Oxford e despois en Londres. Foron experiencias moi divertidas e enriquecedoras. Despois daquela época, co paso dos anos volvinme hospedar neste tipo de lugares en diferentes viaxes e cidades. Supoño que a partir desas experiencias acabou por xurdir a idea da novela. De feito, comecei a escribir o texto nun hostel de Barcelona hai uns anos.

“Vivir uns anos nun país estranxeiro dáche unha perspectiva privilexiada á hora de reflexionar sobre a identidade persoal e colectiva á que pertences (ou pertencías)”

De fondo da historia deste mozo está non a precariedade, senón a pobreza: vive nun hostel tirando dunha tarxeta sen fondos e aproveita a comida que esquecen os demais, ou a que lle regalan. Non digo que o obxectivo da novela sexa falar da pobreza xuvenil, pero está aí de fondo. Por algún motivo especial?

Segundo a miña experiencia (e exceptuando o que comentei de Inglaterra) o hostel non é un lugar onde os viaxeiros permanezan a longo prazo, en moitos deles incluso está prohibido, hai un límite de días. Claro que isto pode variar dependendo do país e do hostel. Así e todo, non penso que sexa habitual que as persoas con problemas económicos decidan vivir nun hostel. Quizais me equivoque, pero non creo que o personaxe da novela encaixe coas características habituais das persoas que frecuentan os hostels.

O hostel podería estar en calquera cidade europea. Un dos hóspedes, Castro, é un rapaz de Florida que ten Galiza (penso), a terra do seu pai, idealizada. En toda a novela está presente o tema da relación que temos, desde a distancia, co lugar do que procedemos. E, nese sentido, pareceume percibir, precisamente, a relación que a xente nova ten co seu lugar de orixe. Moito menos idealizada -e sacralizada, quizais- que as xeracións anteriores. Pode haber algo diso? Por que?

Penso que a miña xeración (nacín no 80) ten unha experiencia vivindo en países estranxeiros que non tivo a dos nosos pais. É frecuente que como estudantes fixeramos algunha estancia noutro país, por exemplo como Erasmus. Vivir uns anos nun país estranxeiro dáche unha perspectiva privilexiada á hora de reflexionar sobre a identidade persoal e colectiva á que pertences (ou pertencías), propicia que un se cuestione hábitos, pensamentos, ideas, maneiras de sentir, de falar, de estar no mundo.

“A cultura do lugar onde un nace e crece acaba determinando moitas veces o que se supón que debemos ser e facer”

Eu vivín oito anos en Alemaña e iso deixa unha pegada. A distancia propicia, que un se vexa dende outros ángulos, actívanse outros mecanismos que estaban adormecidos. A cultura do lugar onde un nace e crece acaba determinando moitas veces o que se supón que debemos ser e facer, e vivir lonxe diso propicia que poidamos saírnos da nosa propia sombra, contemplarnos dende fóra e experimentar outra maneira de estar na vida explorando outros camiños.

Coido que ese factor muda a relación co lugar de orixe. No meu caso axudoume a entender mellor que é o que son e o que quero facer, ademais de ver con outros ollos a terra onde crecín. Eu nunca fun de idealizar nin sacralizar nada, tampouco Galicia, máis ben todo o contrario, pero vivir en Alemaña fíxome ser moito máis crítico (comigo e co país) e reparar mellor nas cousas. Dende lonxe vese todo moito mellor, o espírito crítico afíase. A viaxe sempre transforma as nosas percepcións habituais.

Diego Alfonsín © Iria Collazo

Natsuki é xaponesa e está sorprendida pola xestualidade europea. Di que “somos uns salvaxes orgullosos e sentimentais”, e que nesa cidade nunca se sente soa. A súa relación co narrador é especial. Na novela está presente, claro, a diversidade cultural, porque hai xente de todos os lados. Quixeches salientar algo concreto, respecto a isto, a través da personaxe de Natsuki?

Non pretendín salientar nada, cando menos non conscientemente. Natsuki apareceu no texto e agradoume a súa presenza. De seguro que a súa aparición ten algunha explicación relacionada coa miña experiencia vital, pero non sería quen de explicalo. É curioso que un lle colla cariño a un ser imaxinario.

Nunha conversa con Carla, o narrador di que a escrita é unha busca, unha procura. E que a busca é desexo e obsesión. Ten algo que ver co teu propio proceso de escrita? En que sentido?

Escribir é unha busca, un andar á procura, unha exploración motivada polo desexo de escribir, un tratar de avanzar por un territorio descoñecido. Un non aprende a escribir un día concreto e ese coñecemento permanece inalterado para sempre: non se trata dunha actividade repetitiva e mecánica, cada liña é un novo reto. Escribir require un certo nivel de tensión, e iso hai que provocalo, hai que buscalo, aínda que como di Lobo Antunes “a primeira hora case sempre é en balde”.

“Escribir require un certo nivel de tensión e iso hai que provocalo, hai que buscalo”

Eu son feliz entre as frases, a linguaxe chama por min, sedúceme, apaixóname, desexo manter ese contacto co literario, indagar nese mundo, acceder a novos espazos, a novas formas de conciencia, ben sexa lendo ou escribindo. Trato de atopar no que escribo aquilo que me aprenderon a coñecer os libros que admiro, algo que non sei se conseguirei, pero que quero intentar, e esa porfía, como tantas cousas na vida, coido que require dunha certa dose de obsesión, que en realidade non é outra cousa que unha especie de teima lúcida e feliz.

Non é a primeira vez que o protagonista viaxa. Hai un capítulo en que o conta. E a viaxe é coma unha busca constante (non unha fuxida). Algo así coma unha busca constante de vida. É iso o que o empurra a viaxar e vivir nun hostel?

Paréceme interesante a túa puntualización: unha busca, non unha fuxida. Ás veces semella que fuximos dalgunha cousa cando en realidade o que facemos é andar á procura, non sabemos de que, pero buscamos, e se algún día o atopamos sabémolo, recoñecémolo, aínda que ata ese momento non o soubésemos verbalizar. Viaxar, vivir e escribir son formas de coñecemento que o protagonista do libro coido que atopa concentradas no hostel.

“Ás veces semella que fuximos dalgunha cousa cando en realidade o que facemos é andar á procura, non sabemos de que”

O narrador traballa para Esperanza, que é unha lectora empedernida, (coma Armando, que leva sempre con el a súa biblioteca). O amor polos libros está tamén bastante presente neste libro… Por algún motivo especial?

Eu amo os libros, amo a literatura, amo a palabra e todo canto ten que ver coa linguaxe. A nosa conciencia está configurada en boa medida polo feito de sermos seres que falan. A linguaxe condiciónanos, frústranos, enriquece e intensifica a nosa conciencia, desvela o descoñecido, apalpa no misterio, pero tamén nos limita e nos traizoa. É un animal poderoso difícil de domear. Non deixa de ser fascinante o feito de que un libro poida condensar toda unha vida de traballo en varios centos de páxinas, anos de tarefa que nós lemos en cuestión de horas ou días. É un colocón moi potente cuns efectos secundarios marabillosos que duran para sempre. Como non amar algo así.

O narrador proba a prostitución, segundo di, por curiosidade. O encontro coa primeira muller coa que se deita é contado como un relato erótico se cadra un pouco estraño. E todo é tan natural como cando, capítulos atrás, conta que se metera cunha amiga polaca nun hotel de luxo para facer o amor e durmir -gratis-. En calquera caso, a sexualidade está moi presente na novela, e penso que de maneira bastante desprexuizada. Por que? Que pensas ti disto?

Paréceme interesante o que comentas porque non o pensara antes. Non sabería dicir se eu falo da sexualidade de forma desprexuizada ou non -algúns prexuízos sobre a sexualidade supoño que terei, non sei cales pero seguro que algún haberá debido á educación e á cultura en que crecín-. Así e todo, o certo é que é un asunto que nunca me espertou esa fascinación misteriosa e case animalesca que sempre percibín noutras persoas ao meu redor.

“Penso que hai todo un construto social que sobredimensiona a importancia do sexo como elemento de valoración social”

Penso que hai todo un construto social que sobredimensiona a importancia do sexo como elemento de valoración social, propiciando que vivamos a nosa sexualidade influenciados por unhas expectativas e uns rituais un tanto enfermizos. Pero volvendo á túa pregunta, o certo é que eu non sabería valorar a maneira en que trato o tema no libro. O que si podo dicir é que a literatura que a min me interesa non aspira a ser un tratado de moral nin un manual de bos costumes.

Cara ao final pasa algo inesperado que fai que todos acaben separándose. Coñécense, fan amizade, pero tamén teñen relacións efémeras, polo motivo que sexa. E chega un momento no que comunicarse é imposible. Era tamén parte do obxectivo apuntar a iso, ás relacións efémeras e á dificultade para comunicarse?

Non conscientemente, pero si, creo que algo diso hai. As persoas estamos de paso neste mundo e o hostel podería representar, en certo modo, o efémero do noso tránsito pola vida, a fugacidade das nosas relacións, as dificultades para nos comunicar, pero tamén a intensidade dos vínculos afectivos que un lugar así pode propiciar.

Tiñas outro par de libros, anteriores, en castelán. Cambiaches ao galego por algún motivo especial?

Para responder a esta pregunta dunha maneira satisfactoria necesitaría moito máis espazo que me permitise explicar os matices da miña biografía lingüística e as razóns polas que decido escoller unha ou outra lingua para escribir, razóns que non considero que sexan de especial relevancia pero que considero o suficientemente complexas como para tentar despachalas nunhas liñas. En todo caso, e tratando de responder a túa pregunta, debo dicir que non hai ningunha razón especial para que decidira escribir este libro en galego, como tampouco as houbo para escribir os outros en castelán.

O xurado dixo que era un libro “innovador”. A todos os escritores lles costa falar do seu estilo, mais o teu é áxil, por veces un pouco poético… E o libro, que é curto, está estruturado tamén en capítulos curtos. Supoño que evitas tanto escribir demais como un estilo non natural, con moito adorno… Como procuras escribir, neste sentido?

“Cada persoa ten que descubrir a súa maneira de afrontar a escritura e cada texto demanda unhas leis e uns mecanismos diferentes que hai saber atopar”

Cando Philip Roth deixou de escribir fixo balance do traballo feito citando ao boxeador Joe Louis: “Fíxeno o mellor que puiden co que tiña”. Eu trato de facer cada frase o mellor que podo e procuro que o que fago me seduza, que chame por min, que me empurre a continuar dun modo case físico, que o proxecto sexa o suficientemente verdadeiro como para que me motive a regresar cada día a el.

Atopar esa sensación require unha busca teimuda. Por iso cando non escribimos tamén estamos a escribir. A mente nunca deixa de buscar. Probas desta maneira, desta outra, borras, reescribes, corrixes; quer na mente, quer no papel. Escribir é corrixir. Nun programa da televisión holandesa preguntáronlle a Coetzee que era escribir e el, serio e imperturbable, respondeu cunha única palabra: “industria”.

“Gustaríame escribir o libro soñado de Lobo Antunes: “un libro absolutamente silencioso, sen palabras”

Cada persoa ten que descubrir a súa maneira de afrontar a escritura e cada texto demanda unhas leis e uns mecanismos diferentes que hai saber atopar. En referencia ao que comentas dos “adornos” si podo dicir que cos anos vou tratando de escribir dunha maneira cada vez menos barroca ou “adornada”, procurando un estilo máis austero e esencial. Outra cousa é que o consiga. Gustaríame escribir o libro soñado de Lobo Antunes: “un libro absolutamente silencioso, sen palabras, eliminando os adxectivos, as metáforas, os adverbios”.

Algo máis que queiras comentar do libro ou doutros proxectos literarios?

Se hai algún mecenas disposto a me financiar para que me poida dedicar á literatura en corpo e alma estou aberto a escoitar ofertas.

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.