O ABRIGO DO SOL – Capítulo 7º

A muller-macho

Zé Bento, por alcume Corcovinha, non daba lembrado ben o que sucedera no embarcadoiro, polo rápido que fora. Agora, á luz da fogueira, tentaba reconstruír o sucedido ollando por rolda o home espido e inconsciente, deitado sobre unha esteira, as pernas nuas da muller sobresaíndo dun biombo de paus e roupa a secar; e o rapaciño sentado, choroso.
Ribeiro, a Valquíria e o pequeno Mundinho, máis as prendas molladas do capitán e da exploradora... O Zé ia recordando que, agachados na noite, arrimaran a canoa ao maldito avión do capitán Ribeiro. O capitán dijo que cheiraba a gasolina e pujo-se en pé sobre o flotador para subir á cabina. Nese momento a canoa moveu-se, impulsada polo remo da Valquíria. Cando o Zé quijo reagir, ja ela dicia en voz baixa mais firme:
–O rapaz. Temos que colle-lo.
A penas bateu a canoa no pantalán, a muller ergueu-se liviá coma unha pantera e deu un pulo para agarrar o cativo.
–Se te moves ou berras, meto-che a faca –ameazou-no, e o pequeno deixou-se levar cara á embarcación.
Mais nese momento soaron golpes contra o avión e a caída dun corpo á auga. A seguir o mociño tremia nas mans do Zé suplicando que non lle figese mal. Instantes despois a muller saltaba ao rio.
–Mundinho, non abras a boca –advertiu o Zé ao recoñecer o fillo do Raimundo, seu compadre–. Ja viches que ela mandou matar-te.
Algo sucedia na auga, braceos e bufidos leves; ata que se oíu a voz da Valquíria:
–Zé, veñan para aquí –e alá estaba ela no escuro, a cachapernas sobre o flotador, desde onde sujeitaba a cabeza do piloto–. Ajude-me a pó-lo de envorco. Hai que facer-lle botar a auga que ten dentro... Neno, sigue caladiño. Nin chores sequera –acrecentou con aquela voz de mando silandeira–. Se te portas ben, non che facemos nada.
Foi difícil faena a de pór o español de boca abaixo atravesado sobre o flotador, a cabeza case a tocar na tona do rio. O Mundinho choraba en siléncio, impaba e mesmo tentaba ajudar, o coitado. A Valquíria golpeou o lombo do capitán e tentou silenciar coa própia man a tose do home, que expulsaba auga e aos poucos se reanimaba. Daquela deu ordes e disposicións:
–Ajude-me a mete-lo na canoa, Zé, e imo-nos, ja. Non hai minuto que perder.
Custou un mundo evitar que a torada oca envorcase ao mover un corpo pesado e inerte. Logo de instala-lo, deitado, coa cabeza para a popa, ainda a “capitá” dispujo o acomodo do resto dos ocupantes:
–Zé, vostede vaia á proa. Ti, neno, ven comigo para a popa. Zé, vaia buscando un lugar recollidiño onde pasarmos a noite.
Saíron, a remaren con ánsia, agora de face ao vento. Cando o Zé Corcovinha se decatou que ia no lugar do capitán, tocando a mochila onde se gardaba o tesouro, o espírito ruín da cobiza logo lle trouxo ideas. O capitán médio afogado e apampado non se saberia defender; e aquela gata loura... Esa gata sempre teria un descoido; nalgún momento ia ficar durmida.
Si, mais viña con eles un inocente, o Mundinho, un dos moitos cativos que andaban arredor do peirao a pedir unhas moedas na vez de iren á escola... Esmola ou libros: iso era o que dividia os humanos desde a nenez. Ai, se el tivese tido escola desde o principio...
–¿Como te chamas? –a Valquíria interrogaba o rapacete.
–Mundinho.
–¿E que facias a tal hora no peirao? –o neno non respondia–. De noite non se joga no peirao, nin se ajuda á gente dos barcos, Mundinho... ¿Que facias tan tarde alí?
–Estaba a esperar por vostedes –a confesión chegou nítida á proa da pirágua, mália o vento e o chapalear das ondiñas.
–¿Estabas a esperar por nós? ¿Por quen de nós? ¿Por todos os que chegamos?
–Digeron-me que eran o Corcovinha, e outros dous homes, e unha muller.
–¿E quen cho dijo? –o rapaz resistia-se. A muller alzou a voz–: ¿Quen cho dijo, Mundinho?
–É que... É que me digeron que me dan un corte para que sangre e me tiran ás pirañas se lles digo algo a vostedes.
–Iso tamén o podemos facer nós se non falares. Ou podemos deixar-te nun sítio onde non teñas que temer a ninguén... ¿Que prefires?
Non houbo resposta. Oíron-se queixumes do capitán, e saloucos do neno infeliz. O Zé Corcovinha estaba intrigado, tamén queria saber quen os buscaba. Torceu a cabeza para intervir:
–Meu fillo, di-lle á señora quen te premeu desa maneira. Olla, que esa gente tamén me ha querer mal a min.
–Pois... Pois... –o Mundinho dubidaba, vacilaba–. Pois foi un amigo seu, o señor Leôncio.
–¿O Faca Longa? –o Corcovinha fingiu sorpresa.
–O mesmo.
Ocorrera o peor, confirmado. O Leô adiantara-se-lles e descompugera algo no avión para deixa-lo inútil. Estaba á espera deles, para os cazar.
–Aclara unha cousa, Mundinho –volvia a voz da muller na noite ventosa–. ¿Foi nada máis que o Leôncio quen cho dijo ou foi máis gente?
–El viña con outros homes nunha canoa.
–¿Homes da vila, gente do garimpo?
–Non sei.
–¿Como que non sabes? ¿Vira-los antes?
–Non, señora.
–¿E como eran eses homes?
–Pois...
–¿Brancos, morenos, índios, caboclos...?
–Todos brancos, con barbas de branco.
–¿E cantos eran?
–Pois eu vin tres, ou catro...
–¿E que che digeron que tiñas que facer cando nos vises?
–Avisa-los a eles sen lles dicir nada a vostedes.

O capitán tusiu moito esa noite; tusia como se un sopro saíse dunha cova, de moi dentro dela. O Zé, que sonequeaba co lombo nunha torada e a espingarda ao colo, espertaba e via aquel home ensumido, a cara oculta por unha barba que lle subia polas meixelas ata case os ollos. A muller vestira-o e vestira-se coas roupas mal secas, que mal aliviaban o frescor da noite. Durmia junto do accidentado, a mochila co tesouro no médio deles, o revólver sobre a mochila, amarrado cunha piola ao seu pulso. O pobre do Mundinho, moreniño, cabelo crespo de mulato, encollera-se nunha esteira a carón das brasas e ás veces tremia, quizais de frio, quizais de medo.
Medo. Polo menos duas veces o Zé Bento Corcovinha tivo o soño da enchente, viu-se con botas de caucho feitas por el. Facian-se callando aquel líquido branco que saía dos cortes na casca das árbores, das malditas seringueiras, unha aquí, outra alá, outra acolá, ben afastadas. Obrigaban un home a camiñar e camiñar levando os caldeiros da recollida. Mais, con todo, despois dos anos gardaba-se-lles cariño ás árbores. Moitas veces o Zé se tiña preguntado por que ás plantas, unha a unha, non se lles puñan nomes própios, como aos animais...
Nesa noite, como noutras tantas, soñara que a chúvia caía en fervenza e as ramas do tellado da casopa non espantaban o torrente. Entraba na vivenda e apagaba o lume, e ja non se podia nin sequera preparar un anaco de carne seca. A chúvia perforaba o tellado e facia subir a lagoa ata chegar ao chan do refúgio elevado sobre paus. As augas de riba e baixo juntaban-se. O habitante solitário sentia-se afogar.
Era un pesadelo, o dos homes encerrados no seringal, condenados a recoller o leite pegañento das seringueiras para calla-lo con fume e ir facendo pelas que viria levar un barco, no que marchaba a gente cara a lugares do mundo onde mesmo os pobres eran libres.
Libres. Ninguén era libre. Todo o mundo estaba amarrado por algo, encerrado nalgo, imposibilitado para facer o que lle petase. Ou non, porque os ricos facian moito do que lles petaba. A penas a doenza e a morte os daban parado.
Só na última hora da noite foi que o Zé caeu no sono completo. Cando acordou, á alba, o neno seguia enrodeladiño junto ás brasas, o capitán respiraba suavemente... mais a muller desaparecera; e, con ela, a mochila do tesouro.
O corazón do Zé deu-lle un salto dentro do peito, e os seus ollos acabaron de percorrer a escena: a canoa seguia no sítio, cuberta de ramos, e nada chamaba a atención na praia ben escollida, sen interese para índios ou caboclos pois ás costas dela só habia unha barranca altísima.
¿Para onde diaño escaparia a filla de puta da gringa?
Outra vez maldiciu non ter acabado con aquela gente de vez, non ter levado para onde lle petase o ouro e as pedras.
Desentumeceu-se mentres se erguia da area e do tronco caído onde apoiara as costas. Buscou as pegadas da Valquíria, comezou a segui-las.
Mais non lle fijo falta ir moi longe: un gigante de pau caera da barranca arrastrando un monte de terra vermella coas raíces, que se erguian ao ceo coma serpes paralizadas. Os pasos da capitá daban a volta ao grande obstáculo, e logo aparecia ela, nua, mollada; co revólver na man.
–Zé, non espie. Volva para alá, que agora vou eu –mandou, sen esconder as vergoñas.
E o Zé deu média volta, abraiado por aquel corpo de muller, tan claro que mesmo tiña louro o velo do pube.
O becho malo que manda matar dijo-lle que aquilo non podia ser muller de todo. Por moita fémia que parecese na forma, actuaba coma un home. A maneira en que interrogara o Mundinho era coma as dos comisários: ¿quen foi?, ¿como foi?, ¿con quen estaba?, ¿está seguro?, ¿volvo-llo preguntar ou ja mo di...?
Ela pensaba que estaba ao mando e non se desprendia da arma e do tesouro nin sequera para facer as suas necesidades e asear-se. Mais, nalgún momento...

–Señor Zé, quero voltar á casa, quero voltar cos meus –foi o primeiro que se atreveu a bisbar o pequeno cando de novo se viron todos juntos, mentres o home avivaba unha fogueiriña que ja non servia máis que para escorrentar os mosquitos, pois nada habia de beber nin de comer.
–Tes que ter paciéncia, Mundinho –respondeu-lle–. Non teñas medo, que nós non che imos facer mal. Ja voltarás, confia en min, que es coma un fillo meu –insistiu, non moi seguro do que dicia, menos preocupado polo mociño ca polas necesidades que se sumaban no seu corpo.
Non lles quedaban nin tabaco –que disimula a fame– nin augardente –que a marea– nin carne en lata, ou seca, nin fariña. E tampouco podian mover-se para cazar ou pescar. Non lles ficaba outra que agardaren á noite apertando a barriga coas mans, e daquela meteren-se nun furo de auga clara á espera de que amañecese para a muller branca con artes de índia apañar algún peixe.
Ela pareceu ler-lle o pensamento:
–Zé, procure en todas as latas, busque algo de comer para o Mundinho, que ha ter fame... Imos ter que esperar a que se faga escuro para seguirmos viage e buscarmos de comer –calou mentres tocaba no pescozo e nos pulsos do capitán–. Non podemos entrar na mata á busca de froita porque haberá índios bravos. É temporada de caza polas marges do rio; é o tempo de eles viren, e non gustan de que ninguén os veja... Olle ben, a ver que nos queda.
–Nada, moza Valquira. Non queda nada. Ja ollei por latas e caixas, e non fica nin un gran de fariña. Non sei que lle dar ao rapaz.
–Pois eu non podo ir pescar. A auga está túrbia e hai raias de fogo por esta zona... Mundinho, vai-te asear alá por tras da árbore grande. ¿Viches de onde vin eu? Que non te veja ninguén desde o rio, e ten coidado coas raias de fogo, que están enterradas na area. Olla ben onde pos os pés  –o pequeno foi-se indo e a Valquíria falou baixiño para o Zé–: Temos dous problemas sérios, Zé Bento: o capitán Ribeiro e o Mundinho. Este home –pasou a man pola tempa grisalla do ferido– debe ter un derrame por culpa do golpe que levou e vai demorar tempo en recuperar-se, e cómpre move-lo a modiño. E o neno... ¿Que pensa vostede que farian os pais cando visen que non apareceu? ¿Por onde o buscarian?
–Non sei. Andarian á sua busca pola vila, buscarian-no polo peirao... O malo seria que alertasen o Leôncio e eses brancos que viñan con el. Ora –o Zé tivo un pensamento triste–, os fillos dos pobres moitas veces dormen fóra e ninguén dá por eles. Se algún non aparece a cear, os irmáns reparten a comida.
–Certo, Zé. Se cadra na casa non se alarmaron. Ou si. Puideron pasar várias cousas, e mesmo podemos ter unha armada de piráguas atrás de nós... Temos que desfacer-nos do rapaz.
–¿Como? ¿Que di? Ese neno é fillo dun amigo.
–Non é o que pensa, Zé. Hei-no deixar en boas mans.

Foi un dia moi longo mália ser de inverno; ao Zé Corcovinha fijo-se-lle ainda máis longo cós dias de verán no seringal, coa chúvia a pingar medo no corpo e na alma. Nin no máis duro daqueles tempos do caucho o Zé pasara sen tabaco nin sen uns groliños de bagazo que facian arrotar lume e metian ilusións na cabeza.
Inquedo, a cada hora máis, observou os voos das gaivotas, das garzas, dos papagaios..., os saltos dos peixes, os movementos de embarcacións polo rio, sempre cun oído atento e a carabina á man. O espazo de auga castaña encheu-se de luz, o sol subiu contra corrente. Por sorte, non houbo que se agachar pois todos os navegantes buscaban o centro da grande vea, afastaban-se dos bancos próximos ás ribeiras.
O pequeno ajudou a muller a cubrir a canoa con máis ramos, a lle dar máis disimulo; e con máis ramos a ocultar o capitán, sempre deitado, médio durmido. Ela seguia a interrogar o cativo: ¿sabian os pais que ficara de garda no peirao? ¿Habia algún neno máis de garda? ¿Pensaba pasar toda a noite no peirao? ¿A onde tiña que levar aviso? ¿Que lle ian dar se avisaba?
Coitado, o Mundinho. Respondeu que figera a encarga el so, que non digera nada a ninguén, que algo de diñeiro ja lle deran e máis lle prometeran.
Prometeran... Mentira. O espírito canalla apoderara-se do Leô Faca Longa desde que comezara a fugida do Abrigo do Sol, ben sabia o Zé. Ainda cumprindo, o pequeno só podia esperar a recompensa dun golpe na cabeza e un corte na barriga. Nun momento as augas ferverian de pirañas e despois os seus ósos miúdos irian escorrer polo fondo do rio que tanto segredo gardaba...
Antes de que a lua se deixase ver, embarcaron. A muller sentou á proa, sempre disposta a guiar, a mochila do tesouro amarrada diante das suas pernas. Atrás dela viñan o pequeno Mundinho, que ajudaba a remar, e o capitán deitado, queixando-se ás veces suavemente, movendo os membros sen jeito.
O Zé remaba na popa coa espingarda á man; a corrente facilitaba o avance mentres o vento se opuña, teimudo. Cando a canseira se ia apoderando dos músculos faltos de energia, o aire trouxo cheiros fortes de leña e palla queimadas. Ao longe, sobre a ribeira dereita do rio comezaban a se ver resplandores.
A partir dese momento a capitá fijo derivar a embarcación para un punto da costa onde o luar non deixaba adiviñar barranca. Pouco a pouquiño as ondas amoleceron, abrandou o vento e as batidas dos remos comezaron a resoar nunha bóveda de troncos e pólas. Sentian-se os aromas intensos, húmidos, da selva. A Valquíria sacou da sua mochila unha lanterna eléctrica e con ela foi buscando camiño. Nunha banda do túnel vegetal entraban ramos con froitiñas das que comen os peixes; na outra via-se un areal. Da auga salientaban ollos de jacarés e as ventas polas que respiraban. Adiviñaban-se, mergulladas, as queixadas atroces á espera de esgazaren canto puidese ser engulido.
Ao contrário do que faria calquera capitán prudente, a moza afouta dirigiu a pirágua a esa ribeira. Onde ja non se vian máis sáurios, cravou a proa, saltou e afirmou-na. Agiña os viageiros estaban instalados nunha faixa estreita de area. O Zé Bento prendeu a leña segundo a muller explicaba o seu plan:
–Vostedes van quedar aquí en canto eu vou procurar comida a un lugar moi perigoso. Entre este furo e a aldea de San Valentín está o cemitério dos índios pescadores e, se temos sorte e eles deixaron alí algún falecido hai pouco, haberá moita comida, da que poñen para a viage do defunto ao ventre do Pai Rio. Vou levar a miña mochila e mais a do pobre do Brito –calou en canto baleiraba a do engeñeiro e colocaba sobre follas grandes os aparellos que nela habia. Despois achegou-se ao Zé para lle falar baixiño–: Estamos nun intre de moito perigo, así que imos repartir o tesouro. Veña comigo ata a canoa –foron e alí abriu a mochila amarrada, e tirou unha lámia de ouro con pedras que centilearon á luz da fogueira–. Garde-a, que non a veja o pequeno. A partir de agora, dividimos os riscos, Zé Bento. Mais non esqueza que temos que chegar á fin da viage co tesouro enteiro, enteiro –repetiu pondo acento de adverténcia grave.
Foi-se a muller e na cabeza do Zé Corcovinha formou-se unha tropa coma as do gando da sua terra seca, uñas e cornos capaces de arrolar cabalos e cabaleiros armados. Mandaba nela o demo que máis temia a sua avoa escrava, e foi o que lle meteu a ánsia de seguir a Valquira-Ursa: ese espírito cativo dicia-lle que na mochila da muller-macho ia outro tanto, ou máis, dun monte de garavanzos que podian converter un home en gobernador do mundo.
Esqueceu o Mundinho, que algo lle dicia; esqueceu o capitán, que nese intre comezara a balbuciar cos ollos case abertos. Avanzou coa mochila cargada de diamantes e a espingarda ao colo. Guiou-se polo ulido a fume de grande fogueira que traía o vento ata dentro da mata. Segundo alancaba, intensificaba-se o cheiro e vagamente chegaban sons de música sen instrumentos: os índios facian festa e por iso a mandona Valquíria se atrevia a entrar-lles na roza dos seus mortos, e roubar-lles a comida.
Alí, quizais, a pillaria el desprevida.
O luar ajudou a que os ollos do Zé Bento captasen a grande tristeza do cemitério. As árbores respectadas no médio da roza abaneaban co vento invernal e as lianas penduleaban sobre unhas moreas de terra. Enriba deses montiños habia olas. Dentro das olas estaban os mortos; e arredor delas, a comida.
Afeitos ja os ollos á escena con luz escasa, o Zé non via por ningunha parte a Valquíria. Moveu-se por tras das plantas da contorna da roza. Non via a moza. Decidiu-se a entrar no território prohibido para quen non fose índio pescador. As formas das caveiras e os ósos dentro das olas trouxeron-lle lembranzas de jogos de neno no camposanto da sua vila. Entón chegou-lle o primeiro arrepio mais tentou pensar co estómago: se a muller fugira coa metade do tesouro, nada habia que facer salvo tentar seguir vivo. Cumpria comer.
Buscou comida. Unha procesión de formigas indicou-lle a dirección. O fedor confirmaba o bo camiño. Superando malamente o nojo, o cheirume a morte, botou man a unha piña de bananas.
Nese momento soou un canto de curuja. Un arrepio subiu-lle polo pescozo, paralizou-no coa froita na man, geou-lle o pensamento. Comezaba a pensar que as formigas e os grilos terian respectado algunha banana, que algo para comer ficaria.
O terror borrou-lle os pensares que a fame lle forzaba. A curuja cantaba como cantara no cemitério da vila, a noite en que entrou nel por unha aposta de rapaces (“Non te atreves a ficar cos mortos...”). Mais naquel camposanto cristián habia un só paxaro da noite e neste dos infieis soaban dous. Un daba o seu chio medoño e outro respondia-llo... mentres de alén da roza viñan cánticos de índios.
Zé Bento Corcovinha respirou fondo e dicidiu fugir do lugar malfadado. Disparou, alancaba, co espanto cruzaba a roza descoidando facer ruído. Fugia cunha piña de bananas mais desfalecia, custaba-lle dar cada paso. Quizais comendo algo... Non. Aguantaria. O nojo, da morte e dos bichos a roer nas bananas, aconsellou-lle aguantar. Junto da lumieira veria o que ficaba bo para comida.
Camiñaba cara ao furo, apoiaba-se nas árbores, facia por respirar. Ata que sons de pasos lle cortaron a respiración. O medo, un medo tolo, agarrou-no. Non sabia que esperar nin podia pensar. Entón, entregado mesmo que fose á morte, escoitou a voz que menos desejaba oír nese momento:
–¿Que diaño fai vostede aquí? ¿Como deixou o Ribeiro e o Mundinho a soas?
Cando o corazón se lle calmou e lle deixou abrir a boca, alongou o brazo coa piña de bananas.
–A fame mataba-me –foi toda a mentira que soubo compor.
–Veña, imos –mandou a Ursa.
A cabeza do Corcovinha non se daba composto; e sen uns bos grolos de cachaça mal se habia compor... Seguia e seguia os pasos firmes da muller.
Seguia, seguiu; ata que chegaron á praia. Alí parou; porque ela parara. Entón sentiu como ela o empurraba facendo-o retroceder, saír do areal.
Por tras dunha árbore, o Zé observou na praíña unha escena que lle custaba encaixar nos seus pensamentos entorpecidos:
O lume seguia vivo, porque alguén o alimentara. Á luz da fogueira vian-se a canoa e o Minguinhos, deitado dun jeito raro. O capitán Ribeiro desaparecera deixando a forma do seu corpo na area.

❧

Hoxe cheguei ao escritorio un pouco tarde, pensando nas queixas de todos os clientes defraudados. Alí notei unha excesiva nerviosidade na cara redonda do Sieiro: bailábanlle de máis os ollos de peixe; pero o tipo calaba. Oín a voz do Escuredo berrándolle á Nucha a través dos vidros, despois vin a Nucha saír corada, aguantando as bágoas; e notei que dos talleres subía barullo.
Aquilo intrigoume, pero non había indicios de que me fosen aclarar nada polo momento, de maneira que decidín facer que facía, en realidade dándolle voltas ao nome da nova empresa, a que vou montar co Fermín, inicialmente especializada en servizos luminosos para a Santa Madre Igrexa. Nos Estados Unidos, á “branch” eclesiástica da empresa do Fermín chámanlle Christian Light Inc. mais aquí non vale Luz Cristiá ou Luz de Cristo, S.A., claro, que nos verían como unha puta secta; nin chamándolle co acrónimo de LUZCRISTASA, porque logo aparecería un das Rías Baixas a brincar con “cristaso”. Temos que saír ao mercado con algo coma Microluz, S.A.,
Iluminación Electrónica, S.A....
A estrutura da sociedade anónima, xa cos papeliños preparados a falta de nome, está falada. Montámola con vinte millóns de pesetas de capital, o 51% para a Christian Light e un 30% para o Fermín en exclusiva. A min danme un 19% de accións liberadas. Eu vou ser director de marketing (que soa de medo) e o Fermín convenceu un tal Cordeiro, que seica foi crego, para que empece a facer prospeccións de mercado entre os antigos confrades.
Ao Cordeiro prometeulle ser xefe de vendedores, a comisión e máis con seguridade social, e deulle uns catálogos de candeas de igrexa gobernadas por microprocesador con fraseado espectacular en Spanglish. Os cataloguiños son para lle encher o ollo ao crego máis celoso das ganancias da súa parroquia: todo un despregue de cores a mostrar desde a simplicidade básica do modelo Frey Junípero, cun só tipo de veliñas, á complexidade catedralicia do Nôtre Dame, con velas de varios tamaños, tons e potencia lumínicas.
Como alarde técnico, anúnciase ao final dos catálogos o modelo Trinity 2000 cun xerador de halo por laser, “que hoxe, en 1978, se anticipa 22 anos ás marabillas técnicas do ano 2000”...
Sobre as 10 e media subiu toda “a xente de talleres” cara ao despacho do Escuredo. Crucei unha ollada co Sieiro e o rapaz fíxome aceno de calar.
Ao pouco oïamos os berros do xerente:
–¡Díxenlle á Nucha que non vos pensaba recibir!
E como lle replicaba o cabecilla do grupo:
–¡Élle mellor falar connosco, porque isto é de xulgado de garda!
Volvín ollar para o Sieiro, xa estalando de curiosidade, alegrándome de que os operarios quixesen apertar o dono do BMW. Por resposta, o colega fíxome outro sinal de punto en boca.
E así ata a hora do café.
Daquela erguinme disposto a ir ao bar e desde alí chamar por teléfono o Sieiro, a ver logo se así se atrevía a falarme. Baixei as escaleiras e metinme no sol lindo e fresco dunha mañá de primavera. O nordés, que se mantiña forte, limpara os ceos.
Pola rúa xa, sentín pasos apurados, vireime e vin o Sieiriño paticurto. Seguírame, claramente. Agardei por el. Avanzou ata case bater co peito no meu.
–Descubriuse a cagada –dixo.
–¿E logo?
–O Escuredo falsificara a letra na sinatura de CLIMANOSA. Foina descontar para pagarnos este mes; do banco seica chamaron a CLIMANOSA e armouse o rebumbio... Era co que nos ía pagar o mes. Agora habemos cobrar hostias en vinagre.
Cando voltamos á oficina, o Sieiro apesadumadísimo e eu despreocupado grazas ao meu proxecto de subministracións parroquiais, a Nucha pasoume nota de que me telefonara un rapaz a pedir que me puxese en contacto con el urxentemente.
Resultou ser un convite a certa mesa redonda literaria na Facultade de Medicina de Santiago. Coidei que se lembraran de min polo do premio do ateneo e alá me dispuxen a estar na hora fatídica en que acontecen todos os actos culturais: as 8.
Á hora de xantar recibín a chamada do Abel Souto que tamén estaba convidado a falar na mesa, e logo á saída do traballo funo recoller na esquina que el me indicou.
Nela agardaba, estático, miúdo, distraído, as barbas negras proxectadas coma raios da furia divina sobre o vermello do seu xersei.
Saudoume debilmente. Parecía decaidísimo. Con voz de transcendencia díxome que sabía de primeira man como o ministerio de Industria estaba disposto a suprimir un trinta por cento dos empregos no sector metalúrxico. Mandábao a banca.
Calou ata que nos metemos na estrada. Daquela queixouse da nosa rede de comunicacións e cualificou o país de “tromboflebítico”.
Silencio. A un lado da estrada comezaba a verse unha nube branca, acastelada, única no ceo azul. Era de incendio. Cedo comezan os incendiarios este ano.
Os lumes irrítanme porque son unha mostra clara do espírito destrutor que cravou fondas as raíces na terra ahistórica de Fiordia. Destrúense os montes como as casas de pedra e o idioma; dáse cabo destemidamente de canto levou facer anos sen conto... Armei algúns comentarios sobre este tema mais o Abeliño a penas me respondeu con monosílabos.
O rapaz estaba noutra onda. Ao pouco, cando xa o fume se evidenciaba no olfacto e na vista baixo o cúmulo de vapor, falou el desde o repouso filosófico do seu asento:
–Na Unión Soviética, ou en calquera país socialista, ningún traballador ten que estar preocupado por se forma parte dalgún trinta por cento de postos a reducir.
Eu, sen pensalo dúas veces, repliquei:
–Se cadra, si. Ora, neses países sen desemprego erguen murallas nas fronteiras –co que provoquei unha histórica sentenza:
–Pero iso, se o miras ben, é para que alá non lles entre tanta xente como escaparía desta podremia occidental...
Sempre admirei quen ten fe, como quen ten diñeiro ou xenio. Tanto me ten que sexan prosoviéticos ou da Obra de Deus. Admíroos, envéxoos, quixera non ser coma eles senón un deles.
Esa tarde quixen ser o Abel. Ollando o trazo pardo do fume, vendo filtrado por el –coma un círculo vermello– o sol, a única luz verdadeira que os humanos fixeron divina na súa necesidade de creren, desexei converterme no Abel Souto e entristecinme por non podelo conseguir.
Facendo un esforzo grandísimo, quizais chegase a me enganar dabondo como para crer en algo; mais sería un equilibrio pobre, melindroso, exposto a desfacerse ao mínimo sopro de racionalidade.
Calei como o compañeiro. Cando chegamos á baixada onde se empezan a ver as torres da Santa Catedral dos Peregrinos, tiven unha tentación bellaca: preguntarlle que está a facer para o concurso das 250.000 pesetiñas.
Porén non llo preguntei, por caridade ou solidariedade, que é o mesmo e tanto ten. Non lle preguntei porque, se ben non son capaz de meterme no seu coiro de crente, si podo compartir o fol da común angustia literaria.
Matei a tentación da pregunta e, vía radio-cassette,  trouxen ao noso cubículo ambulante a poesía dos Beatles, a súa expresión de cósmica saudade:

  “Because the sky is blue
It makes me cry...”

Tardamos en atopar a aula da facultade onde ía ter lugar o acto. Avanzamos tras a indicación dos carteliños que o anunciaban a golpe de rotulador. Repetíanse nomes da nosa tertulia e máis o dun tal Brei, autor (segundo me recordou o Abel) de “Quintaesencia”, algo caótico –suposta novela– que xa hai meses comprei –caro– e tiven que deixar pola páxina 14. Tal vez os do departamento de actividades culturais tamén o colocarían na nómina de “novos narradores” cazados a lazo no mesmo día para cubriren o programa.
Á porta da aula xa non me quedou dúbida de quen fose o escritor fisicamente descoñecido. O Brei había ser un suxeito de barba castaña e ollos tristes, caídos aos cantos, greña a dividírselle sobre a fronte e un vasto volume de Emmanuel Kant baixo o brazo.
Unha rapaza insignificante saudounos á porta da aula e indicou a mesa do profesor, longa, cunha formación de botellas de viño e cuncas para os conferenciantes: algo de verdade orixinal.
Sentados xa, estaban os tertulianos Pereira e Cameselle; e, logo dun saúdo rápido, fómonos acomodando o resto. O Horacio Pereira fumaba en desaforo, botando da pipa nubes en que se lle perdían os ollos de batracio. Fumaba como se quixese pór unha cortina de fume entre el e o inimigo, a rapazada que se empoleiraba nos escanos ascendentes da aula (no fondo, o Pereirázar, verbo divino porteño, é o máis tímido de todos nós).
Custou que o Brei se acabase de instalar coas mans sobre o texto kantiano. Daquela, o organizador do acto leu presentación de autores asistente e obras, e deunos paso para falarmos “con absoluta liberdade”.
O Horacio foi o primeiro. Falou desfiado, bebendo viño e deixándoo caer na mesa. Dixo que el aprendera o galego polos libros e da fala dun mundo de emigrantes, cadaquén a falar do seu xeito, pero todos levados polo espírito da lingua que viña dar no mesmo; e que, segundo ese espírito, el escribía agora; e que estaba molesto porque neste país, que para el fora “meta de retorno telúrico” (sic), non deixaban facer. Se a súa obra era criticada, non o era porque... Quería dicir... Cun exemplo... Por exemplo: no seu “Encontros” había riscos de orixinalidade (non importaba que o dixese el, xa o dicían outros) na idea desas dúas vidas paralelas, a do cubano e a do home de aquí, dúas vidas que son a mesma, produto dunha dobre reencarnación... Pois, ou sexa: que era orixinal e recoñecíano moitos. Pero non podía faltar un crítico que dixese que si, orixinal si, mais que o idioma... Acusábao de facer frases duras, inmastigables. Acusábao diso só por amolar.
Bebeu unha cunca enteira e calou, rotundo.
O noso Cameselle do Barlovento, compañeiro, seguindo a liña de autores da mesa, rompeu cunha confesión pública: el era o máximo perdedor de concursos literarios no país. Eu estiven a puntiño de interrompelo para lle responder “Porque non sabes plaxiar como o Pereirázar, ou coma min, que me estou iniciando con forza” mais preferín desprenderme da súa verba bocha  –que provocaba risos de simpatía nos rapaces– e irme co desexo de non estar aquí, no país dos ananos, senón ser americano ou inglés e ter lingua fixa, fixada polo uso, propia, segura, cun mercado de centos de millóns de lectores, e bastarme para satisfacer algún millón deses coa merda de talentiño que me veu de fábrica, da xenética que herdei.
O López Cameselle remataba as súas confesións admitindo que escribe para el, como quen fai os encrucillados da última páxina do xornal.
Eu comezaba a sentir os efectos do albariño e pouco me faltou para virarme cara a el e dicirlle que era un imbécil; que alí, en público, no escenario do noso esperpento, estabamos obrigados a representarmos papel de escritor.
O Souto veu a seguir. Para el o punto fundamental a debatermos naquela mesa debía ser o control da capacidade editora do país. Cumpría deixarse de elucubracións: a empresa capitalista, dependente de normas alleas, era o que estaba impedindo a apertura de posibilidades a quen se iniciaba. Había toda unha mafia a impor criterios para a edición e mesmo para os concursos. Abondaba con ver a quen non lle publicaban (ollou para min e non ollou para o Horacio. O Horacio, no entanto, botaba fumaradas descomunais con toda a potencia da súa pipa). Debíase investigar como se facía a selección das vítimas, fixarse en quen pasaba polo ollo da agulla da crítica pseudo-oficial. En resumo, señores, se agora a “editorial por antonomasia” (sic) deste país alardeaba de levar resistindo décadas de franquismo, ninguén esquecese que a ditadura eliminaba sen contemplacións a quen a molestaba de veras, ou sexa: a quen era de esquerdas verdadeiramente.
Estaba eu tan metido no discurso do Abeliño Souto –e tan de acordo con el– que non me decatei de que chegaba o meu momento.
O presentador encheume a cunca. Indicábame así, xentil, que había de falar.
De súpeto apelotonáronseme as ideas. Tiña que explicarlles aos rapaces, primeiro, por que carallo escribía: pois porque para min a vida é algo que se escribe. Depois, que o meu xénero é o romance, a novela longa, o novelón que deixa un regusto duradeiro cando se remata, que dá pena que se acabe, que un quixera que seguise e seguise. Continuaría con que para min a novela é a narración de algo que estatisticamente podería ter sido realidade. Se alguén falaba de xente falta de imaxinación porque escribe da realidade, eu a ese alguén habíalle responder que o doado é inventar canto non pode ser real. E remataría dicindo que só renego de non ser castelán, de Valladolid ou Palencia, ou californiano, ou mesmo da India, que ten por superidioma o inglés.
Debía declarar todo iso para ser honrado; de forma que bebín a cunca enteira, imaxineime sobre as táboas, cegado polos focos do proscenio, e declareino.
Ao terminar estaba exhausto, mais feliz.
Volvín beber, sen ollar os meus colegas, a vista perdida nos espectadores que me seguiran en silencio total, con total respecto.
Unha cadeira foi arrastrada ao meu carón; e unha voz de caverna profunda rompeu:
–Eu funvos de neno un masturbador asiduo –parouse o Brei, botaba a greña alourada para atrás–. Fun daquela masturbador e agora aínda o son, porque quero; porque non necesito úteros que inseminar. A miña creación é feita por un básico e profundo pracer diseminador  –outra parada, a barba riza e bíblica contra o público, o indicador apuntando ao teito–. A literatura é, como eu a sinto, un feito insocial, que nace de un só e é recibido insocialmente por cadaquén que obtén o seu soporte material. O libro lévase á cama, ao retrete... –comecei a irme do discurso atronador. Vía caras de riso, mesmo escoitaba gargalladiñas no público. Volvín ao meu, ao que eu dixera; estaba orgulloso de min, o bendito viño axudábame a me ver con todo aprecio, a quererme. O viño axudoume a tirar a espiña de que a xente ignorase que son escritor. Víame logo a facer empresa, gañando diñeiro, sendo rico dabondo como para escribir ao meu ritmo e publicar só o que estivese maduro, cando o estivese; nada de concursos... O Brei cabeludo seguía–: Actualmente a literatura non ten cabida na nosa civilización audiovisual –deume algo de medo esa frase, que pillei de pasada: caramba, esquecera eu antes dicir que o cine, o radiolar e o videolar, ubicuos, invalidaban todo esforzo literario... Arrefriou o meu entusiasmo; sentíame molesto; quería volver á miña casiña, á Ana, aos pequenos, á máquina de escribir.
Unha rapaza do público abría coloquio preguntándolle ao Souto sobre a asunción do marxismo na literatura. O Abel Souto espraiábase: o marxismo era para el unha asunción básica. En certa ocasión preguntáranlle a Fernando Namora, o romancista portugués, que pesaba máis na súa obra, se o médico ou o escritor; e o Namora respondera que el era un médico que escribía. Pois, señores, Abel Souto –ficase claro– era un marxista que escribía.
Ollei o reloxio: as nove e dez. Ata as dez e media non daría chegado á casa.
Outra moza preguntoulle ao Brei se estaba satisfeito co que ata agora levaba publicado.
Respondeu que era moito o que lle quedaba na gabeta, e outro tanto o que andaría polos armarios da editorial por antonomasia, como lle chamaba o compañeiro Abel Souto. Estaba de acordo con el; o Barros era da CIA e a editorial que dirixía, un enclave ianqui no país (lembrei que o Alfredo Pardo no caso do Barros se inclinaba máis pola masonería que pola espionaxe). “O  Ferrín encargoume crear as Mocidades Ácratas. Iso sóubose a certos niveis de información e desde aquela os meus orixinais morren de vellos”, concluíu.
Queríame largar. Íalle dicir ao Abel que marchaba cando un rapaz do público levantou a voz:
–Quixera pedirvos unha receita para chegar a escritor.
Silencio. Todos os da mesa ollamos para todos nosoutros. ¿Quen se decidía?
Foi o Pereira:
–Olla, ti: os que estamos deste lado da mesa estámolo porque tivemos máis cara do normal e nos atrevemos a mandar as nosas paridas aos concursos e ás editoriais.
Horacio Pereirázar estaba bébedo, o condenado. Calounos con aquela puta verdade. Decidín fuxir inventando unha desculpa:
–Perdoádeme todos pero teño que marchar. Espero unha chamada ás once menos cuarto.
–Unha pregunta só, Castro –era o mesmo rapaz inquisidor–. Évos unha pregunta colectiva: ¿en que andades a traballar?
Relaxeime. Aquilo pagaba a pena de esperar. O Pereira loitou por prender lume na pipa babada e respondeu, impreciso:
–Eu teño varios cartafoles abertos, traballo en varias ideas ao tempo.
Ben, o arxentino zafara. Agora era a vez do bancario:
–Ando nun proxecto, unha narración colectiva. Estouno a preparar con coidado.
Podía ser que o idiota seguise naquela teima “de escribir a varias mans”. ¿E o Abel?
–Eu non fago nada actualmente. Como comprendedes, neste sistema non se pode ser escritor. O meu é a acción sindical.
Ben, ben... Pois a min os rapaces íanme escoitar a verdade; ou case:
–Se queredes que vos conte en que ando a fedellar, direivos que nunha novela realista. Relato algo que puido ter acontecido aínda que pareza difícil de crer, algo exótico, exuberante nas paisaxes e nas paixóns... Estou a rematala –mirei o Horacio, o Cameselle, o Souto: os tres compañeiros da tertulia do Barlovento ollaban para o público fixamente.
Despois de min o Brei anunciou que se diseminaba (sic) nuns traballos de metafísica social.
Levanteime, dirixinme ao Abel Souto:
–¿Impórtache volver co Horacio?
–Nada, ho. Voume con el, descoida.
–Ben, amigos –dirixinme a todos–: Moi agradecido pola oportunidade que nos brindastes para saírmos das nosas covas literarias. E que se repita; e a ver que xorde desta facultade en termos de literatura, que sempre os médicos deron bos literatos.
Funme, íame, ás carreiras.
Metinme no coche e furei polo negror da estrada, recompondo ideas para un capítulo máis do meu plaxio benquerido.
Só me distraín co espectáculo do bosque a se converter en carbón e borrallo. Xa pretiño da estrada, as chamas mostraban a agonía paralítica das árbores enteiras, siluetas negras de troncos e pólas sobre o esplendor vermello:
Fiordia, o país do Radiolar, era un país atizado, desfeito en labaradas, á toa.
O incendio ficou atrás e a miña mente volveu á paixón dos diamantes da selva, as xemas que fan poderoso un home, ou unha  muller, en calquera país civilizado.

Cando cheguei á casa, a Ana estaba encaixada nunha butaca, a repasar roupa. Sen erguer os ollos do pano, comunicoume que me chamaran o Sieiro e o Fermín. Deixárame unha sopa feita.
Collín papel e fun para a cociña, quecín a sopa e, entre culleradas, fun facendo notas dun capítulo cheo de acción, levada por min ata onde non dera chegado o dono primitivo da fábula, o escritor brasileiro e mediocre.
Satisfeito coa fantasía, volvín xunto da miña muller. Seguía coa costura. Non me miraba: algo pasaba. Como a sopa xa me debía ocultar o cheiro a viñazo da mesa de escritores, achegueime á Ana, collinlle a man, suxeiteilla.
–Sóltame, Xoán.
–¿Que che pasa, compañeira?
–Que me odio, e teño que soportarme.
–¿Que che pasou?
–É que o Antón me abriu o moedeiro e perdeume o carné de conducir e deille unha tunda e, mentres lle batía, el queríame dicir algo.
–¿E que, muller?
–Que me odio, hostia, porque despois decateime do que me quería dicir o cativo: onde me puxera o carné, cos seus cochiños. Pero, cando quixen ir facer as paces con el, xa estaba durmido... Ás veces penso que me fan falta unhas vacacións, pero as vacacións perfectas: non marchar a outro lugar senón marchar a outra persoa, ¿entendes?
Calei. Acariñeille a man e funme. Eu tamén quixera tomar unhas vacacións así: se cadra, mañá ser policía imperial na India e brigadista internacional en Cataluña, tuberculoso mesmo, probador da vida na mina ou na mendicidade, experimentador afouto de canta curiosidade se pode espremer para logo dar ao público o que non se atrevería a dar ningún escritor do británico imperio comercial e lingüístico. Eu quería ser George Orwell redivivo e escribir unha obra coma a súa derradeira e case póstuma, unha burla porcina das igualdades comunistas –aplicada a facer escarnio do Abel Souto, devoto da Unión Soviética...
Do cuarto de estar fun ao cuarto dos nenos. Durmían nunha paz densa de cariñas rosadas, mal vistas coa pouca luz dunha lampadiña de noite. Velos desfacíame por dentro. Lembrei que, onte, a cativa me chamou “papá lindiño”. Con esa lembranza deille un bico apertado, ansioso.
Tamén biquei o meu fillo.
Despois, de pé, véndoos de lonxe, pregunteime se me han chorar cando morra.
Ese pensamento acompañoume ata a mesa na que escribo.

❧

O ABRIGO DO SOL – Capítulo 8º

O índio da noite

Na escuridade chea de ruídos da floresta viva, Úrsula fijo unha rápida composición de lugar e circunstáncias: ela e o Zé Corcovinha achaban-se escondidos tras dunhas canas sobre a praia dun furo tributário do rio. Na praia seguia aceso, e avivado, o lume que figera o Zé. Alguén o avivara. ¿Quen? Cando ela saíra á procura de ajuda no posto de San Valentín, junto do lume ficaban o Ribeiro, o Mundinho e o Zé. Agora non se vian rastros do Ribeiro e o neno jacia sospeitosamente quieto. O Zé tremia junto dela, de medo, e de necesidade: era un alcólico máis dos infinitos que devoraba a mata sen fin. Para completar o cadro do incomprensible, a canoa seguia no seu sítio. Como seguian os sáurios, apostados na auga, á espera de algo que enguliren.
  –Zé, vaia comendo –bisbou-lle en canto lle amosaba unha banana á luz da lanterna–. E diga-me unha cousa: cando se foi vostede, ¿o capitán Ribeiro estaba esperto?
–Non, andaba apampado, como sempre.
–Ja. ¿E o pequeno estaba ben?
–Estaba...
Un alcólico alucinado ben podia ter arroutos, matar nun delírio. ¿Acabaria o Zé Bento co piloto e co mulatiño? Non se tiña que molestar sequera en acoitelar o piloto: valia só con empurra-lo á auga, logo os jacarés farian o traballo. Ora, asasinar o cativo, un dos pequenos que o ajudaban a coidar dos hidros no portiño da vila garimpeira... Iso non encaixaba. Alí pasara algo máis. Paciéncia. E vigiláncia... Cumpria agardar polo canto da curuja.
–Zé –tocou-lle na man osuda–, temos que esperar ao amañecer para mirarmos o que pasou. Vaia comendo de toda a froita, sen receo, que estaba fresca. É de alguén que debeu morrer mesmo onte... E descanse, que eu vigilo. Ja o espertarei cando veja que me pega o sono.
Non pensaba face-lo. De non durmir-se dependia todo nese momento, mesmo a própia vida. Pena da falta de anfetaminas para se manter esperta. Ás veces un agente esquecia algo para a bolsa de viage. Desta volta, ela esquecera as pastillas que ajudaban a ocultar a canseira.
Acomodou o lombo contra un tronco liso, que non mancaba. Oía o sertanejo roer na froita cos poucos dentes que lle ficaban. O lume da praia esmorecia. O Minguinhos non se movera da postura rara, o rostro na area...
Co oído a esperar o canto da ave noitébrega, visións recentes e vellas recordacións enguedellaron-se na mente de Úrsula:
Esa noite en San Valentín habia grandes fogueiras porque se celebraba a festa do Pai Rio, que sempre a ilusionara; e con gusto se teria metido nela se non fose polas circunstáncias. Era a festa máis linda dos índios canoeiros. Viñan chegando nas suas piráguas de todas as aldeas e facian grandes danzas de saúdo ao chegaren. As mulleres visitantes juntaban-se coas anfitrioas, os nenos cos nenos, e os homes desaparecian na casa dos homes para ensaiaren cantos longe das mulleres e os pícaros.
Os cantos dos homes eran secretos, as regueifas que practicaban en cada aldea non se podian escoitar ata que chegaba o momento da grande juntanza. E o momento sempre era unha noite de inverno, cando o vento varria o ceo e o rio. O firmamento daba unha luz vaga, de estrelas, ainda que faltase a lua; e na terra xurdia o clarón das fogueiras.
A gente comia moito; os maiores bebian o caldo de millo fermentado; os espíritos erguian-se e viña a danza dos varóns adultos. Tras das carautas e os disfraces non se sabia quen era quen (ainda que as mulleres sempre adiviñaban a quen pertencian pernas e brazos). Soaban mans nos coiros tensos e axóuxeres nos pés, e ao seu ritmo cantaban os homes, imitando unha loita con frases e acenos. Gañaba o que máis aguantaba, ao que se lle ian retirando os regueifeiros contrincantes. Mais non se sabia quen foran gañadores e perdedores. Iso era cousa dos homes, a resolveren na casa deles, onde só podian entrar os iniciados, os que sufriran fame, sede, picadas de formigas por todo o corpo, marcas de tribo nas pálpebras...
O doutor Müller empeñara-se en que os fillos varóns pasasen as probas dos índios e fosen aceptados entre eles. Despois o Kurt contaba-lle ás irmás os segredos da casa dos homes, as crenzas da vida: todo saía do rio-pai para retornar a el. A vida era a vida do rio, coas enchentes e as secas, o abalo e o devalo, os peixes, as tartarugas, os caimáns, os golfiños... Na casa dos homes habia fumes e zumes que levaban a cabeza moi longe, a outros mundos, que lles facian falar en modos que só nesas condicións se entendian.
Cos anos e os saltos entre a selva e as cidades, entre a rua e o colégio, na cabeza de Úrsula Müller foron-se formando compartimentos que se pechaban con paredes de palabras. Dentro dun falaba-se como os índios, noutro en portugués, noutro en alemán. O inglés e o francés engadidos nas aulas non facian espazo própio. Cando Úrsula pensaba na mata, no rio, na casa de madeira e ramage, as verbas facian-se-lle índias. E aos irmáns pasaba-lles o mesmo. Na cidade, entre eles jogaban a transmitir segredos na língua dun pobo nu e moreno, de cabelo mesto, ollos riscados e formas dondas, de nadador e remeiro.
Falando así co Kurt e o Johachim na facultade, por esa brincadeira, foi como se fixara nela o profesor Nunes Alves, eminéncia das línguas indígenas. De aí a conversa que a levaria ata o Servizo; da carreira universitária a un posto avanzado de observación en figura de cabareteira... O seu seria observar, informar, establecer a rede de contactos fiables.
O matrimonio Müller deixara unha bela memória polas aldeas do rio, entre os indígenas e entre os que trataban de “civiliza-los”. A morte do profesor trouxera dó verdadeiro a aquelas gentiñas.
Despois veu o que veu: a fin da guerra mundial, a reconstrución do mundo e as famílias. Os orfos e a viúva do profesor foran retornando á Alemaña: primeiro Johachim, a seguir Lotte e Kurt; por fin, a mai. Dician que habian “participar na reconstrución do país” e reivindicar a figura do grande científico inimigo do nazismo, o darwinista que se atrevera a dicir que non habia pobos superiores ou inferiores senón mellor ou peor adaptados ao seu médio; que consideraba inferiores os pobos que perderan a capacidade de sobrevivir, que ja non sabian “facer lume con paus e pallas”.
Úrsula ficou no Brasil coa desculpa doada do amor: Gilberto. Mais ao Kurt non o deu enganado. Kurt era piloto de liñas aéreas, ia a viña e, cando se encontraban, seguia a falar-lle como os índios do rio, na língua da sinceridade.
Da parte do Kurt veu falar con ela o home da embaixada, tan simpático: querian facer unha exposición das fotos do doutor Klaus Müller; pedian-lle á filla que contase as suas lembranzas de vida na selva.
Todo saiu de marabilla. E serviu para unha comprobación grave: a agente Müller estaba descuberta. Dijo-llo aquel tipo alegre, gordote, con sotaque bávaro, aparentemente funcionário da agregaduria cultural. No médio do cock-tail de fin da exposición, sorrindo como se falase de calquera pilleria, deixou-llo claro: os servizos alemáns sabian para quen traballaba Úrsula Müller, e querian que tamén traballase para eles. Tiña que ajudar a localizar no Brasil determinados personages do régime que levara Alemaña á loucura e á destrución.
Ela non aceptou de todo. Só se comprometeu a pasar información que non procedese do servizo para o que traballaba: “Consideren-me unha detective privada gratuíta”. “Ben, querida fraulein Müller –respondera-lle o suposto diplomático–. Saiba que a Alemaña dos demócratas sempre esperará por vostede”...

Quedara durmida. Decatou-se porque a sorprendeu un movemento dos jacarés, moita agitación, como se lles tivese entrado no furo un cardume de peixes ou unha capibara sonámbula. Daquela oíu claramente o canto melancólico da curuja.
Esfregou os ollos. Unha claridade vaga atravesaba a enramada anunciando o albor. O Zé Corcovinha musitaba palabras estrañas cos ollos pechados e a boca a tremer. “Auga”, “sobe”, “enche”... Iso parecia dicir.
O lume da praia apagara-se e o vulto do Mundinho continuaba na posición en que o vira a última vez. Debia estar morto. ¿Quen o matara?
–U-rrrrrr-ú. U-rrrrrrr-ú –imitou ela a curuja e agardou resposta, para observar se quen a emitia se achegara ou se afastara desde o apelo anterior.
A resposta humana, que só un oído finísimo distinguiria do canto da ave, veu da praia. Úrsula ergueu-se moi a modiño, e desprazou-se sen facer ruído. Mudaba de lugar por “precaución elemental”, como lle ensinaran na escola do Servizo. Cun ollo no Corcovinha derreado, pujo a vista na praia que clareaba co primeiro sol. Así foi como viu avanzar o Chico Bernardo, case nu, atlético, aguantando pola cintura o corpo do piloto, frouxo mais camiñante...
Ja todos na praia, desde o primeiro momento os ollos renegros do Corcovinha juntaron-se cos verdosos do Ribeiro a competiren en desconfianzas cara aos ollos castaños do Chico Bernardo. Segundo aumentaba a luz do dia, medraban os receos do sertanejo e do europeo ante o mozo aparentemente índio, que falaba portugués sen indícios de fala cabocla, mestiza.
–Imos recoller todo e saír de aquí já, ¡já! –ordenou o atleta descalzo mais con pantalóns; e a Úrsula ia-se pór a levar a comida dos mortos á canoa cando se lembrou do Minguinho.
Foi agachar-se junto a el e comprobar o temido: non respiraba. En canto lle daba a volta á cara do mulatiño infeliz oíu ás suas costas a voz do piloto:
–Foi o fulano que nos pillou: quebrou-lle a cabeza. O pequeno tentou fugir e deu-lle un golpe coa culata do rifle.
Úrsula introduciu na sua máquina de calcular os datos: fulano, neno a fugir-lle, golpe de culata. Fora un golpe brutal, si: afundira-lle a tempa.
Abandonou o corpiño frio e, en pé, encarou o piloto, macilento, o rostro comido pola barba farta.
–¿Ese home era branco e con barba? –preguntou-lle.
–Era –respondeu o piloto.
–Era, si –terzou o “índio” Bernardo sen que ninguén llo pedise–. Viña cos que estiveron na aldea. Eran vários brancos con barbas de moitos dias, gente de garimpo mais da que fai de todo. Tamén andan a mariscar jacaré.... Deixa-me levar eu o neno, Dikí.
Úrsula viu-se sorprendida polo diminutivo do seu nome índio e lanzou un ollar de reprimenda aos ollos riscados do Chico Bernardo; quen respondeu asentindo coa cabeza, movendo a masa de cabelo negro e mesto, cortado con forma de cogomelo. Fora un erro do rapaz, chama-la polo seu alcume índio, desvelar así a confianza entre eles.
Deixou que o Chico fose acomodar o corpo do neno na canoa mentres ela apañaba os efectos do engeñeiro Brito, primeiro morto da expedición ao insospeitado Abrigo do Sol. Baleirou a mochila que enchera de froita dos mortos e recolocou os instrumentos, as ferramentas, a cámara do engeñeiro... e deu en pensar na mestizage de razas e sítios: pobre cativo paupérrimo que nacera á beira dun rio de índios. Para o Mundinho cumprira-se a lei da miséria: en troco duns billetes rebentaran-lle os miolos, e non acabara comido polas pirañas de casualidade... A ver que explicaban o Ribeiro e o Chico Bernardo sobre o acontecido, mais ja se podia pensar que a partida do traidor Leôncio Faca Longa andaba pola contorna e dera con dous sujeitos perfectamente identificables na vila, o piloto e o rapaciño.
–¿Onde vai a miña mochila? –a voz do Ribeiro, frouxa mais con vontade de ser forte, cortou os pensamentos da Úrsula.
–Xxxiii... Cale, home de Deus –mandou o Chico–. Pode haber por aquí algún máis  deses tipos. Entre e cale –ajudaba-o a se acomodar na canoa.
–A miña mochila –exigiu o piloto e a Úrsula pasou-lla cunha adverténcia:
–O que tiña dentro dividimo-lo entre eu e o Zé en canto ti estabas inconsciente. Non tes que te preocupar, que logo cho devolvemos. Mellor é que comas e bebas. Ja arranjamos todo.
–Devolvede-mo agora mesmo –Ribeiro teimaba e tentaba saír da canoa.
Úrsula ollou para o Zé Bento, que abrazaba a sua mochila contra o peito, a boca apertada nun gesto de resisténcia. Non queria soltar a metade do tesouro.
Entón Úrsula pousou a própia mochila na area e tirou dela a peza de ouro con pedras, que mal brillaban na luz do amañecer peneirado pola ramage.
–Zé, dea-me o que lle dei a gardar –mandou-lle. O mulato resistia-se–. Dea-mo –o Zé recuaba. Ela deixou caer a “sua” metade do tesouro no chan e avanzou cara ao sertanejo, pondo un ollo no machete que o tipo, debilitado, ainda teria forzas para manejar–. Non me obrigue a tirar-lle a mochila, Zé. Fagamos as cousas con jeito. Ja chegará o momento de repartirmos. Confie en min. Todos imos no mesmo barco... –tentaba entrete-lo á espera de que sucedese o que sucedeu. Unha raíz favoreceu a cambadela, o homiño desequilibrou-se e, na caída, afrouxou o abrazo á mochila.
A man da agente Müller foi rápida para agarra-la.
Desde o chan o infeliz malamente cuspiu unhas palabras cargadas de ódio:
–Muller macho.

A canoa afastou-se da ribeira onde os sáurios procuraban calor. Á proa ia o Chico Bernardo esculcando en canto remaba a modiño. Atrás del, o aviador agarrando á sua mochila, o neno morto, o garimpeiro a roer carrage, quieto. Cerraba formación Úrsula á popa, remando, espreitando. De remolque levaban unha pirágua.
O proeiro conducia-os a onde a selva se abria nun afluente maior do Rio Pai. Alí, contra a marge apareceu unha plataforma con teito de palla, obra de índios canoeiros.
–Neste recanto non entra mariscador de jacaré –asegurou o Chico–, nin índio cazador. Saben que índio manso tamén defende o seu. Todos sabemos tensar o arco.
Amarraron as embarcacións e sacaron para a plataforma de paus as pertenzas e o corpiño do pequeno, ao que as moscas se lle botaban, voraces. O teito ben tecido protegia da dureza do sol; unha lousa de barro no chan convidaba a facer lume sobre restos de borrallo.
O Chico quitou dun saco o arco e un feixe de frechas, unha carabina do 22 e unha cartucheira. Tamén sacou mazos de tabaco e unha botella de “pinga d’ouro”.
–Trouxen de fumar e beber porque sempre faltan no mato –explicou en canto ofrecia cigarros e tiraba a tampa da garrafiña de augardente.
Úrsula cubria o corpo do pequeno cunha esteira, mais non lle escapou a ollada angustiosa do Zé Corcovinha. Quizais uns grolos o acalmasen e lle figesen entender que mellor era ter paciéncia, esperar a que os acontecementos lle permitisen levar o seu quiñón do tesouro (ainda que ela, cumprindo coa sua obriga, tentaria que ninguén levase nada).
–¿Canto tempo podemos ficar aquí, Bernardo? –preguntou ao rapaz já intuíndo a resposta.
–Despois da festa, hoje toda a aldea dorme o dia enteiro... Acomoden-se, fumen e, se queren, boten uns tragos da pinga. Eu vou pescar. Trouxen sal e imos comer ao gusto dos brancos. Aproveiten para repor-se. Despois falamos e dispomos como facer.
O aparente índio pescador embarcou na pirágua coa carabina, o arco, as balas e as frechas. Úrsula sentiu ganas de beber un pouco de cachaça mais temeu o seu efecto somnífero e contivo-se. Mellor que a somnoléncia se apoderase dos homes enfeblecidos. Botou de menos un espello para comprobar se ela estaba tan deteriorada coma os seus dous compañeiros de cabana. Ambos fumaban e ela decidiu esperar a volver face-lo. Abondaba o fume deles para manter os mosquitos advertidos.
Ribeiro recuperaba-se, o derrame cerebral estaria-se-lle absorbendo e volvia discorrer. Parecia tranquilo, co tesouro á man, un ollo sempre nel. O que non melloraba era o Zé Corcovinha, quen daba grandes pitadas e longos bicos á botella co mirar ausente. No contínou tremor dos beizos adiviñaban-se-lle palabras, quizais “auga” e “chúvia”.
Non podia deixar de vigila-los ata que retornase o pescador. Para vencer a modorra, abriu conversa co piloto:
–Emílio, conta-me o que pasou, o do home que vos descubriu.
–Conta-me ti antes quen é ese indio.
–Pois... o Chico Bernardo, un rapaz de San Valentín, que ajuda na escola e no dispensário. Eu coñezo esa aldea e fun pedir ajuda para que alguén se figese cargo do neno que viña connosco –Úrsula observou de esguello a cara do Zé, por se nela detectaba sospeita, mais o borracho apuraba a botella, ido a outro mundo–. O Bernardo veu onda nós para tratar do neno... Conta-me o do home que o matou.
–¿Quen era ese neno?
–Un que estaba de garda para avisar se chegabamos nós á vila. Pugera-o o Faca Longa.
–Fillo de puta do Faca Longa –os ollos do piloto pareceron iluminar-se. Volvia-lle o acordo, certamente.
–Un cabrón, si... Pero conta-me o dese tipo que vos sorprendeu.
–Pois... eu ja estaba volvendo ao acordo, ainda me custaba comprender as cousas... Apareceu na pirágua e meneou-me moito, moito. E batia no neno... Queria saber onde estaba o meu tesouro, e, como eu non entendia nada, amarrou-me a unha árbore fóra da praia. Dijo-me que alí me deixaba. Ja marchaba cando apareceu o teu coñecido... –Emilio calou, fitou a Úrsula nos ollos. Esperaba a pregunta dela:
–¿E que pasou?
–Que o índio lle cortou a gorja para que non berrase e tirou con el aos jacarés.
Agora calaron os dous. Os mosquitos teimaban, fungaban e querian picar. A floresta enchera-se dos gritos do dia e as pálpebras pesaban. O Corcovinha queria dicir algo.
–Temos que enterrar o fillo do meu compadre Raimundo –foi o que lle saiu.
O Emílio Ribeiro non lle prestou atención. Estaba noutra idea:
–Pola tua culpa, Úrsula, agora ese índio tamén vai querer parte no tesouro. Se non tiveses sacado nada da miña mochila, nunca o teria visto.
–O Bernardo é un rapaz razoable, e agora nacesitamo-lo. Deixa-me a min manejar o asunto. E nada de culpa pola miña parte, Emílio: en todo caso da tua, que te alteraches exigindo que che devolvésemos agiña os diamantes... Pero non falemos de culpas. Agora o que importa é saírmos vivos desta. E co tesouro, como ti lle chamas.
Siléncio. Un son de ás fortes, seguido doutro, e doutro, obrigaba a pensar no cadáver do pequeno. Non facia falta asomar a cabeza fóra da plataforma para comprobar que os urubús, negros coma a morte, se pousaran preto e esperaban... O profesor Müller ensinaba-lles aos fillos que a vida é un proceso continuo, que inclue a morte. Na descomposición dos seres mortos habia moita vida, a dos que os desfacian: bactérias, insectos, peixes, urubús...
O borracho ia teimar en lle dar terra ao pícaro. Farian logo procesión e enterro, pero antes comerian. Comida, enterro e, de novo, rio abaixo. Superados os rápidos da Serrinha alcanzaba-se Santa Irene (cada aldea cun nome de santo, que tanto facia rir o matrimonio Müller, de educación luterana). En Santa Irene habia posto de rádio e conexión co Servizo. Ata alí chegarian coa ajuda do Chico Bernardo.
Á vista de como chegaren os membros da expedición (Úrsula ollou para o piloto e o seringueiro e non puido evitar un sorriso malvado) haberia que decidir. En Santa Irene do Rio a agente Müller decidiria o que facer “segundo conciéncia e fidelidade ao Servizo”. Se alá chegar viva.

Recendia a graxa de peixe ao lume. Un fermoso aruanán asaba-se ao coidado do Chico.   Perdera-o a voracidade da sua espécie, o desejo sempre insatisfeito de comer bichiños de fóra das augas, pensou Úrsula. Imaginou o Chico Bernardo a calcular o momento en que o grande lombo dourado estivese máis a flor da auga, antes de que o larpeiro saltase a por unha araña...
Comeron, cadaquén en cadansua folla resistente, sentindo na man a calor do anaco de aruanán asado. A gente que anda no mato sabe que, cando hai comida, cómpre comer canto caiba pois logo pode vir tempo de fame. Úrsula fartou-se e viu como se enchian o rapaz e o piloto. Mália tan rica oferta, o Corcovinha a penas desfijo algo de mantenza entre os dentes orfos, separados nas engivas.
  O piloto español recuperaba-se, discorria con jeito; fijo unha composición de lugar ben razoada: estaban nun santuário dos índios canoeiros mais non podian seguir alí “eternamente”. Aínda que lles parecera moi difícil, “o traidor Faca Longa” adiantara-os, juntara gente que viña á procura “do que non lle pertencia”. O tipo que matara o neno habia ser un deles, un explorador, un adiantado. ¿Onde estarian os outros? Ao seu entender, nas aldeas terian índios comprados. A vea maior do rio era mala de vigiar pola amplitude, mais ao se estreitar na Serrinha ben se cubria a simple vista; e ainda mellor con binoculares.
–Olla, Bernardo, imos ver... –Emílio pareceu remoer a pregunta que Úrsula esperaba–: ¿e non poderiamos atravesar pola própia lomba da Serrinha, deixando o rio? Non é tanta jornada por terra ata Santa Irene, e iso non o espera quen agarda por nós.
–Pois non é moito camiño polo mato, pero aquilo nesta hora está cheo de índio cazador, dos máis bravos, os cintos de casca –o Bernardo respondeu o que cumpria, e acrecentou–: Por terra non chega vivo a Santa Irene máis que un batallón do exército, con metralladora que faga moito barullo. Pero estea tranquilo, capitán, que eu sei pasar polas cachoeiras. Por alí ninguén se vai atrever a seguir-nos –ollou a quen o rodeaba con pálpebras rejuntas, de índio–. Se me desculpa, capitán, vostedes deberian mudar de aspecto.
–¿Que queres dicir, rapaz?
–A gente que os persegue, ¿a quen espera ver na canoa?
–Pois... a nós, os presentes –moveron-se os labios de Ribeiro case ocultos entre as barbas e Úrsula sentiu un golpe de orgullo pensado no que andaba a dis