Carlos Slepoy é, para moitos, un letrado entregado á xustiza, á memoria, á reparación. Coñece a natureza das ditaduras. En 1976 el mesmo foi encarcerado, dúas semanas antes do golpe de estado. Pasou por varias prisións e sufriu malos tratos antes de ser condenado ao exilio a finais de 1977, cando veu a España. Polo camiño quedaron moitos compañeiros mortos. “No equipo xurídico que crearamos antes de que me arrestasen eramos doce avogados. Cinco están desaparecidos. E só eramos avogados... A miña irmá e a miña muller de entón foron detidas en centros clandestinos. Sobreviviron de milagre. Pero a miña irmá quedou moi marcada machucárona”, relata. 

A finais do noventa, en España, actuou como avogado da acusación popular nos xuízos contra o ex ditador Videla e outros membros da ditadura arxentina. Xogou un papel fundamental no xuízo contra o ex militar Adolfo Scilingo, a quen a xustiza española condenou a 1.084 anos de prisión por crimes da ditadura arxentina. Tamén participou no proceso contra o excapitán arxentino Ricardo Cavallo, e estivo involucrado nos procesos abertos en España contra o exdictador chileno Augusto Pinochet e contra o ex dictador de Guatemala Ríos Montt.

Entre os imputados hai máis de 300 responsables da represión franquista, o ex ministro Rodolfo Martín Villa, José Utrera Molina (sogro de Alberto Ruiz Gallardón) ou Juan Antonio González Pacheco, alias Billy el Niño, torturador da Brigada Político Social

A xustiza española que levou todos estes casos non serviu con todo para impulsar un xuízo contra os crimes do franquismo. Por iso no ano 2010, e en concreto o 14 de abril, día da República, Slepoy regresou a Buenos Aires para presentar xunto con outros avogados e varias organizacións unha querela para que se xulguen os crimes da ditadura española. Entre os demandantes hai familiares de vítimas, asociacións de de dereitos humanos e de memoria histórica. Entre os imputados hai máis de 300 responsables da represión franquista, o ex ministro Rodolfo Martín Villa polo asasinato de cinco obreiros durante unha folga en Vitoria, José Utrera Molina (sogro de Alberto Ruiz Gallardón) por asinar a condena de Puig Antich ou Juan Antonio González Pacheco, alias Billy el Niño, torturador da Brigada Político Social, entre outros.

Hai uns días a xuíza arxentina que leva o caso en Buenos Aires, María Servini, ía tomar declaración a algunhas testemuñas e familiares de crimes do franquismo, a través de videoconferencias na embaixada arxentina de Madrid. Pero no último momento o acto suspendeuse. O goberno español presentara unha queixa ao embaixador arxentino asegurando que non se levaron a cabo os procedementos adecuados. Slepoy recíbenos na súa casa de Madrid, rodeado de documentos, papeis e cartas con novas demandas de xente que desexa adherirse a esta querela arxentina contra os crimes do franquismo. 

"O goberno español non pode soportar que en Madrid declaren testemuñas ante unha xuíza arxentina cando non os deixaron declarar aquí ante un xuíz español. Por iso está a presionar e por iso puxo trabas para que declaren as testemuñas"

Que pasou realmente con esas videoconferencias?

Estaba todo preparado, os equipos, as testemuñas. Ese primeiro día ía declarar a irmá de Puig Antich, por exemplo, que veu de Barcelona para facelo. O goberno español presionou para que se suspendesen as videoconferencias dicindo que se necesitaba un permiso, cando en realidade fanse videoconferencias continuamente. Agora mesmo por exemplo hai previstas polo xuízo polo Plan Cóndor videoconferencias con Montevideo, Estocolmo e Barcelona. En ningún caso a ninguén se lle ocorre pedir permiso aos gobernos respectivos. Ese permiso só é preciso en caso de asistencia xudicial, pero non para os casos en que os testemuñas se someten voluntariamente á xurisdición do país. 

Entón?

O problema é que estamos ante os crimes do franquismo. O goberno español non pode soportar que en Madrid declaren testemuñas ante unha xuíza arxentina cando non os deixaron declarar aquí ante un xuíz español. Por iso está a presionar e por iso puxo trabas para que declaren as testemuñas.

"Está previsto que declare en Bos Aires Baltasar Garzón, nun principio estaba citado para a próxima semana. Ademais hai un grupo de familiares e testemuñas que queren viaxar a Arxentina para declarar ante a xuíza"

Cales son os seguintes pasos?

Está previsto que declare en Bos Aires Baltasar Garzón, nun principio estaba citado para a próxima semana. Ademais hai un grupo de familiares e testemuñas que queren viaxar a Arxentina para declarar ante a xuíza, están frustrados por non podelo facer aquí por videoconferencia. Aínda non nos deron datas para esa viaxe, a pesar de que as probas xa están, están as probas, están as testemuñas. A Bos Aires irán tamén algúns deputados e alcaldes que mostraron o seu apoio.

Quen se pode sumar á querela?

Familiares, testemuñas, organizacións, etc. Case todos os días chéganos alguén novo queréndose sumar. A medida que isto crece, hai máis xente que se quere apuntar. A xente das redes de apoio creadas axudan moito, démoslles documentos-plantilla e eles encárganse, dese modo a tarefa dos avogados é de supervisión, se non non dariamos abasto. 

"En Arxentina xa se están xulgando crimes contra a humanidade e por xenocidio, e estase facendo grazas á achega substancial das investigacións en España, o que é un tremendo paradoxo"

En que se basea a querela?

Nos principios de xurisdición universal, polos que as leis de amnistía non teñen validez ante crimes contra a humanidade ou por xenocidio. Que se presente en Arxentina ten vantaxes. En primeiro lugar, non atoparse cos obstáculos políticos cos que se atopou o proceso en España. Ademais, en Arxentina xa se están xulgando crimes contra a humanidade e por xenocidio, e estase facendo grazas á achega substancial das investigacións en España, o que é un tremendo paradoxo. 

Como se poden cualificar os delitos cometidos polos golpistas e na ditadura durante o período que abarca a querela presentada, desde 1936 até 1977?

A investigación da Audiencia Nacional española estableceu que houbo uns 114.000 desaparecidos. Logo sumáronse máis. Só desaparecidos. A eles hai que engadir asasinados, 500.000 exiliados. E 30.000 nenos secuestrados e privados da súa identidade. Houbo unha clara planificación estudada para perseguir e eliminar a determinados grupos da sociedade para dar orixe a outro país diferente. E conseguírono en gran medida. Iso é un xenocidio. En España deuse un dos peores xenocidios do século XX. 

"Houbo unha clara planificación estudada para perseguir e eliminar a determinados grupos da sociedade para dar orixe a outro país diferente. E conseguírono en gran medida. Iso é un xenocidio"

A querela arxentina tamén investiga o roubo de nenos en España

Si. Só na primeira época, até o ano 1950, en España houbo 30.000 nenos apropiados a través de decretos que legalizaban a súa apropiación quitándollos ás nais republicanas das cárceres para darllos a institucións do Estado ou a familias afíns ao réxime. Pero isto logo continuou. O dano é incalculable, e estivo tapado...

"O franquismo triunfou, foi consentido e apoiado despois polas potencias occidentais. E as forzas políticas lamentablemente pactaron unha transición que implicaba non só a impunidade, senón o esquecemento máis absoluto"

Non se estuda nas escolas...

Claro. En Madrid hai máis de 200 rúas con nomes de dirixentes franquistas. Recentemente entregouse un galardón aos sobreviventes da División Azul, e descoñécese a historia, non hai memoria. A razón de todo isto ten que ver coa historia. O franquismo triunfou, foi consentido e apoiado despois polas potencias occidentais. E as forzas políticas lamentablemente pactaron unha transición que implicaba non só a impunidade, senón o esquecemento máis absoluto. Non se ensina a historia. En Arxentina si, os nenos na escola estudan o que pasou na ditadura. 

A que responde este esquecemento?

En España o que se pretende con este esquecemento é construír o futuro que os represores queren que se constrúa e non un futuro de xustiza. E hai unha responsabilidade das forzas progresistas de construír e pactar isto.

Esta semana expúxose no Parlamento votar e aprobar un día contra o franquismo, o 18 de xullo. O PP opúxose, UPyD abstívose, e non saíu adiante...Como valora este feito?

Ten que ver con esta historia tan manexada da teoría dos dous demos, que tamén se usou en Arxentina, pero agora xa é impensable alá, é o discurso que sostén que aquí houbo dous bandos, que di que se se condena uns habería que condenar os outros, situándoos ao mesmo nivel, en plena equidistancia. E así obvian que se tratou dun golpe militar contra un goberno lexítimo que ademais planificou un exterminio, cometeu un xenocidio, unha palabra que empeza a usarse agora. 

"Son herdeiros ideolóxicos - e nalgúns casos físicos- do franquismo e do tipo de democracia que se creou en España, que obviou a persecución destes crimes. É unha democracia absolutamente mutilada"

Por que cre que non son partidarios de establecer un día contra o franquismo?

Non o queren porque son herdeiros ideolóxicos - e nalgúns casos físicos- do franquismo e do tipo de democracia que se creou en España, que obviou a persecución destes crimes. É unha democracia absolutamente mutilada. Unha democracia na que non hai xustiza para resolver crimes non merece tal nome. Este mesmo goberno está permanentemente traballando na reparación das vítimas do terrorismo de ETA e non quere recoñecer algo infinitamente máis grave, cuantitativamente e sobre todo porque foi cometido desde o Estado. 

Neste sentido hai unha pervivencia da ditadura dentro da democracia e o Estado e o goberno son os seus expoñentes. Saben que calquera cousa que implique o coñecemento da verdade e o exercicio da memoria é unha fisura que se abre para que se afonde máis no ocorrido... Por iso mesmo o goberno español opúxose ás videoconferencias.

Vostede viviu os procesos contra a ditadura arxentina e a española. Como compara a actuación da xustiza nun lado e outro?

En Arxentina tamén houbo gran presión contra a investigación, coas leis de punto final e obediencia debida, pero existía unha sociedade moi convulsionada e puxante nese momento. Mentres que en España houbo un pacto das forzas herdeiras das vítimas cos herdeiros do franquismo, que dificultou enormemente todo. Pero agora algunhas desas forzas hoxe están a presionar e apoiando esta querela arxentina para que se faga xustiza. 

"Está a xerarse un movemento que eu creo que vai acabar coa impunidade do franquismo máis tarde ou máis cedo"

Os tempos tamén son diferentes....

En Arxentina houbo sete anos de ditadura, en España houbo 40 anos de ditadura e 37 de esquecemento consensuado, polo tanto custa moito acabar con iso. O proceso iníciase hai pouco máis de dez anos, cando os netos comezan a buscar os corpos dos seus avós. Ese movemento pola memoria  foi potenciado polas investigacións do xuíz Garzón. E así hoxe existen 24 asociacións de nenos roubados, organizacións de presos políticos da última etapa do franquismo, denuncias do traballo escravo e forzado. Está a xerarse un movemento que eu creo que vai acabar coa impunidade do franquismo máis tarde ou máis cedo. E neste sentido a actuación dos tribunais estranxeiros ten un papel fundamental.

E o feito de que aquí haxa unha lei de amnistía?

Tamén en Arxentina houbo as leis de punto final e obediencia debida, votadas pola maioría parlamentaria. Alí un xuíz podía decretar a súa inconstitucionalidade. En España un xuíz non pode facer iso, teríao que expor ante o Tribunal Constitucional, pero si pode dicir que esa lei é inaplicable polo dereito internacional. É dicir, un xuíz español que se atrevese, podería establecer que a lei de amnistía é inaplicable e eu creo que nalgún momento iso vai ocorrer, empezará a haber xuíces que se atrevan, porque a lei de amnistía non pode amparar crimes contra a humanidade. Non hai ningún obstáculo xudicial, o obstáculo é absolutamente político.

"Un xuíz español que se atrevese podería establecer que a lei de amnistía é inaplicable e eu creo que nalgún momento iso vai ocorrer, empezará a haber xuíces que se atrevan, porque a lei de amnistía non pode amparar crimes contra a humanidade"

Como valora a sentenza do Supremo que establece que non se poden investigar os crimes do franquismo?

Di que non se poden investigar porque aínda que agora son crimes contra a humanidade non o eran no seu momento da súa realización. A outra argumentación di que se supón que todos están mortos, tanto vítimas como vitimarios. Isto é absurdo. Acaban de meter preso en Alemaña un nazi das SS de campos de concentración como o de Auschwitz con 92 anos de idade, polo que fixo en 1941. 

"As feridas están absolutamente abertas, outra cousa é que se lles negue visibilidade. É moi cómodo dicir en nome das vítimas que non hai que reabrir feridas. A vítima si ten as feridas abertas"

Outra das escusas que se esgrimen a miúdo é que a procura da verdade e a xustiza abren feridas, provocan confrontación e división. 

Son os argumentos de quen queren o esquecemento e a impunidade. As sociedades sen memoria non poden construír ningún futuro porque se lles nega o coñecemento do pasado. As feridas están absolutamente abertas, outra cousa é que se lles negue visibilidade. É moi cómodo dicir en nome das vítimas que non hai que reabrir feridas. A vítima si ten as feridas abertas. No caso de España a maior parte da xente foi condenada por auxilio á rebelión: Os que se rebelaron a través dun golpe de estado condenan os outros por auxilio á rebelión, é incrible.

Vostede viviu cárcere e malos tratos en Arxentina ...

Si. Tiven sorte de que me arrestasen dúas semanas antes do golpe de estado, estiven nun cárcere legal, non nun centro clandestino de onde case ninguén saía, aquilo si que era terrible. En Arxentina a xente sabía que ía ser obxecto dunha represión feroz pero nunca nos imaxinamos o que ía suceder con tanto horror, nunca imaxinamos semellante magnitude....

O pasado ano foi testemuña no xuízo contra os seus carceleiros..

Si. Foi unha reparación, foron xulgados. Golpeábannos a miúdo, lembro unha vez que nos espiron, puxéronnos en ringleira e golpeáronnos, iso repetíase, enviábannos ao calabozo por nada, e a algúns lles aplicou a lei de fugas, sacábanos da prisión e aparecían mortos. Pero nada comparable aos cárceres ilegais. 

A súa experiencia vital explica a súa dedicación profesional...

Ben, a un a vida vaino marcando, se eu non tivese as experiencias vitais que tiven posiblemente non me dedicaría a isto. Tamén están as casualidades, participei no proceso contra Pinochet porque estaba en España, se me exiliara a Francia, non podería. A vida dunha persoa, a súa memoria [sorrí facendo fincapé na palabra memoria], inflúe moito para o que fai. 

"Non hai precedentes dun ditador deste tipo que morrese no cárcere.  A verdade é que Arxentina é un exemplo para este tipo de asuntos, o cal non significa que as leis alá sexan marabillosas"

Supoño que necesita unha grande enerxía porque as frustracións son moitas.... 

Non sinto que teña unha especial enerxía. A miña motivación é moi grande porque me quedou esa idea de que hai que combater os crimes masivos... Síntome moi identificado coa causa dos dereitos humanos. Pero como todo o mundo, teño moitos desgustos nestas historias. Aínda así, na medida en que un sente que achega algo, non necesita unha especial cota de enerxía. 

Como valora que Videla morrese no cárcere?

A súa morte éme absolutamente indiferente, pero que morrese preso paréceme un símbolo moi importante. Non hai precedentes dun ditador deste tipo que morrese no cárcere.  A verdade é que Arxentina é un exemplo para este tipo de asuntos, o cal non significa que as leis alá sexan marabillosas. Hai 376 condenados e máis de mil procesados. Se se compara co número de responsables, seguen sendo moi poucos, pero comparado con outros países é un enorme logro, un exemplo.