O venezolano Roberto Mansilla é analista do IGADI (Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional) e un dos mellores coñecedores da realidade social e política do seu país. Leva dez anos vivindo en Galicia e analiza para Praza Pública o futuro de Venezuela e do chavismo tras a morte de Hugo Chávez, a quen cre que se xulgou "máis polas súas palabras que polos seus feitos"

Que balance podemos facer do goberno de Chávez?

Chávez transformou a política e a sociedade de Venezuela cun estilo innovador á hora de gobernar, moi focalizado no seu carisma e na súa enerxía política. O seu principal legado é colocar problemas que eran moi importantes na sociedade, como a pobreza e a desigualdade, como principal baluarte para calquera proxecto de desenvolvemento no país. Isto é moi importante porque as clases populares, moitas delas marxinalizadas durante anos, foron reivindicadas por Hugo Chávez cando antes estaban invisibilizadas. Ademais, colocou Venezuela dentro dunha política internacional moi activa, fomentando novas alternativas e polos de poder no plano internacional moi contestatarios coa hexemonía de Estados Unidos e dos países occidentais.

Unha política internacional que foi moi censurada polos seus detractores.

Buscou novas alianzas, algunhas delas controvertidas desde o punto de vista dos seus críticos, pero abriu a perspectiva de relacións con novos polos emerxentes, principalmente con China, pero tamén con Irán ou Rusia, que antes non tiñan ningunha importancia na política exterior venezolana. Ao mesmo tempo, fomentou novas formas de integración rexional, cun acento moito máis autóctono e social, plasmado coa creación da ALBA (Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América).

Dividiuse a sociedade venezolana coa irrupción de Chávez?

É indubidable que a súa figura, ademais de controvertida, polarizou a sociedade venezolana e esa polarización seguirá reproducíndose moi probablemente nos vindeiros anos en Venezuela.

"O chavismo seguirá sendo o principal movemento político de Venezuela e o máis cohesionado"

Será maior a división tras a súa morte?

A curto prazo quizais siga acentuándose porque a consternación que cause a súa morte pode revitalizar aínda máis o electorado e os simpatizantes do chavismo, incluso radicalizándoos. O que cambia agora a situación é que o liderado herdeiro do chavismo non ten a mesma capacidade, enerxía ou carisma que tiña Chávez. A perspectiva dun chavismo sen Chávez deixa un asunto realmente complexo para o chavismo, pero iso non significa que o proceso de cambio ou o chavismo vaia desaparecer, máis ben todo o contrario. Seguirá sendo o principal movemento político de Venezuela e o que goza de maior cohesión.

O falecemento de Chávez podería unir aínda máis o chavismo?

Fomentarase unha especie de mito como factor cohesionador dentro do chavismo e da revolución bolivariana. Isto terá a súa proba principal nas eleccións que se celebrarán nos vindeiros trinta días, que será unha proba de lume para o chavismo e para o herdeiro proclamado por Chávez, o actual vicepresidente Nicolás Maduro. 

"Nicolás Maduro liderará un chavismo 'light', menos radical e máis pragmático"

Hai perigo de división no movemento político que liderou Chávez a medio prazo?

Esa é a expectativa que máis se albisca dentro do chavismo porque un liderado tan carismático e unificado como o de Hugo Chávez non ten unha reprodución visible nos actuais líderes do movemento. O máis probable, se Maduro -como parece que así será- sae elixido como presidente, é que o chavismo entre nunha etapa máis pragmática e reduza certos discursos de polarización e radicalización. Se cadra agora ábrese unha etapa onde Maduro intente impoñer un selo moito máis prudente e pragmático.Ten unha grande habilidade como negociador, tal e como se comprobou durante a súa etapa como ministro de Exteriores. Estamos falando dunha especie de chavismo menos radical, ou chavismo light, onde Maduro parece que será a cara máis visible.

Pero hai outras figuras importantes no movemento...

A contraposición estará noutros actores dentro do Executivo, como o presidente da Asemblea Nacional, Diosdado Cabello, que concentra moito poder dentro das estruturas do chavismo e do Goberno. Ten fortes vínculos dentro das Forzas Armadas, ostenta o poder lexislativo e ten moita forza no PSUV, ademais de ter controladas grandes masas de poder a través das clases empresariais e da burocracia que se foi creando tras a chegada de Chávez á presidencia. É moi coñecido entre o electorado chavista e entre a sociedade venezolana.

"A curto e medio prazo, o chavismo concentrarase arredor de Maduro, que ten o aval das Forzas Armadas"

Que ocorrerá coas bases máis radicais do chavismo?

Queda a incógnita do que pode suceder entre os movementos máis ideoloxizados e identificados con Chávez e que defenden a revolución ata as últimas consecuencias sen buscar consenso ningún. Estes movementos non teñen un líder visible, pero están aí e son moi importantes para a mobilización. Tamén será importante coñecer que sucederá con Adán Chávez, irmán de Hugo e gobernador do estado natal da familia. Aparentemente parece apartado do centro de poder, pero co paso do tempo pode aglutinar certas expectativas dentro do chavismo radical para retornar aos postulados orixinais da revolución bolivariana. Estamos falando de tres ou catro aristas do poder dentro do chavismo e as especulacións sobre a súa cohesión e unidade son moi incertas, pero creo que a curto e medio prazo todo se concentrará nas mans de Nicolás Maduro, co aval de Diosdado Cabello e das Forzas Armadas.

Que pintará Cuba neste proceso post-Chávez?

A implicación de Cuba dentro do concerto político venezolano é moi importante polos acordos de cooperación existentes desde hai máis dunha década. Non é o actor máis decisivo, pero parece que o liderado de Nicolás Maduro si ten o aval e o beneplácito da Habana.

Chávez convertérase tamén nun líder rexional para Latinoamérica, cre que ten substituto na rexión?

Igual que ocorre en Venezuela, é dificilmente repetible un liderado como o de Chávez en Suramérica porque o seu era un estilo propio e carismático. Non parece que Evo Morales, Rafael Correa ou José Múgica poidan ser herdeiros de Chávez, o cal repercute moito no que será o futuro da ALBA, cuxa operatividade creo que xirará tamén cara a un maior pragmatismo.

Prexudicará a súa morte á esquerda latinoamericana?

Chávez inagurou unha nova época en América Latina, que se baseou no propio dinamismo da rexión.  Non parece que rematase o ciclo dos triunfos electorais da esquerda en América Latina, pero o perfil desta esquerda, despois de Chávez, será moito máis parecido a movementos de esquerda socialdemócratas, movementos civís que intentan chegar ao poder pola vía democrática e moito menos personalizados nunha única figura.

"Chamar caudillo ou ditador a Chávez é máis pexorativo que real; a súa lexitimidade democrática é incontestable"

Foi xulgado xustamente Chávez desde Europa e Occidente?

Chávez tiña unha personalidade moi controvertida e xerou simpatizantes e detractores ao mesmo tempo. O tratamento informativo en moitos programas de opinión non son nin exactos nin completamente xustos. Nos anos que levo aquí, escoitei moitas análises en Galicia, España ou Europa que definen a Chávez como autócrata, caudillo, ditador ou populista e creo que son termos máis pexorativos e acusativos que reais. Podes estar a favor ou en contra del, pero é innegable que gañou 14 ou 15 eleccións cunha participación moi elevada, o que lle outorga unha lexitimidade incontestable.

Os seus críticos insisten en que, malia gañar as eleccións, foi un presidente autoritario.

Puido ter posicións moito máis autoritarias ou moito máis polarizantes, pero iso non significa que Chávez montase unha ditadura ou unha autocracia en Venezuela. En todo caso, si hai un movemento político hexemónico, que é o chavismo e que foi creado por el.

"A Chávez xulgárono máis polas súas palabras que polos seus feitos"

Prexudicáronlle a Chávez as súas polémicas declaracións, o seu peculiar discurso?

A Chávez xúlgano máis polas súas palabras que polos seus feitos. As súas palabras contra o que el chamaba o “imperialismo” ou o “neoconolianismo” dos Estados Unidos e de países europeos moitas veces parecían máis importantes que moitas cousas que se fixeron en Venezuela, onde si hai problemas de pobreza, de seguridade cidadá e económicos, pero onde tamén se lograron cousas importantes a partir dos programas sociais e incluso en canto ao desenvolvemento económico.

"O estilo de goberno de Chávez, para ben ou para mal, transformou a sociedade e o sistema político de Venezuela"

É obvio que o seu estilo foi peculiar...

O goberno de Chávez foi moitas veces xulgado máis polo que dicía ou polo pintoresco e radical das súas palabras que polo que realmente ocorría en Venezuela. Por exemplo, a relación cos EUA sempre foi antagónica, pero nunca e en ningún momento se cortou o subministro petroleiro venezolano cara aos Estados Unidos. Evidentemente, buscou outros socios económicos e iso irrita a determinadas multinacionais ou países con intereses en Venezuela, pero iso non determina que o legado fose ditatorial ou autocrático. O seu estilo de goberno, para ben ou para mal, si transformou a sociedade e o sistema político no país.

En que situación queda agora a oposición ao chavismo?

O problema da oposición en Venezuela é que segue a estar moi dividida. Seguramente se presentará ás vindeiras eleccións cun liderado unificado, pero non parece que teña a mesma forza e capacidade de mobilización que o chavismo. Hai desánimo en moitos sectores da oposición e tamén moitos protagonistas e moitos intereses, aínda que acudan unidos ás eleccións arredor de Henrique Capriles. A configuración ideolóxica é moi variada, malia estar claramente identificada coas clases medias e altas. Co que pode xogar a oposición para obter beneficios electorais é con que a ausencia de Chávez poida erosionar un pouco o chavismo, pero creo que non sufrirá cambios significativos a non ser que unha vitoria de Maduro provoque acordos co executivo que permitan unha gobernabilidade viable.

Cre que a división pode ir máis aló do plano político?

Non creo que ocorra. Non parece que os conflitos en Venezuela se vaian dirimir dunha forma violenta, aínda que si existen síntomas de violencia na sociedade venezolana, con altas taxas de criminalidade e a presenza de grupos armados que tamén existen na oposición, incluso con nexos no exterior. Si existe unha alta tensión política, pero aparentemente non se traducirá nun conflito violento. A situación actual, malia a complexidade, precisará da busca de consensos que garantan a gobernabilidade. Non se reducirá a tensión política, pero non se traducirá nunha confrontación armada.