Non é un percorrido antolóxico, senón unha aproximación ao longo percorrido da revolución que depuxo ao Sha e levantou ao poder a un grupo de clérigos fundamentalistas liderados polo gran aiatolá Ruzolá Jomeini (que lle imprimiu ao seu mandato un carácter autoritario e intolerante).

O primeiro deles conmemorou nos anos setenta máis de dous mil anos de monarquía persa, con tal grandiosidade que pareceu trasladarnos atrás no tempo. Pero, quen era o Sha? Mohamed Reza Phalevi era fillo dun suboficial do exército, que escalara até os máis altos postos da xerarquía militar, sendo coñecido desde entón como Reza Khan Phalevi O Grande. O seu réxime, non democrático, sustentábase no apoio occidental, especialmente da EE.UU, que anos antes (1953) promovera o derrocamento do primeiro ministro Mohammad Mosadegh co forte impulso do goberno británico, tras a nacionalización do petróleo iraniano.

A realidade política e social do pobo iraniano encubría notables desigualdades, un coidado nivel de represión e certo resentimento popular alimentado por unha banda do clero

A realidade política e social do pobo iraniano encubría notables desigualdades, un coidado nivel de represión e certo resentimento popular alimentado por unha banda do clero. Casado en primeiras nupcias coa princesa Fawzia, irmá do rei Faruk de Exipto (derrocado por Nasser), á que repudiou por non darlle un fillo home, volveu casar unha segunda vez. A elixida sería Soraya Esfandiari, filla dun diplomático, protagonista durante anos das máis afamadas revistas da crónica social e da prensa do corazón, que tamén sería repudiada ao non ter con ela descendencia algunha. Finalmente, contraería matrimonio coa filla de un alto funcionario, Farah Diba, quen si lle daría o ansiado fillo home e dúas fillas. Todos eles tamén ocuparon numerosas  páxinas e portadas  nas revistas da época.

Jomeini, o clérigo xii de máis alto rango en Irán (en Iraq érao o gran aiatolá Abdul Cassim Ao Joei, moderado e pacífico, lonxe da intransixencia e das ínfulas do seu colega iraniano), vivía un cómodo exilio en París nas semanas anteriores aos acontecementos revolucionarios en Teherán e outras cidades. A culminación de manifestacións e protestas que sacoden ao país obrígano a regresar. Nin o goberno de corte algo aperturista presidido por Shapur Bajtiar (asasinado hai uns anos en París, con case toda seguridade por axentes iranianos ao servizo do réxime de Teherán) puido evitar o inevitable: o derrocamento e fuxida do Sha, así como a instauración dun réxime teocrático, de corte xiíta e fundamentalista.

As diversas etapas

En 1981, en plena exaltación e fragor revolucionario, o aiatolá  Mossavi Koainía decide ocupar pola forza a embaixada norteamericana, axudado por seguidores incondicionais e os recentemente estreados gardiáns da revolución (pashdaranes). O resultado: numerosos reféns agardando durante meses unha tensa espera de incerteza e difíciles negociacións entre o goberno do moderado presidente demócrata Jimmy Carter e os fundamentalistas até a súa liberación. Carter viuse no transo máis dificil e complicado do seu mandato, un tanto inesperado se se ten en conta que pouco tempo atrás ratificara un novo convenio de colaboración entre ambos os paises. EE.UU puxo en marcha unha case imposible operación de rescate, cancelada in extremis por farto dificil, saldada con baixas militares e avións destruídos.

En 1982 un brutal atentado en Teherán ocasiona máis de oitenta mortos, contándose entre as vítimas unha figura destacada entre as filas de clérigos ultraconservadores con aspiracións de goberno, o aiatolá Mohamed Behesti. Os comunicados oficiais do réxime teocrático apresuráronse en culpar da explosión aos muyahidíns do pobo, un suposto grupo contrarrevolucionario oposto ao recentemente estreado réxime. Nunca tal autoría foi convincentemente demostrada, mais ben sería o resultado dunha loita polo poder, supondo a desaparición de Behesti a eliminación física e política dun importante rival.

O goberno nestes primeiros anos de Abol Hassan Banisardl, un civil con tinguiduras de moderado dentro do réxime islamita, viuse atenazado por continuas  molestias ao levar ao país a unha canle de certa apertura e moderación

O goberno nestes primeiros anos de Abol Hassan Banisardl, un civil con tinguiduras de moderado dentro do réxime islamita, viuse atenazado por continuas  molestias ao levar ao país a unha canle de certa apertura e moderación. Farto, terminou por dimitir, desaparecendo por completo da escena política e da prensa occidental. As filas da moderación están representadas entón polos grandes aiatolás Shariak Mahari e Taleganni, cuxas augas víronse inmersas nas correntes turbulentas do sector máis integrista.

Cando os ánimos parecían algo acougados e as intrigas a cuberto, a xunta de aiatolás reuniuse para nomear un hipotético sucesor de Jomeini, o cal nun futuro non afastado leva as rendas e o mando supremo da revolución. O escollido como sucesor sería o gran aiatolá Hussein Alí Montazeri, cuxo falecemento se produciu hai meses (no seu domicilio, tras anos de arresto domiciliario), como parte das convulsas xornadas de finais do 2009 e inicios do 2010. Foi un referente para os reformistas, un moderado afastado dos extremismos fundamentalistas que atenazaron o réxime islámico desde o seu nacemento.

En moi poucos anos este proxecto de sucesión habería de truncarse, pois Montazeri e o seu círculo de achegados ( familiares e partidarios) empezaron a ser fustigados polos ultraconservadores

Pero en moi poucos anos este proxecto de sucesión habería de truncarse, pois Montazeri e o seu círculo de achegados ( familiares e partidarios) empezaron a ser fustigados polos ultraconservadores. O acoso chegou ao momento de ser encarcerado o seu propio xenro e algúns fieis seguidores. O resultado é a súa renuncia a ser  sucesor de  Jomeini, desaparecendo da primeira liña da política activa (perdendo influencia nos círculos do poder).

Outras figuras a destacar son Rachemi Rafsanyani e Alí Jamenei. O primeiro, mestre no tiburoneo político e sobrevivente ás purgas que sacudirían ao réxime, capaz de parecer moderado para os ultras e conservador para os reformistas. Nacido na zona limítrofe con Afganistán (os seus trazos así o confirmaban), era un hoyatoleslam (rango inferior na xerarquía xiíta ao de aiatolá), foi primeiro ministro e xefe do parlamento, sempre no primeiro plano da polítiva activa e dos resortes do poder. Sayed Alí Jamenei era un segundoxénito (un hoyatoleslam), un simple acólito no círculo do poderoso Jomeini, que non entraba nas quinielas pola sucesión. Contra prognóstico, prodúcese o seu ascenso e progresiva entronización como actual líder supremo da revolución, fortemente contestada por aiatolás de moito maior rango, pois viron que pasaba por encima de todos eles e, de facto, anulaba os seus dereitos e voto efectivo á sucesión do imán Jomeini.

Velayatti  foi o ministro de asuntos exteriores neste período, destacado na escena internacional. Montacheni, ministro do interior, impulsor do envío de pashdaranes a territorio libanés para apoiar aos seus irmáns xiítas frente a libaneses, israelís e palestinos. Golam Reza Agazadeh, ministro do petróleo e representante de Irán na OPEP, que nestes últimos anos foi  o encargado dos asuntos enerxéticos, incluído o tan candente da enerxía nuclear.

Os aiatolás Haddi Massari e Mohamed Reza Golpayagani son figuras relevantes ao comezo dos anos noventa.  Do mesmo xeito que eles, outro aiatolá chamado Mohamed Emani Kachani adquire notoriedade como xefe do Consello de Vixilancia da Revolución (un órgano para detectar os posibles desviacionismos da ríxida ortodoxia do réxime fundamentalista e garante do peche de filas fronte aos aperturistas).

Anos noventa, finais, e anos dous mil. Quen son os reformistas?

A figura máis destacada é Mohamed Hattamí, que tivo responsabilidades de goberno, usurpadas unha vez máis polo rexeitamento frontal ás súas medidas de apertura polo sector máis inmobilista e integrista, Reza Nuri (irmán de Abdalá Nuri), Hussein Mussavi (outrora destacado ministro en pasados gobernos), Mehdi Karrubi (hai que lembrar que o aiatolá Karrubi, emparentado con Jomeini, liderou a peregrinación dos xiítas iranianos á Meca en 1985, producíndose naquel entón máis de douscentos mortos entre os peregrinos) e unha muller, Yamila Kadovar. O seu referente político e relixioso o recentemente falecido gran aiatolá Montazeri, como eles moderado e dialogante.

As súas bases sociais, a clase media, a poboación nova (moitos estudantes) e todos aqueles sectores do pobo iraniano fartos do réxime e da deríva totalitaria que tomou

As súas bases sociais, a clase media, a poboación nova (moitos estudantes) e todos aqueles sectores do pobo iraniano fartos do réxime e da deríva totalitaria que tomou. Para eles é necesario o entendemento con Occidente, o principal cliente das súas exportacións petrolíferas e á vez garante de apertura e modernización. Entenden que a prosperidade derivada das plusvalías do petróleo non ha durar eternamente, que é necesario impulsar o desenvolvemento por outros camiños. As subidas de produtos básicos e o deterioro do poder adquisitivo, ao alimón das protestas rueiras dos últimos meses, fan patentes os desexos modernizadores do pobo iraniano.

As tensións con Occidente (EE.UU en especial), a constante tirapuxa pola cuestión da enerxía nuclear (as plantas de enriquecemento de uranio que algún dia lle permitirían fabricar bombas atómicas), están a ser utilizadas polos sectores ultras do réxime para leximitar o seu poder e xustificar a represión brutal sobre a oposición reformista. Mahmud Ahmadineyad, un ex-pashdaran na cruenta guerra irano-iraquí (1980-1988, máis dun millón de mortos), parece comportarse como un convencido peón da maquinaria  orquestrada polos sectores máis duros, alguén que di e fai o que lle mandan. Un segundoxénito con  poucas posibilidades de ser interlocutor coas potencias occidentais e de levar a cabo as reformas que precisa o pais. Pero, moito coidado cos segundoxénitos. É preciso que os paises europeos e EE.UU saiban xogar moi ben as súas bazas, tendendo a man e abrindo o diálogo, esixindo cunha certa  firmeza que non supoña fustigación.

Escenarios conflitivos en Oriente Medio.

No Líbano (o pais dos cedros) a poboación xiíta creceu notablemente en número, desprazando a maioría cristiá e aos sunitas

No Líbano (o pais dos cedros) a poboación xiíta creceu notablemente en número, desprazando a maioría cristiá e aos sunitas. Nos anos oitenta a milicia xiíta AMAL, liderada por Nabhi Berri (en tempos recentes presidente do parlamento libanés), mantivo un feroz enfrontamento coas milicias palestinas. Unida a HEZBOLA, a outra milicia chiíta máis fundamentalista (liderada entón por Mohamed Hussein Fadlalá), fustigaron sen descanso aos palestinos, que haberían de soportar un auténtico calvario por mor do asedio aos seus campos de refuxiados libaneses e os enfrontamentos a tres bandas: os israelitas e os seus aliados do Exército do Sur do Líbano, os xiítas e o exército regular libanés coas milicias cristiás. Foron moitos os pashdaranes iranianos que se desprazaron ao Val da Bekaa, cando non a Beirut e outras cidades libanesas importantes para axudar os seus irmáns.

As consideracións que convén facer estriban en tres feitos transcendentes: 

• Os xiítas libaneses son máis numerosos, os seus medios e preparación militar aumentaron, e o seu actual lider Hassan Nashralá viuse claramente reforzado tras as disputas con Israel. 
• En Iraq a conexión xiíta tamén podería funcionar nun hipotético escenario: No Norte están os kurdos, sunitas e con importantes xacementos petrolíferos, desexosos do seu tan anceiado Kurdistán (dificilmente realizable por existir poboación kurda en Siria, Turquía e Irán). Os cristiáns, que viron empeorar notablemente as súas condicións de vida tras a invasión americana. Os sunitas, cuxo poderío reduciuse de maneira importante tras o derrocamento e morte de Sadam Hussein. Os xiítas, no plano relixioso baixo a influencia do moderado  gran aiatolá Alí Ao Sistani (non nacido en solo iraquí), pero con elementos máis extremistas da índole de Mutqhada Ao Sader. Este mulá (clérigo), fillo do aiatolá Ao Sader (represaliado por Sadam), creou a milicia do Mahdi, fortemente armada e combativa. Dita milicia poderíase converter nun elemento de poder, desestabilizador e pouco apto para a unificación de Iraq.

Os seus habitantes reclaman xa vivir en paz, non en balde preto das marismas de Basora puido estar o estrañado paraíso terreal

• Calquera predominio dos xiítas nestes países de Oriente Medio, xeoestratégicamente moi importantes, resultaría nun indeseado desequilibrio de forzas e futura  inestabilidade para a zona. Os seus habitantes reclaman xa vivir en paz, non en balde preto das marismas de Basora puido estar o estrañado paraíso terreal.