O Congreso, a historiografía e os historiadores

A celebración do Congreso España contra Catalunya: una mirada històrica (1714-2014) causou unha gran polémica e puxo a historia e os historiadores como actores principais no escenario da chamada Opinión Pública. A Actividade estivo coordinada e realizada por historiadores de gran solvencia intelectual e financiada polo Centre d’Història Contemporània de Catalunya, pertencente ao Departament da Presidència da Generalitat de Catalunya e pola Societat Catalá d´Estudis Històrics (Institut d´Estudis Catalans). O seu tema central era o tricentenario dos acontecementos de 1714, que para moitos historiadores cataláns supuxeron o inicio da represión española cara a Cataluña. A reunión científica respondía metodoloxicamente a unha matriz interdisciplinar, onde se intentaban reunir a historia, a economía, a ciencia política e a socioloxía. Temáticamente, dividíase en diferentes seccións: a represión política, a represión económica e social, a represión cultural e lingüística, e o exilio. A participación incluía académicos invitados e comunicacións libres, todas ben cinguidas á temática do Congreso.

Os disensos afloraron porque o Congreso xira, como tantos outros, ao redor da historia política, pero coa particularidade de que incide na frustración dunha nación (Cataluña) que non puido ao longo destes últimos trescentos anos edificar un Estado e constituírse nun Estado-nación

Como podemos ver, o Congreso tan demonizado por algúns tivo unha presentación académica, metodolóxica, procedimental e financeira impecable. Os puntos de conflito veñen desde outros costados. Os disensos afloraron porque o Congreso xira, como tantos outros, ao redor da historia política, pero coa particularidade de que incide na frustración dunha nación (Cataluña) que non puido ao longo destes últimos trescentos anos edificar un Estado e constituírse nun Estado-nación. Temos un Congreso e un contexto político que se enrareceu ultimamente coa posibilidade dunha consulta popular sobre a independencia de Cataluña. Nese contexto, as reaccións fronte á Actividade académica buscaron un posicionamiento ben a favor ou ben en contra, cunha forte ascendencia ideolóxica. En tal sentido, foi moi curioso observar a políticos exercercendo de historiadores e falando de "veracidade", "falsificación histórica" e "manipulación"; pero tamén non foi menos pintoresco escoitar e ler a historiadores falando de política sin ter en conta as diferentes relación entre cidadán e científico. Este debate provocou unha tremenda desorde e certificou un alto grado de intrusismo profesional. Como puidemos chegar a esta situación?

Para empezar, vexamos como funcionan as Comunidades Científicas de historiadores. Todos os historiadores profesionais forman parte desas comunidades científicas (Kuhn) ou campos científicos (Bourdieu) e buscan interaccionar a través de Publicacións, Estancias de traballo, Proxectos de investigación, Xestión, Intercambios e, por suposto, Congresos, Seminarios e Conferencias. A sociabilidade dos historiadores está marcada, como outras tantas, polas relacións de poder (duns poucos en relación á maioría), xa sexan resultado da xearquía, por posicionamento no campo científico ou como consecuencia de situacións derivadas de políticas científicas. Estes vínculos formalízanse no que se denominou "guerras científicas", que consisten na procura da imposición, por consenso, dun modelo de facer e entender a historia. Esas batallas teñen múltiples frontes e o seu triunfo moitas veces só é formal no sentido de que marca certas directrices oficiais ou de funcionamento procedimental, xa que moitos historiadores seguen entendendo a profesión ao seu xeito e cos seus propios códigos. Outro dos aspectos reseñables das Comunidades Científicas son os vínculos coa sociedade. Hai moitos académicos que sosteñen que non ten que haber conexión entre a sociedade e o mundo académico; outros o defenden. Neste sentido a única certeza é que determinados sectores da academia son máis sensibles ao que sucede en determinados círculos e cenáculos sociais. O Congreso España contra Catalunya é un exemplo diso. A liña que separa militancia, compromiso e proximidade é moi tenue neste caso

Temas, Comunidades científicas, sociabilidade e o Congreso. As causas pola que se produciron as interferencias entre historiadores e políticos están asociadas a que o campo científico de académicos cataláns viuse sobreexcitado por unha conexión demasiado visceral con determinadas posturas políticas dalgúns sectores da sociedade civil catalá. Iso fai que a política invada o Campo científico e que os políticos aterren nun espazo que non lles corresponde.

Todo isto quere dicir que debemos de entender a identidade historiográfica dos historiadores cataláns en diferentes estratos, e polo menos en dous concretamente: unha catalá e outra española, que non son incompatibles nin excluíntes

Ata aquí describimos a desorde ocorrida, pero falta a explicación do conflito, que ten unha matriz que estivo totalmente desaparecida do debate, e que é a historiografía. Debemos de recordar que a historiografía catalá foi fundamental para o desenvolvemento da historiografía española, tanto na resistencia á ditadura (Vicens Vives) como na "adecuación liberal" e posterior desenvolvemento da mesma. Os debates historiográficos en todas as áreas de coñecemento da historia teñen unha importante presenza catalá. É máis, Josep Fontana, un dos poñentes do Congreso, é un autor fundamental para entender a internacionalización e modernización da historiografía española e catalá á súa homónimas europeas, especialmente co seu libro Historia: análisis del pasado y proyecto social. Todo isto quere dicir que debemos de entender a identidade historiográfica dos historiadores cataláns en diferentes estratos, e polo menos en dous concretamente: unha catalá e outra española, que non son incompatibles nin excluíntes.

Unha vez que temos claro o funcionamento das comunidades de historiadores e que identificamos un método de análise ausente: a historiografía; volvamos ao Congreso. Nel, é certo que moitas palabras desafinan, como "xenocidio" ou "colonización"; é de recibo asegurar que as formulacións son maximalistas; é correcto identificar un certo sentido provocador nas súas formulacións; é certeiro diagnosticar que a historia política absórbeo todo; é preciso matizar que o Congreso é debedor dun pensamento único (ningunha dos relatorios mantén posturas disidentes); pero tamén podemos asegurar que o Congreso ten unha xustificación impecable, que participaron ao redor de cen académicos; que responde a certas inquietudes políticas e históricas dunha serie de especialistas; e que a liberdade de investigación e cátedra son valores inviolables. Á súa vez, o debate que provocou este Congreso móstranos unha vez máis o ataque á idea de espazo público, á figura dos investigadores, á liberdade académica, e ao exceso de desconfianza de certos políticos a determinados temas e liñas de traballo.

Onde situamos os sensores sociais nas comunidades científicas e como procesamos esa información sen sentir que teñamos as "venas abertas"? Como deben de ser as relacións do historiador co poder? Debemos de reducir todo á historia política?

Volvendo á historiografía e ao funcionamento das comunidades científicas, podemos entender mellor o que pasou e situalo no seu contexto. Unha vez máis a ciencia e a política móstrannos a complexidade das crenzas do ser humano, que algúns se empeñan en entender en branco e negro. Onde situamos os sensores sociais nas comunidades científicas e como procesamos esa información sen sentir que teñamos as "venas abertas"? Como deben de ser as relacións do historiador co poder? Debemos de reducir todo á historia política? A historiografía pode exercer de árbitro nun partido que se xoga fundamentalmente entre as historias e as memorias. O seu apareamento tamén foi reflexión naqueles días. Todos son temas de máximo interese para confirmar a utilllaxe do historiador. E fíxense, todo grazas a un Congreso e o seu debate. Sigamos avanzando e reflexionando, posto que todos os historiadores formamos parte da sociedade. E como tales equivocámonos e acertamos. Pero, sobre todo, formamos parte en diferentes niveis do sistema e somos escravos das nosas vivencias persoais e os nosos compromisos sociais E iso é importante recoñecelo.

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.