Temos que falar sobre a morte

Hora a hora, día a día,
a vida faise posibl
e”

Sylvia Plath

Josefa

Chamábase Josefa pero atendía ao nome de Pacucha. Tiña xa a súa idade pero a xente da aldea dicía que aínda se via moza. Porén, seica os anos non pasan en balde e levaba semanas intentado curar unha gripe que non daba pasado. Non lle daban co “aquel”, dicía ela. O día 26 de decembro do 2017,  aproveitando que a súa filla estaba na casa polas festas acudiu ao servizo hospitalario mais perto. Despois de realizarlle as probas rutinarias non había lugar para o optimismo.  A radiografía de tórax e os parámetros da análise de sangue non daban lugar a dúbidas: serían os seus derradeiros días.

A mala nova foille dada á familia nun corredor ateigado de xente que reclamaba o dereito de ser atendida. De súpeto e sen miramentos. Entre bacterias e intoxicacións etílicas a familia decidiu como puido que o importante era que non sufrise, polo que decidiron o seu ingreso hospitalario. Mais a Pacucha aínda lle quedaba por diante 26 horas de espera por unha cama libre nas cales tivo un pico de febre que non foi tratado porque as mans das traballadoras non daban abasto. Antes de que o seu nível cognitivo se deteriorase tivo tempo de ver ao seu carón unha hemorraxia dixestiva alta, os vómitos do marisco en mal estado dunha rapariga nova, ducias de persoas con febre, tres accidentes de tráfico e un intento de feminicidio. Xa perdera a conta de que mais patoloxías observara cando lle asignaron unha habitación compartida. Pacucha non era parva, sabía para que ficaba no hospital. Por iso levou un disgusto grandísimo cando se dou conta de que a compañeira de habitación era unha veciña coa que non se levaba moi alá. Quen lle ía dicir a ela que os problemas polos lindes das leiras a ían acompañar ata a tumba! Tampouco tivo forzas para protestar. O alento que gardaba boa falta lle facía  para respirar. Os estertores non impediron a  Pacucha ter que aturar invasións médicas totalmente innecesarias durante o tempo que lle quedaba por diante. 45 horas e 34 minutos despois Pacucha finou. A filla avisou a enfermeira correspondente, que apagou a perfusión de medicación e comezou a retirar os catéteres que invadian o corpo de Pacucha. A cianose e a frialdade periférica xa era mais que evidente, e a enfermeira, pese aos centos de cadáveres as espaldas non deixou de sorprenderse unha vez mais por como de pronto transitamos cara á putrefacción. As bágoas contidas da familia daba paso as xestións burocráticas con funerarias que se requiren nestes casos.

O teléfono da unidade soa: é alguén de dirección do hospital. Queren esa cama libre xa! Urxencias está colapsado.

Milagros

Chamábana Mila porque a súa madriña era Milagros. E fronte ás madriñas pouco hai que facer ás veces. Era nova, mais iso non lle pediu verse afectada dunha doenza respiratoria neste Nadal. Na madrugada do 26 de decembro de 2017 tivo que acudir a urxencias por dificultade respiratoria. Despois de realizarlle as probas rutinarias non había lugar para o optimismo. A radiografía de tórax e os parámetros da análise de sangue non daban lugar a dúbidas: serían os seus derradeiros días.

A mala nova foille dada á persoa mais achegada nunha consulta aparte da xente que agardaba a ser atendida. Con delicadeza e sinceridade. Co silencio e a serenidade da madrugada, a compañeira de Mila decidiu como puido que o importante era que non sufrise, polo que decidiu que pasara os seus últimos días na casa. Recibiu as instrucións por parte da profesional de como coidala e tivo un teléfono ao cal chamar as 24h do día por se tiña algunha dúbida. Unha vez na casa familiar Mila decidiu o sitio onde quería pasar os seus últimos días. O corpo pedíalle un lugar escuro e sen ruídos. Así foron cumpridos os seus desexos. Comeu cando quixo, durmiu o que puido e as persoas que vivian con ela ían facerlle agarimos de cando en vez aínda que ela non quería moita festa.  Cinco días despois, tras un empeoramento drástico voltou ao servizo de urxencias onde morrería aos poucos minutos. Alí, a persoa que a acompañou durante a morte e a vida, chorouna e sostívoa na intimidade ata que a cianose e a frialdade periférica era mais que evidente e sentiu que xa era o momento da despedida. Tivo por parte das profesionais que a atenderon palabras de consolo, privacidade e tempo para despedirse da compañeira coa que compartillara os últimos desamores, ledicias, crises existenciais, solainas de veran e fríos de inverno.

A morte de Pacucha e Mila

Descoñecemos todo sobre a nosa fin porque afortunadamente aínda estamos vivas, mais o que preocupa extremadamente é que non saibamos absolutamente nada do camiño que teremos que andar para chegar ao noso falecemento. A maneira na que desexamos e queremos morrer, que por outra banda non é mais que unha forma de decidir como queremos vivir.

“A morte”; fálannos dela como unha idea etérea, lonxana, en singular e por suposto en feminino (como todas as cousas das que non gostamos). Quizais para non asumir que é un feito que sucede no concreto, en calquera momento, e chea de pluralidades. Todas as mortes son radicalmente distintas, aínda que para simplificarmos termos dende o ámbito sanitario e a bioética distinguen entre a boa e a mala morte; a ortotanasia e distanasia. Tanto Mila como Josefa morreron as dúas dun edema agudo de pulmón. Daquela en que se diferencian os seus pasamentos? Mila é unha gata e foi tratada no final dos seus días  por unha veterinaria.  Josefa é o nome dunha das persoas que se esconde tras as fotos do colapso dos servizos de urxencias do sistema sanitario público galego.

O home branco occidental, que moito mata pero que pouco acompaña na morte, é quen decide nos despachos que as Pacuchas pasen as súas últimas bocanadas de aire acinadas en corredores mentras noutro lugar coexisten camas pechadas con unidades a medio rendemento

Unha sociedade non será xusta namentras exista maltrato animal mais tampouco o será namentras haxa gatas que morran mellor que as persoas. Nun escenario biosanitario onde conviven miles de Josefas, cómpre facer unha profunda reflexión e unha radical transformación do mesmo. Urxe, voltar a raíz léxica facendo do medio hospitalario unha experiencia hospitalaria alonxándoa da distopía vixente. E esta mudanza pasa ineludiblemente  por unha despatriarcalización do estamento sanitario e das relacións que se xeran nel. Nun organigrama empresarial extremadamente vertical non teñen cabida as relacións humanas igualitarias. O home branco occidental, que moito mata pero que pouco acompaña na morte, é quen decide nos despachos que as Pacuchas pasen as súas últimas bocanadas de aire acinadas en corredores mentras noutro lugar coexisten camas pechadas con unidades a medio rendemento. Ao mesmo tempo, as mulleres anónimas de cada familia fan de soporte emocional e fisiolóxico ao lado das padiolas acinadas de cada Pacucha sen pedirlle un euro ao home branco occidental. Esas mesmas mulleres, tildadas de ignorantes, non comprenden como é que xente con tantos estudos non sabe xestionar unha campaña da gripe ano tras ano.

Como profesionais da saúde que somos non nos podemos permitir dar un diagnóstico fatal sen mirar aos ollos. Sen intentar comprender a dor de quen temos diante. Sen entender que o noso traballo trata do coidado no sentido mais profundo, íntimo, radical, doloroso e feminista do termo. Temos a obriga de non deixar que o uniforme laboral nos contaxie da asepsia nen da precariedade  que impida a realización dunha práctica clínica digna e rigurosa.

Como Pacuchas que todas imos ser antes ou despois temos o dereito de demandar un servizo público de excelencia. Dunha atención de calidade que respeite as nosas formas de entender os procesos de vida e que non nos obrigue a recorrer ao sistema xudicial no momento que queiramos mitigar a nosa dor física e mental

Como Pacuchas que todas imos ser antes ou despois temos o dereito de demandar un servizo público de excelencia. Dunha atención de calidade que respeite as nosas formas de entender os procesos de vida e que non nos obrigue a recorrer ao sistema xudicial no momento que queiramos mitigar a nosa dor física e mental.

E como sociedade, quédanos a grande tarefa pendente de pór no centro todos os ciclos da vida. De colocar a vulnerabilidade humana como epicentro, como parte fundamental do valor humano. Temos que falar sobre a(s) morte(s). Porque nacer é necesario; ter unha boa morte é vital.

[NOTA: Mila foi a gata que viviu comigo nos últimos 6 anos e a cal quería un mundo. Josefa é unha personaxe ficticia que calquer parecido coa realidade é casualidade... Ou non].

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.