Hai apenas un mes (en concreto o 19 de febreiro) conmemorábase o aniversario da morte dun dos máis interesantes pensadores do século XX, Umberto Eco, quen ademais de profesor, filósofo e semiólogo foi autor de varias novelas estupendas. Na máis coñecida delas, loada tanto pola crítica coma polo público, O nome da rosa (1980), o móbil que leva a un monxe, Xorxe de Burgos, a cometer unha serie de asasinatos na súa abadía é o intento por evitar a lectura e difusión dun libro prohibido, o perdido segundo libro da Poética de Aristóteles, na cal se trata esencialmente o tema da comedia –e segundo se cre tamén da poesía iámbica-.
O argumento ficticio que formula Eco nos da pé a reflexionar de xeito breve acerca dun par de cuestións que sorprendentemente forman parte da nosa actualidade. A primeira é máis ou menos evidente: a censura, por desgraza tan común ao longo de toda a historia da civilización occidental, aínda que certamente máis acentuada en determinadas épocas, como a Medieval sen ir máis lonxe, pero tamén presente hoxe (como se exemplifica nos casos de periodistas silenciados ou botados dos seus traballos, tuiteros condenados, humoristas, cantantes e actores perseguidos, etc.). Non é ningún segredo que a censura tenta prohibir ou penar a liberdade de expresión, intimidando e dificultando a manifestación e publicación do libre pensamento, aínda que sexa de mal gusto e non concorde coa moral dominante. Facultade que vía xudicial actúa e restrinxe o que pode ou non ser dito. Cuestión nada superficial, ao ter o mundo humano tanto de carnal coma de lingüístico, xa que dalgún xeito a realidade se nos aparece cando é verbalizada, convertida nun símbolo con significado. Unha vez transformada en palabra unha certa idea pode dar que pensar a quen se dirixe. Por iso o control das mensaxes, das vías de comunicación e transmisión de información, foi sempre unha obsesión para a autoridade policial, a encargada de velar polo mantemento do estado de cousas vixente.
A segunda refire á propiedade subversiva da risa ou, mellor dito, do humor. A xuízo do temible monxe beneditino, non era só que a gargallada deformase o rostro dos seres humanos asemellándoos aos simios (facendo por extensión patente a súa animalidade, o cal afastaría ao humano á vez tanto da orde divino-espiritual coma da da verdade e a razón) senón que na risa e no humorismo se ocultarían o xerme da subversión, xa que as súas orixes proceden dunha alteración retorcida do sentido auténtico da realidade. Xorxe mataba porque percibía o humor como potencialmente revolucionario, como un medio a través do cal era posible perturbar a xerarquía instituída. A risa total, ilimitada e impúdica, non respecta nada, non ten decoro, é irreverente e desvergoñada, perigosa. Dun xeito menos radical, o certo é que os chistes, as chanzas e as burlas –se non teñen como obxectivo humillar, insultar ou ofender intencionadamente- converten en lixeiro o grave, o importante en ridículo e o venerable en grotesco. O humor e a comedia, sexa irónica, sarcástica, negra, surrealista, macabra, ou o cualificativo que se nos ocorra, teñen a capacidade de ridiculizar ao Poder e, por tanto, de facelo menos temible. Parece razoable conxecturar que ese poida ser un dos motivos principais que explican que nunca deixe de ser un continuo obxecto de persecución, control e censura por parte do mesmo.
