Unha posverdade sobre o galego

A aparición nos últimos tempos dalgúns persoeiros con indubidábel prestixio no mundo cultural: Teresa Moure, Vítor Vaqueiro etc., abandeirando unha chamada a prol de adoptarmos a ortografía estándar portuguesa como único xeito de sobrevivirmos á próxima e ineludíbel fagocitación do galego por parte do castelán, baséase nunha axioma que poderiamos denominar como “posverdade”, facendo uso deste termo tan de moda, que serve como instrumento de manipulación e propaganda, onde “que algo semelle ser verdade é máis importante ca a propia verdade”. A posverdade que o lusismo repite sen cesar é ben sinxela: “Os galegos falamos, en esencia, portugués”, e por tanto, que máis lóxico que escribamos en portugués. Aínda que, para sermos sinceros, isto non é novo, pois xa o defendía Unamuno ou Rodrigues Lapa hai case un século.

De certo, coido que se esta axioma fose certa sería unha terríbel e estúpida incoherencia non usarmos o portugués como a nosa lingua escrita, pois ninguén pode pór en dúbida o seu prestixio, extensión e innegábel porvir. Porén, o problema é que é falsa: non fai falla ter moito ouvido para distinguir un falante galego doutro portugués. O reintegracionismo recoñece este feito pero aclara que unha cousa é falar e outra escribir, e que basicamente o galego non é máis ca portugués castelanizado, obviando toda evolución durante os últimos seis séculos, tamén por parte do portugués, e así mesmo calquera conservación de trazos orixinais do que hoxe chamamos galego-portugués.

Porque a verdade é que non só non falamos portugués, senón que nunca o fixemos, pois dificilmente os nosos devanceiros dos séculos VIII a XI, período en que se forman os idiomas romances segundo a Romanística, puideron falar o idioma dun país que non se creou até o s. XII nin unha lingua que se comezou a crear dous séculos despois. Mais o contrario si que sucedeu, dado que Portugal naceu a partir da excisión meridional do Reino de Galiza. Velaquí o que afirman os estudosos:

O galego começa a isolar-se do português desde o século XIV, com obras em prosa de que a Crónica Troiana é um dos melhores exemplos. Entre 1350 e 1450 houve na Galiza uma segunda floração lírica, da qual os portugueses não participaram. Mas a partir do século XVI o galego deixa de ser cultivado como língua literária e só sobrevive no uso oral. Sofre, além disso, uma série de evoluções fonéticas que vão afastá-lo cada vez mais do português: [descrición destes fenómenos]. Nos s. XIX e XX vai haver um Renascimento galego, e escritores e filólogos esforçar-se-hão por elaborar uma língua unificada. Mas, pela sua fonética, pela sua morfologia, pelo seu vocabulário, pela sua sintaxe e mesmo pela sua ortografia, este galego moderno é já uma língua diferente do português –diferente, contudo suficientemente próxima para que, em condições favoráveis, a intercompreensão ainda seja posível–. (Paul Teyssier: História da Língua Portuguesa. Sá da Costa, 1982).

A intercomprensión á que fai referencia Paul Teyssier, innegábel para calquera que coñeza as dúas linguas, cifrada en 85% por Ethnologue, adoita ser un dos principais argumentos para afirmar que galegos e portugueses falamos o mesmo idioma, pero non semella igual de válido para outros tantos casos similares, así só en Europa: asturleonés e castelán, aragonés e castelán, occitano languedociano e catalán, baixo-alemán e neerlandés, luxemburgués e alemán, macedonio e búlgaro, bielorruso e ruso, eslovaco e checo, noruegués e sueco, escocés e inglés, gaélico escocés e irlandés, siciliano e italiano etc. Aínda que neste terreo, o Reintegracionismo prefire comparar a situación do galego coa do andaluz a respecto do castelán ou o valenciano en relación co catalán, nun alarde de cinismo que obvía as escasísimas diferenzas morfosintácticas destes exemplos e as pequenas diferenzas léxicas e fonéticas, comparábeis, ou mesmo inferiores, ás que poida haber entre o galego costeiro das Rías Baixas e o galego-asturiano máis oriental.

Voltemos à noção de “língua portuguesa”, e tomemos para começar o caso do galego e do português. A base linguística justificativa do agrupamento destes dois sistemas reside essencialmente numa evolução fonética comum que ambos sofreram relativamente ao castelhano: [descrición destes fenómenos]. Mas em múltiplos pontos da sua estrutura fonética, fonológica e sintáctica, o galego está, hoje em dia, sem dúvida mais próximo do castelhano que do português. Porque não então falar dum complexo galego-castelhano, distinto do português mas apresentando com este pontos de contacto? Ou porque não falar duma língua galega, próxima em certos aspectos do português e noutros do castelhano? […]. Devido ao seu pendor historicista, a tradição filológica continua a considerar essa unidade linguística primitiva do galego e do português relativamente ao castelhano como um elemento de justificação importante para a inclusão dos dois sistemas numa única língua. (Eduardo Paiva Raposo: Algumas observações sobre a noção de “língua portuguesa”. Boletim de Filologia, Lisboa, 29, 1984).

[…]. A ideologia lusista galega (que o pragmático Fagim deste modo apoia [Valentim Fagim: Do Ñ para o NH, 2009]) não só propõe aos galegos o abandono dos seus regularíssimos plurais (chaos, pans, razóns), como tenciona importar para a Galiza uma disfunção morfológica portuguesa que, originada há 700 anos, nascera exactamente de uma rejeição dos usos galegos. Ser esta uma tragédia “histórica” ainda seria, porém, o menos. O que não se deseja a ninguém, menos ainda aos galegos, é o rosário de desconfortos que o ubíquo -ão trouxe, século a fio, aos inventivos portugueses. (Fernando Venâncio: O indesejado ditongo –ão. Grial nº 192, 2011).

Obviamente eu non son quen para lles levar a contraria. Mais sigamos con máis exemplos:

O Instituto Camões fai o mesmo labor ca o Cervantes, no seu caso a prol do ensino e difusión do portugués, así en España ten catro sedes, unha delas en Vigo. Por que ensinan portugués aos galegos se nós falamos á súa mesma lingua? Outro tanto ocorre coas Escolas Oficiais de Idiomas, a maioría ofrecen portugués e galego, este último supoño que para aprenderon a materia de galego en castelán.

Dende hai pouco a Xunta publica o BOG (Boletín Oficial de Galicia) tamén en portugués, amais dos iniciais galego e castelán. Que sentido ten incorporar o portugués se é a mesma lingua ca o galego?

O Oxford Dictionary define o “Galician” así: The language of Galicia in NW Spain, a Romance language closely related to Portuguese. It is spoken by about 3 million people, most of whom also speak Spanish.

E a Infopédia de Porto Editora di: Galego – língua românica da Galiza.

A publicación máis recente sobre Romanística: “The Oxford Guide to the Romance Languages” de Adam Ledgeway and Martin Maiden (2016), na súa parte terceira, que describe as diferentes linguas romances, dedica o capítulo 23 a: Galician and Portuguese. É dicir, xuntos pero non confundidos.

Non hai moito, outubro de 2015, o golpe de man dentro da AGAL apoiando na práctica o uso do padrón portugués como normativa ortográfica para o galego, levou á escisión e creación da Associaçom de Estudos Galegos, xaneiro de 2016, para seguir defendendo os principios ortográficos orixinais da AGAL, baseados na crenza dun idioma común: o galego-portugués; con tres padróns normativos: galego, portugués e brasileiro. No seu texto: “Umha língua extensa e útil! Comparativa dos três padrons”, eles din:

“Partindo do princípio da unidade da língua, é importante que a sociedade galega conheça a proposta reintegracionista e como ela recolhe e respeita as particularidades do galego, como parte de um dos maiores espaços lingüísticos dos mundo: o galego-luso-brasileiro-africano de expressom galego-portuguesa.
Para tal, consideramos necessário esclarecer a inexistência de umha única norma ou padrom internacional de ámbito lusófono. Ao invés, cada naçom tem a sua própia norma, que afeta nom só a ortografia, mas também o vocabulário, a morfossintaxe e a fala. A existência do Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa de 1990 nom impugna essa realidade em nengum desses ámbitos”.

E a seguir dos seus criterios inclúen unha listaxe comparativa dos tres padróns, onde se amosan varias diferenzas morfosintácticas e léxicas, non todas obviamente, e ende mal non mostran as sobresaíntes diferenzas fonéticas.

E velaquí o que declara nun recente artigo (A proposta de confluência ortográfica da AGAL, umha leitura dissidente. 07-05-2017) o histórico reintegracionista Joám Lopes Facal:

Vista a orientaçom estratégica da “proposta de confluência”, nom pode por menos de surpreender o cauteloso pudor exibido na normativa confluente quanto à conservaçom de certos elementos gramaticais própios do galego comum […].
Contodo, a questom fulcral para mim nom é tanto a da eleiçom do formato ortográfico adequado para transcrever o galego comum senom –e quero sublinhar este ponto– o empobrecimento da capacidade expresiva do idioma a que aludimos quando falamos de estilística. A emulaçom do português quotidiano –tam contaminado, aliás, de neologismos franceses e anglo-norteamericanos– comporta desleixo culpável em detrimento da qualidade literária. […].
Será que toda variante do português é legítima excepto a norma nacional galega em que está empenhada a AGAL? […] Será que o facínio de escrever em formato internacional gratifica tanto a esperançosa geraçom literária que se identifica com o reintegracionismo que está disposto a esquecer a sua própia sociedade? […].
Tenho razons para suspeitar que o formato lusófono nom vai achegar leitores além Minho; sempre preferirom o produto autóctone (com exclusom mesmo do formato brasileiro) mas contribuirá decerto a alhear leitores galegos. […].

Asumir o estándar ortográfico portugués, mentres seguimos a falar en galego, leva a curiosidades como dicir unha frase e escribir outra diferente: el fixo o mesmo ca ti / ele fez o mesmo que tu/você; veñen de aló mais van vivir acó / vêm de lá mas vão viver cá; mercaches froita e pan? / mercaste fruta e pão?; ti e mais el sodes os capitáns do equipo / tu/você e ele sois/são os capitães da equipa; este verán estiven cunha rapaza ourensá moi fermosa / este verão estive com uma rapariga ourensana muito formosa; etc. Certo é que tamén hai frases que son iguais ou case, mais un non pode escoller as que coinciden e desbotar as que se diferencian ou viceversa, polo que que se impón a lóxica de considerar que son dúas falas moi semellantes pero non a mesma.

E ademais, cando se afirma que unha soa ortografía pode servir para representar diferentes falas, dáse a evidencia incoherente de esixir ao galego o que non se esixe ao brasileiro, polo que este e o portugués europeu si poden explicitar ortograficamente as súas diferenzas morfosintácticas e léxicas, e mesmo fonéticas: equipe (B)/equipa (P), esporte (B)/ desporto (P), planejar (B)/ planear (P), dublar (B)/ dobrar (P), Romênia (B)/ Roménia (P), Letônia (B)/ Letónia (P), aquarela (B)/ aguarela (P), pimentão (B)/ pimento (P), rúgbi (B)/ râguebi (P), geodésia (B)/ geodesia (P), Madri (B)/ Madrid (P), Moscou (B)/ Moscovo (P) etc.

En conclusión, que proclamo? Sinxelamente: que os galegos non falamos portugués, tal como di a Romanística, aínda que este sexa a fala máis próxima que temos e ambas as linguas pertenzan ao mesmo sistema lingüístico; que a ortografía do portugués, pensada para representar a fonética portuguesa –o trazo que máis diferencia as dúas falas–, non se axeita ao galego, aínda que é verdade que unha adaptación sería posíbel –outra cuestión é que for rendíbel–, dun xeito mellor resolto ca a feita polo Reintegracionismo, mais non a simple adopción que algúns propoñen; e que é estupendo dispor dunha lingua xemelga para nos fornecermos con todo o léxico, adaptándoo cando for preciso, que a nosa secular situación diglósica nos negou, e como modelo de lingua culta para un galego máis descastelanizado, mais sen substituírmos o propio polo alleo.

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.