Moito mudou a paisaxe do mar e do porto de A Coruña dende que teño lembranzas. Estas comezan no parque que está fronte a dársena, onde se amarraban os barcos de baixura, mexidos ou agarimados polas ondas do mar. As barcas, de cores, durmían desordenadas e cobizadas pola cidade, xa que a estrada remataba ao seu carón. Era un lugar espléndido para pasear, gozar, sentir o mar e escapar da rutina.
Aínda podías atopar algún pescador recollendo as redes ou as barquiñas pequenas movéndose tan preto que animaba a saltar enriba delas (nunca me atrevín) para facer parte desa imaxe, hoxe unha postal disposta nalgún museo dedicado ao mar aínda que, antes, era imaxe de vida do mar; unha relación que non fora aínda demoucada por esa idea mal entendida de “progreso”.
No entanto, a historia fálanos dunha relación, fonda e complexa, coma toda dialéctica que enfronta o ben natural aos avances da tecnoloxía, devecida como fin. Esa historia dinos que o porto de A Coruña ten a súa orixe no século II e, nesa orografía histórica, nada sería se non existise o faro da Torre de Hércules, xigante que coa súa luz permitía o paso das embarcacións ata chegar ao refuxio do porto. Aquí a orixe de todo: un faro, un porto, e a unha rede comercial que xira ao redor do viño, do aceite, dos peixes e dos metais.
O porto permitiu que o primeiro núcleo urbano comezara a definirse, a desenvolverse e medrar. Por iso, non pode sorprender que a propia microtoponimia recolla a importancia do porto e da pesca: na Idade Media existían a Cidade Vella ou Cidade Alta, onde estaba o centro administrativo e os grandes edificios, e a Pescaría, onde residían mariñeiros ou mercadores, e tamén os soldados.
A historia da nosa cidade non se pode contar sen considerar a dinámica do porto que condiciona todo o conxunto da actividade urbana. Ou así era... ata non hai moito.
No ano 2006, unha escavación para instalar un transformador eléctrico tras o quiosco de Porta Real deixou ao descuberto partes da primeira fortificación da cidade: un tramo da muralla medieval defensiva do século XII. Nun primeiro momento prometeron que se conservaría intacta e, unha vez recuperada, os veciños e visitantes poderían observala a través dun cristal de metacrilato. Ese cristal sempre estaba cheo de lixo. Agora esta zona está cuberta de terra e, por arriba, un xardín tapa esta ignominia. Se non coñecemos o noso pasado... como se pode construír futuro?
Todo este despropósito patrimonial non acontece só na cidade herculina. Semella que nas grandes cidades galegas ninguén tivo o sentido común de preservar a nosa memoria patrimonial e urbana; así, zonas que eran pesqueiras e de porto viron como unha construción anti estética se convertía na solución dos gobernantes.
Este novo paseo, atravesando a dársena, remata nunha estatua dunha virxe de bronce que recebe aos turistas recen saídos dos cruceiros. Unha paisaxe nova onde as construcións frías gañan terreo ao mar ao mesmo tempo que nós, as veciñas e veciños que tivemos a sorte de coñecer o porto antes da reforma, experimentamos que a natureza e a espontaneidade foron suplidas pola artificiosidade e pola esterilización. Unha perfecta metáfora do que aconteceu cos espazos de lecer para nenos e nenas.
Agora, todo é formigón.
E non, non é un delirio mesiánico dun arquitecto bébedo. É unha construción brutalista en cuxa definición debe estar o feito de que a súa natureza sexa evitar concentracións de persoas, os bancos claman a súa incomodidade para que a xente non pase tempo repousando neles, e aínda moito menos permitir botar unha cabezadiña; os asentos son estruturas inclinadas onde é imposible pasar máis de 10 minutos sentada vendo o porto, as marquesiñas, como non, a duras penas resgardan da choiva, por non falar dos inexistentes espazos verdes; as paredes de cristal estaladas e que ninguén semella querer repoñer; herba sen coidar entre bancos de pedra. Todo serve para impedir que se poda reanudar a comuñón entre o ser humano e a natureza.
O gran valor patrimonial, social e emocional, que unía ao visitante coa persoa residente está desaparecido. Agora invade o sentimento de paso, de indiferenza. Se algo inspira esta “reforma” do Parrote é un baleiro existencial que, se nun primeiro momento pretendíase “cubrir” mediante a apertura dun centro comercial, deste só temos o esperpéntico esqueleto e símbolo do consumo compulsivo sobre o que se sostén a fortuna do cidadán predilecto da nosa cidade que, para quen non o saiba, reside en pleno imperio de formigón.
A relación entre arquitectura, cultura e ideoloxía están intimamente vinculadas, e o seu resultado transmite os valores da sociedade na que vivimos. Os edificios e os espazos ao ar libre deben de ofrecer protección, pero tamén mostran a nosa identidade e valores. Son estes espazos os que xeran unha forte relación de afecto entre cada habitante e a súa cidade, algo que non ocorre co este paseo e este novo porto.
Non debe estrañarnos este sometemento imposto por parte dos grupos corporativos, tamén estea reflectido no establecemento dunha arquitectura autoritaria e brutalista que busque o aumento da rendibilidade, subordinando o resto de valores: o arquitectónico, ambiental, o cultural, o social, e ata o estético.
Tal e como sucede co avance incuestionable e reverencial do progreso, para sabermos como era realmente A Coruña das nosas devanceiras, teremos que acudir a algún museo. No noso porto, un espazo outrora laboral e produtivo, cheo de historias vinculadas ao mar, reina agora a frialdade, o desmantelamento, e o sentimento de desafección pola nosa historia, e pola nosa memoria.
