Hoxe, por fin nun momento de pausa despois de ver as lapas devorar Galiza toda, cómpreme falar de que habería ser unha cultura galega. Digo habería ser non pola inexistencia actual dunha cultura galega; esta, con efecto, existe, e é, malia a pasividade e os esforzos en contra, rica e próspera, inda que máis, por desgraza, o primeiro que o segundo. Que tería que ser unha cultura galega para facer algo contra á barbarie é a pregunta que me fago, probabelmente irresolúbel ou, polo menos, irresolúbel na teoría; que podería facer a cultura para conter o lume. Porque non é só este lume o que arde hoxe: árdenos a lingua, árdenos o traballo e polo tanto tamén o bandullo, árdenos non unha primitiva e idealizada forma de vida autóctona senón formas de vida diversas e plenas de sentido, árdenos a absoluta falta de medios para pensármonos a nós mesmos. Estes non son árdegos novos; mais o lume evidente non pode non lembralas e mesmo resumilas. Que podería facer, digo, unha cultura galega en contra da barbarie?

Unha cultura galega ten que, para empezarmos forte, axustar contas con La Voz de Galicia. La Voz de Galicia, o principal xornal do país, fai unha constante labor de borrado de todo o que poida atinxir á vida dos galegos. É, e espero será, de lembrar como todo este outubro que agora queda marcado como tráxico encirrouse en difundir as bondades do Veroño, un milagre que permitía aos galegos tomar o sol en pleno outono. Será de lembrar tamén como o mércores dezaoito titulaba “El que quema los montes es tu vecino”, que non precisa de máis comentario. No Estado Español a diversidade aparente de medios de comunicación provelle ao seu consumidor unha imaxe de democrática pluralidade informativa; nós, emporiso, seguimos na ditadura do medio único. Este sería, no abano informativo español, o noso, o que nos corresponde como o ABC lle corresponde a certos sectores sociolóxicos; todos nós, os galegos, seriamos así un sector sociolóxico de noso. Neste contexto La Voz de Galicia encárgase non tanto de defender ao poder; o partidismo é, na realidade, un pecado menor que a poboación xa acepta como natural nos xornais. A súa táctica, máis primitiva, é tamén máis sinxela: fornece a sensación de diversidade cubrindo os debates da política oficial no Estado e tomando postura neles mentres que agocha de todo os que teñen lugar na propia Galiza. Isto reforza a imaxe de que aquí non ocorre nada, o que xustifica, á súa vez, a propia cobertura deficiente do xornal. Unha cultura galega habería ser capaz de enfrontar a La Voz de Galicia, de quebrar tódolos vencellos con ela e deslexitimala como o que é en funcións: a conciencia, sempre falsa, do pobo galego.

Unha cultura galega precisaría con urxencia de ser espello dunha materialidade económica concreta. Se un tivese a tentación de inquirirse por que a crise, que xerou nalgures un 15-M, nalgures un Procés, nalgures unha infame ultradereita, non parece xerar nada aquí, a resposta é doada: non temos imaxes da nosa propia pobreza. Isto faise notar, especialmente, en calquera discusión sobre do independentismo. Estamos fartos de ouvir que Galiza non podería sobrevivir soa por ser moi pobre de seu. E que quere dicir pobre? Posto que sabemos que se Galiza ten algunha soberanía esta é alimentaria e enerxética. Cando se di que Galiza é moi pobre quere dicir o seguinte: que os galegos somos na nosa meirande parte máis pobres có resto. O problema é que este non é un xuízo sobre da riqueza, senón un xuízo sobre da media salarial e a taxa de paro; non pedir contas destas dúas últimas cousas apelando á primeira, que viría a ter un carácter ontolóxico inmutábel, é o que chamo falta de espello e é, amais, unha das nosas máis íntimas desgrazas.

Unha cultura galega ten que trazar novos mapas. A distinción campo/cidade é, probabelmente, unha das máis antigas imaxinacións colectivas que posuímos; é tan vella coma o capitalismo, que deu en explotala fecundamente, ou mesmo máis. O rural segue sendo, para nós, o que empezaba a ser na Idade Media para os mercadores que o sucaban de paso: un camiño. Unha cultura galega non habería de mirar ao rural como o seu obxecto fetiche, creando en moitos de nós un exotismo de nós mesmos (que dixo Antón Figueroa); pola contra, tería que entender que unha cultura galega que ten como suxeito á cidade está incompleta. Repoboar o rural, esa consigna que, por desgraza, está menos espallada do que podería semellar, non pode equivaler ao urbanismo do chalé ou a economía da casa rural; ha implicar, e velaí a súa dificultade, poñela no mesmo lugar que na topografía imaxinaria ocupan as cidades. Topografía que, por certo, herdamos de mapas que non son os nosos. Isto implicaría unha fonda labor creativa que dea lugar a novas relacións económicas, comunicativas e democráticas: torpedear, dunha vez por todas, as redes caciquís que converten a democracia en Galiza no que poderiamos chamar unha democracia por parroquias ou, máis atinadamente, unha democracia con handicap.

Unha cultura galega ten que poñer sobre da mesa os retos e estratexias políticas actuais e debatelas punto por punto, revelando o que estamos dando por feito innecesariamente e o que non. Un exemplo práctico é o debate sobre do populismo e o carácter hipoteticamente retrógrado da poboación. Non é lugar aquí para resumir este, pero valla lembrar algúns lugares comúns: que hai que aglutinar tódolos significantes políticos posíbeis para aumentar o público obxectivo, que hai que traballar co que hai, que é vital non meter medo... Estou de acordo, en principio, con esas afirmacións, pero radicalmente na contra do que presupoñen: que nós (quen somos?) coñecemos ao pobo xa existente; que temos coñecemento exacto ou polo menos aproximado dos significantes que o atinxen e atraen; que na sociedade as enerxías o os significantes non se crean nin se destrúen, pero tampouco se transforman. Guía práctica para unha cultura galega: se para non meter medo o mellor é quedar no sitio, o bloque do poder vai ficar ben tranquilo. Unha cultura galega ten que acreditar nas persoas coas que di ter unha relación representativa; ten que, por falarmos do xeito máis chan posíbel, crer que se propón algo é porque ten razón. E que ser progresivo, ser unha vangarda, non implica camiñar por diante do pobo, senón turrar do lado contrario dos que tiran cara atrás. Ten que crer, sobre todo, que o inventario das formas de emancipación política non está completo, e que cada nova forma peléxase a cegas. Isto quere dicir que hai que inventar, e que se inventa radicalmente introducida na praxe. Non vaia ser que confundamos aproveitar a corrente con vogar do mesmo lado.

Unha cultura galega ten que romper co relato de que Galiza vailles no ronsel a Catalunya e Euskadi, que isto é un fito histórico condenado a repetirse e que hai só dúas opcións, a primeira das cales imposíbel: chegar a tempo da cita coa Historia ou non chegar a tempo. Hai cumpridas posibilidades de crearmos novos procesos de nacionalización e crise hexemónica: imitar en cru o contexto catalán é un erro, pero facelo acreditando unha minoría de idade galega é un erro dobre. Entender as características sociais, económicas e comunicativas de Galiza é unha tarefa que non se nos impón agora nesta hora histórica; é unha tarefa que ven de vello e que seguirá impóndosenos pase o que pase. Temos dereito, polo tanto, a aspirar a crearmos a nosa propia hora histórica cando sexa; non será porque as condicións materiais da poboación non sexan unha verdadeira polvoreira, por outra banda. Reducidos economicamente, máis homoxéneos na clase có resto do Estado, hoxe podemos ser, máis ca nunca, xermolo. Por iso, a unha cultura galega cómprelle avantar hoxe cara unha totalidade na que subtraérmonos ao todo atado e ben atado que é o espazo dos grandes Estados-nación europeos. Ser o que La Voz de Galicia fixo de nós: pero ben feito. Hai, nunha cultura galega, esperanzas de traer a debate todo aquilo que nos rigorosos sistemas destes é inefábel e tabú. Ese é, ao meu xuízo, o potencial político do nacionalismo hoxe: non tanto, como di o relato esquerdista sobre do proceso catalán, en abrir “espazos de oportunidade”, crear crise no relato hexemónico, como en crear espazos por debaixo do relato que sexan autosuficientes e estables. Dito máis sinxelamente: en crear unha cultura de clase.

Todas estas metas son, seino, excesivamente teóricas e programáticas e proceden dunha mala interpretación do social en xeral e da comunicación social en particular; non hai, non, esfera pública na que falar e persuadir educadamente, nin aquí nin en ningures; pedirlle, por tanto, tales labores a unha cultura é predicar no deserto. Creo, emporiso, que os retos son exactamente estes, e que se hai algún defecto neste inventario é o de estar incompleto. A nosa labor sería, e de feito así a é, achar como predicarmos no deserto eficazmente e, antes diso, verdadeiro punto de partida, crermos que predicar no deserto é, agora e sempre, máis posíbel que imposíbel.