Letras e saúde

A miña primeira infancia paseina en Suíza, como tantas fillas da migración dos anos 80. Este feito agasalloume coa riqueza de ter dúas linguas maternas: o galego e o francés. E así foi como no corazón da bisbarra do Xallas, xa retornada, había unha nena de aldea que falaba galego con acento francófono. De cativa, nin tan sequera era consciente do meu sotaque, xa que me sentía tan da terra coma as crianzas que naceran aquí: ía ver as rás ao lavadoiro, pedaleaba na bici costa abaixo sen freos, criaba ratos no faiado dalgunha veciña, xogaba a sacarlle as ás as moscas, a ser mestra ou astronauta dependendo do día, e facer falcatruadas co único teléfono que había en toda a vila. Nada doutro mundo, que para algo as crianzas son crianzas en todas as partes do planeta.

Porén, un día, alguén decidiu que a miña forma de falar non era a correcta e urxía reparala. Unha logopeda da Xunta de Galicia viña na miña procura no medio da aula para levarme aparte e aprender a colocar a lingua no padal e botar aire pola boca. A política lingüística da era Fraga non gostaba de como pronunciaba os /r/, herdanza do meu pasado suízo. Quizais porque deixaba en evidencia que uns pais tiveran que deixar a terra na procura dun futuro mellor para a súa filla. E foi así, como cada vez que a logopeda chamaba á porta da aula para levarme facer “rrrrrrrrrrrrr.....” durante horas, eu sentía  que algo en min estaba errado. Algo da miña identidade estaba mal. A miña maneira de falar tiña que ser arranxada. Harmonizada. Normativizada.

Ao pouco tempo, aprendín a dicir os /r/ como se supón que unha nena de Santa Comba debía dicir os /r/. Tan de rápido como esquecín o francés, a única maneira que os meus ollos inexpertos toparon  como forma de sobrevivir a unha política cultural na que saber linguas paradoxalmente estaba considerado unha pobreza lingüística. A día de hoxe aínda certas persoas que compartillan a miña intimidade din que fago uns /r/ raros. Mais eu sei que os meus /r/ foron roubados por unha logopeda no ano 1991.

No ano 2018, nos hospitais públicos, o persoal de enfermaría moi habitualmente facemos de tradutoras

Noutro contexto e noutro milenio diferente, a fala segue a acompañarnos sen posibilidade de escapatoria. No ano 2018, nos hospitais públicos, o persoal de enfermaría moi habitualmente facemos de tradutoras: “Tiene usted una isquemia mesentérica” di a facultativa mirando para as gráficas con apuro antes de fuxir para un quirófano. A ti tócache calar, e cando marcha traducir esa explicación por un “fáltalle o riegho nunha tripa, é por iso que sente esa dor”. Igual non é moi exacto, igual con esa nomenclatura nunca aparecerás nun artigo de 'The Lancet'. Pero á enfermaría (gremio altamente feminizado e invisibilizado) nunca se preocupará dunha autoría nun paper mentras estea ocupada facendo de sostén na aceptabililidade  e na accesibilidade do sistema sanitario, elementos básicos do dereito á saúde, segundo o DESC.

Se algo teño que agradecer á precariedade do Sergas é que durante moitos anos tiven que ir por moito sitios diferentes percibindo os diferentes variables dialectais no mesmo país. Os contratos dun día (ou de dunhas horas)  ofrecéronme a posibilidade de observar a riqueza cultural que temos. E así foi como un día no servizo de urxencias, cando preguntei o motivo de entrada ao hospital me dixeron: “levo asghumitindo tres días”. Sabedora do biopoder que leva implícito un uniforme, non quería dicirlle que non o estaba entendendo. Non quería ser a logopeda de ninguén, polo que optei por preguntar dunha maneira, despois doutra... ata darme conta de que o paciente se refería ao xerundio do verbo vomitar e esa era a forma  na que se dicía na zona. Grazas a iso, souben que tiña que descartar unha alteración electrolítica secundaria á pérdida de líquidos corporais e ir adiantando probas e tempos de espera antes de que o vise o persoal médico.

Se non soubese que cando unha señora de Cabo de Cruz me di que “non ten solás”, é que lle falta a vida; como persoal sanitario non sabería que teño que descartar inmediatamente unha patoloxía coronaria aguda, principal causa de morte no mundo occidental

Outro día, unha señora veu correndo nun punto de atención continuada: “Acudide! Que está carpindo!”. Eu que non tiña nen idea do que era carpir, non me quedou mais remedio que facer un voto de confianza cara á señora, visiblemente afectada. Nese momento aprendín que carpir era como se dicía na zona de Rianxo e Porto do Son “chorar emitindo ao mesmo tempo queixas ou lamentos de dor ou de desesperación” (RAG). E como é de presupoñer, a dor e a saúde son  extremadamente incompatibles.

Se non soubese que cando unha señora de Cabo de Cruz me di que “non ten solás”, é que lle falta a vida; como persoal sanitario non sabería que teño que descartar inmediatamente unha patoloxía coronaria aguda, principal causa de morte no mundo occidental.

O coñecemento do idioma de quen tes diante leva implícito unha mellora da calidade asistencial

Estes exemplos tan só visualizan que a lingua e a saúde están intimamente ligadas e que o coñecemento do idioma de quen tes diante leva implícito unha mellora da calidade asistencial. O noso corpo, ademais dun conxunto de órganos é o compendio da fala, da cultura, das vivencias e dos sentires, sendo imposible desligar uns ítems dos outros. Non podemos dar unha boa atención sanitaria só estudando algoritmos, protocolos e escalas numéricas. Nunca seremos boas profesionais se non sabemos darlle a importancia que ten a parcelaria para unha señora de Lalín, á influencia socioeconómica do mar no Barbanza, do impacto na saúde dos traballos feminizados, ou da renda per cápita dunha comunidade. Tampouco se descoñecemos a lingua dun pobo.

É por iso que como profesional da saúde me parece insultante cando unha ministra de Sanidade di publicamente  que “las lenguas no curan, los que curan son los profesionales”. Quen gañamos a vida a través do nivel asistencial sabemos que o persoal sanitario só somos un gran de area na praia da saúde loitando contra o mar de fondo.

Porque quizais o concepto de saúde, comece por devolver os /r/ roubados a todas as bocas.

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.