“No outono da miña vida, eu debería ser un escéptico. E en certo modo o son. O lobo nunca durmirá na mesma cama co cordeiro. Mais de algo estou seguro: se acadamos que unha xeración, unha soa xeración, creza ceibe en España, xa ninguén lles poderá arrincar xamais a liberdade. Ninguén lles poderá roubar ese tesouro.”
A Lingua das Bolboretas (filme).

Hai pouco deille unha clase particular de Historia a unha rapaza de 17 anos á que lle entraba nun exame o tema da II República Española. Á miña alumna tíñanlle dito que “a República foi o tempo no que os roxos queimaban igrexas”. Entón, collín o libro e fomos aos poucos lendo os datos que saían das páxinas. Estudamos xuntas as reformas do primeiro bienio de 1931 a 1933, do Goberno do PSOE, cousa que nos levou case toda a hora pois non paraba de facer preguntas, de descubrir cousas novas e de escandalizarse cando sucedían contrarreformas repentinas ou eventos cos que non contaba: “Como é posible que no ano 33 tantas mulleres votaran á dereita?? As mulleres!!”, me dicía. É unha delicia cando es docente darte conta que tes un vaso semibaleiro ávido por ser enchido.

O pasado venres 14, no Paseo dos Menhires da Coruña, da man do Ateneo Republicano de Galicia e da Comisión para a Recuperación da Memoria Histórica da Coruña, homenaxeamos a memoria dun período que, aínda que breve, significou a primeira vez que a monarquía borbónica foi derrotada pola vontade do pobo sentando as bases dun sistema democrático transformador, e recordamos que perverter o recordo da II República é unha ofensa para a historia e para os valores da democracia.

Recentemente quérese esquecer esta memoria da República e do que implican os seus valores, escondéndoa baixo un velo de obscenas acusacións, tentando trocar en boa e case ata necesaria a ditadura que derivou do seu abrupto final. Fálase dun suposto golpe de Estado que empezara o réxime republicano, cando todo o mundo que atendeu nas clases de Historia do instituto sabe que foi a desembocadura dun proceso de décadas (Pactos de San Sebastián e de Lestrove mediante) rematado nunhas eleccións municipais o 12 de Abril de 1931, cuxo resultado certamente proclive aos partidos anti-monárquicos levou ó rei Afonso XIII a marchar voluntariamente (“Las elecciones celebradas el domingo me revelan claramente que no tengo hoy el amor de mi pueblo (···) Mientras habla la nación, suspendo deliberadamente el ejercicio del poder real y me aparto de España, reconociéndola así como única señora de sus destinos”, dicía o propio monarca na súa carta de renuncia), deixando un baleiro de poder que foi enchido polos gañadores destes comicios no mundo urbano (entre eles, a nosa cidade herculina). Todo o mundo sabe tamén que os procesos electorais sucedéronse de xeito normal, coa diferenza respecto a hoxe de que se facían cada 2 anos en lugar de cada 4 e, quizais debido a inexperiencia democrática do país, os contendentes eran unha amalgama bastante heteroxénea de partidos políticos de diferente tamaño e alcance (situación similar aos primeiros comicios electorais tras a morte de Franco); sen embargo, algúns achacan este electoralismo á inestabilidade do réxime, chegando incluso a inventar maior número de procesos electorais para reafirmar os seus argumentos.

Calquera no seu san xuízo le sobre as reformas feitas no primeiro bienio socialista e considera que “caen de cajón”, ou abre a Constitución de 1931 e queda impactado co evidente adianto que supuñan aqueles artigos que dicían renunciar “a la guerra como instrumento de política nacional” (art. 6) ou que non podían ser motivo de privilexios xurídicos “la naturaleza, la filiación, el sexo, la clase social, la riqueza, las ideas políticas ni las creencias religiosas” (art. 25). E ninguén que se considere honesto pode ignorar que a fin da II República foi debida, esta vez sí, a un golpe de Estado militar e fascista (a xente ás veces esquece o que era o fascismo naqueles tempos), alentado pola conflitividade que os ataques dos poderes económicos e tradicionais do réxime anterior estaban a crear ó resistírense a perder os seus arcaicos privilexios.

Fronte a estas acusacións, cómpre recordar o que supuxo verdadeiramente unha II República na España daqueles tempos. O avance democrático traído por este novo réxime, xunto á súa avanzadísima Constitución lanzada en 1931, colocounos ó nivel doutros Estados de dereito europeos da época como Francia. As reformas económicas, sociais e culturais levadas a cabo con recoñecible valentía por aquel Goberno socialista (de escaso parecido ó PSOE actual) tentaron sacar a España do seu escurantismo e levala por fin ó século XX, sendo o plan educativo e o voto feminino os éxitos estrela daqueles primeiros “Corvos Inxenuos”. Quizais, estas reformas fixéronse cunha velocidade excesiva nun país absolutamente bipolarizado (mesmiño có resto dunha Europa en plena recesión económica), tendo as súas máis virulentas resistencias nos rancios poderes fácticos da época (Igrexa, Exército, grandes terratenentes do medio-sur peninsular), fronte á urxente présa por avanzar nelas dos grupos situados no extremo oposto do diagrama de Nolan. Os vaivéns políticos dun e doutro lado foron os que incentivaron unha inestabilidade, lóxica por certo en tempos de cambio e de crise económica e política xeneralizada en todo o mundo occidental.

Pero non foi esta inestabilidade a que acabou co primeiro réxime verdadeiramente democrático de España: aquel “curral de cabras” do que falan certos medios iríase minorando pola deriva do propio motor histórico, e parece difícil (por non dicir imposible) que España fora a converterse nun “satélite soviético” con Francia e Reino Unido tan preto de nós. Non: o que acabou co sistema republicano, e isto é moi importante lembrarllo a todas as xeracións vindeiras, foi un golpe de Estado fascista e militar, auspiciado polos nostálxicos do réxime anterior e bendecido (literalmente) pola Igrexa Católica. E foi un golpe que, por riba, derivou nunha sanguinaria e terrible Guerra Civil cuxas consecuencias aínda ondean na nosa sociedade, e desembocou nunha ditadura fascista e nacional-católica que durante 40 anos mantivo estrangulada e miserenta a unha poboación enmudecida polo medo e o trauma, na que os os “mortos de asco e fusilados” mencionados por Sabina acumulábanse entre presos por ideas, e que coa súa anticuada legalidade vertical levounos de volta a unha escuridade atrasada, cruenta e meapilas que aquela senlleira bandeira tricolor tentara deixar atrás. Non vale a manida escusa do suposto avance económico nos tempos do “desarrollismo” dos anos 60, pois calquera con certos coñecementos económicos saberá albiscar o debacle da desastrosa economía autárquica, que afondara na pobreza supina da poboación nas dúas décadas anteriores, e que obrigou a regañadentes a trocar a economía e recibir, tarde, mal e a rastro, as migallas dun Plan Marshall, que tampouco eliminaría a desigualdade económica de familias que aplaudían risoños a súa miseria e falta de liberdade nun seiscentos. O máis tristeiro de todo é que non é difícil imaxinar, dadas as circunstancias internacionais do momento, ónde podería ter chegado o noso país no socioeconómico de pasar aqueles 40 anos nun réxime democrático e republicano.

Por iso, cando dende a esquerda se reivindica a memoria da República, non o facemos só como un acto de nostalxia, senón para recordar que a ditadura franquista non foi un “salvamento necesario fronte ó perigo comunista”, senón a ruptura violenta dun réxime lexitimado pola democracia, traizoado polas democracias burguesas europeas coa súa pasividade na Guerra Civil, abandonado polas esquerdas e polas mesmas Nacións Unidas durante o período da Guerra Fría subseguinte, e da que derivou unha xeración de opresión e sufrimento que é causa directa da pseudodemocracia borbónica continuista, podre e corrupta dos nosos tempos.

Cando dende a esquerda se reivindica a idea de República, facémolo non para que quede en actos bonitos e coloridos, senón para insistir en aqueles valores e recordar que están perfectamente de boga no noso presente. Reivindicamos a República non só para evocar xustiza e recoñecemento aos que morreron defendéndoa (acto por certo tremendamente importante), senón tamén para poñer sobre a mesa os fallos estruturais do sistema no que vivimos hoxe en día e discernir cómo transformalos. Unha esquerda transformadora e ética non pode seguir admitindo que nun Estado social e de dereito moderno se manteñan institucións privilexiadas que a través da mera herdanza xenética reciban o dereito indiscutible a ser Xefes de Estado, con todo o que elo implica. Unha esquerda rupturista e honesta coas súas propias ideas ten que mirar cara adiante e entender que, pasados xa outros corenta anos dende a Transición, o seu deber é traballar pensando no seguinte paso, que non é outro que a Terceira.

Nos tempos nos que a posmodernidade impregna as mentalidades co seu “todo vale”, en que o capitalismo neoliberal mostrou xa as súas fauces mentres o neofascismo campa de novo ás súas anchas en Europa, en que existe un risco real de retroceder nos logros sociais acadados o pasado século, é imprescindible poñer en dúbida o réxime imperante e loitar por romper con él. Debemos perseverar na idea de que a República é un obxectivo irrenunciable, posible e necesario, que a decisión do pobo entre monarquía e República non pode ser posposta outras catro décadas baixo o pretexto de “mal momento” ou de “problemas máis importantes”: a transformación do sistema dexenerado actual, xa totalmente insostible, no goberno do pobo que anhelamos dende a esquerda, pasa por reformalo estruturalmente dende o mesmo modelo de Estado. Só a partires de aí poderemos comezar a traballar nun país máis xusto baixo as ideas fundamentais republicanas de liberdade, igualdade e solidariedade.

Por iso, o pasado venres 14, de cara ao Océano entre ondeantes bandeiras tricolor e “vivas” á Historia, recordamos tamén que de nada vale homenaxear aos perdedores da Guerra se non loitamos, día a día e sempre dende a esquerda, por acadar a Terceira. Que fan falla os “tolos” dos que falaba Pablo Escobar, que non podemos botarnos atrás no máximo ideal da democracia, e que, en definitiva e en palabras de José Antonio Labordeta, “también será posible que esa hermosa mañana ni tú, ni yo, ni el otro la lleguemos a ver, pero habrá que empujarla para que pueda ser”.

Hoxe, e como sempre, Saúde e República!