Heinrich Böll naceu en Colonia en 1917, no seo dunha familia pequenoburguesa, católica e antinazi. Interrompeu a súa formación como libreiro e despois os estudos de filoloxía alemá e clásica, e durante a Segunda Guerra Mundial foi soldado e caeu prisioneiro dos norteamericanos. Os seus traballos empezaron a publicarse na posguerra.

Primeiro cultivou o relato curto sobre a inutilidade e o horror do conflito armado. Despois comprobou con espanto a invariabilidade das mentalidades alén dos cambios políticos e do milagre económico da era Adenauer. Foi moi crítico coas elites, particularmente co grupo mediático e editorial Springer e mais coa igrexa católica, coa cal chegou a romper. Hoxe considérase un dos escritores máis importantes do século XX. En 1972 recibiu o premio Nobel de Literatura. Morreu en 1985 en Kreuzau.

Rinoceronte acaba de publicar a tradución ao galego das Opinións dun pallaso, unha das mellores obras de Böll. Vivimos un momento especialmente interesante –a nosa particular época da prostitución, que diría Hans Schnier, o protagonista– para que esta novela, que apareceu na República Federal en 1963, regrese ás nosas librarías. Schnier, o pallaso, non precisa subir a un escenario para dicir a súa verdade, por embarazosa que sexa. Tampouco Böll necesitou agacharse entre as páxinas das súas obras para amosar o seu compromiso contra o reaccionarismo.

Durante as poucas horas que dura a acción da novela, Hans Schnier reflexiona sobre a súa vida con humor, tenrura e desesperación, tecendo un relato sobre a memoria ambientado nunha Alemaña deshumanizada, inxusta, conformista, oportunista, hipócrita e superficial, empeñada en esquecer a miseria moral do seu pasado. Cunha voz que está, sen dúbida, entre as máis potentes da literatura contemporánea, o pallaso que di coleccionar momentos sofre por un amor perdido mentres proclama que “o segredo do terror está no detalle”:

É facilísimo arrepentirse das cousas grandes, dos erros políticos, do adulterio, do asasinato, do antisemitismo. Pero quen lle perdoa a un, quen comprende os detalles? Por exemplo, como Brühl e Herbert Kalick [un docente nazi e un xefe das Xuventudes Hitlerianas] miraran para meu pai cando me puxera a man sobre o ombro, e como Herbert Kalick, fóra de si pola ira, petara cos nocellos na nosa mesa, como me mirara cos seus ollos mortos e dixera:

–Dureza, dureza implacábel.
Ou como collera a Götz Buchel polo pescozo, como o puxera diante da clase, malia a débil protesta do profesor, e dixera:
–Mirade para este. Se isto non é un xudeu...!
Teño demasiados momentos na cabeza, demasiados detalles, miudezas. E os ollos de Herbert non cambiaron.

Na España de 1963, o ano das Opinións dun pallaso, o fusilamento do dirixente comunista Julián Grimau contou coa resoluta complicidade política de Manuel Fraga Iribarne, quen, xa na democracia, foi elixido presidente do Goberno Galego en catro ocasións. Quizais a incómoda figura do heroe fracasado desta novela, o pallaso melancólico, sarcástico e rosmón, nos axude a recordar que se hai algo que a democracia demanda é un compromiso coa decencia. E non só en Alemaña. Aquí, entre nós, tamén hai moitos ollos que non cambiaron.