Twitter é máis que unha moda que fascina a xornalistas ou unha ferramenta que asusta a algúns políticos. Nos últimos anos, esta plataforma de comunicación social está a recibir crecente atención por parte de distintas ramas da ciencia para pór a proba o seu pulso. Na era do Big Data, tal cantidade de información espontánea que millóns de seres humanos comparten a cada pouco nas redes sociais ten que resultar útil para moitas cousas. Iso pensan numerosos investigadores, que se lanzaron a analizar tuits para cousas tan dispares como vaticinar éxitos nos despachos de billetes de cinema,  previr a difusión de bulos antivacinas e prognosticar a evolución da bolsa.

E por suposto, para a análise electoral. Xa se probou a capacidade das redes sociais para mobilizar o electorado e desde hai un tempo está a estudarse se tamén serven para adiantar o resultado de comicios. O punto de partida é sinxelo: os usuarios de Twitter terminan por trasladar á rede os seus sentimentos, intereses e afeccións polo que debería servir de sondaxe natural. Podería ser un termómetro electoral perfecto xa que é espontáneo e ofrece unha mostra amplísima de participantes.

Con esta premisa, xa se prognosticaron os gañadores de numerosas eleccións por todo o mundo: desde as federais alemás de 2009, até as presidenciais de Ecuador, Venezuela e Paraguai. Tamén se viu esta correlación nas recentes lexislativas da Arxentina. Mesmo en España, onde Twitter adiantou a vitoria de Mariano Rajoy, segundo un traballo da Politécnica de Madrid. O último estudo que relacionou mensaxes nesta rede social co comportamento electoral presentouse a semana pasada, na Reunión Anual da Asociación Americana de Socioloxía. O título do estudo deixa claro cal é a tese dos seus autores:  Máis tuits, máis votos: os medios sociais como un indicador cuantitativo do comportamento político.

Quere isto dicir que Twitter serve para vaticinar resultados electorais? Poida que esteamos ante un exemplo contemporáneo do mito da caverna de Platón: sombras dunha verdade distinta.

Joseph DiGrazia e outros investigadores da Universidade de Indiana analizaron millóns de tuits para atopar unha correlación entre as vitorias de 795 candidatos ao Congreso e a presenza do seu nome en Twitter. Basicamente, o candidato que máis mencións recibe en forma de tuits termina gañando o escano. Dá igual o sentido das mencións: "que falen dun, aínda que sexa mal", valería como resumo da tese destes investigadores. Segundo os seus datos, lograron adiantar o gañador en máis do 90% dos escanos en liza. Quere isto dicir que Twitter serve para vaticinar resultados electorais? Poida que esteamos ante un exemplo contemporáneo do mito da caverna de Platón: sombras dunha verdade distinta.

"Hai algo", expresa Daniel Gayo-Avello, profesor da Universidade de Oviedo, "pero aínda é moi pouco como para lanzar as campás ao voo. É certo que parece darse unha correlación positiva, pero non vale con dicir que é forte. Hai que medir, cuantificar esa correlación: o dobre de tuits implica o dobre de votos, cantos máis?", pregunta Gayo-Avello, que se converteu nun Pepiño Grilo fronte a quen, cada pouco, dan por mortas ás empresas demoscópicas tras a irrupción de Twitter. "Non se pode adiviñar o resultado, polo menos non de maneira sistemática, non cando non sabes que elección vas fallar nin por que marxe e só podes ofrecer explicacións post-facto", sinala.

Múltiples fraquezas do torrente de información

Unha das principais pexas de todos estes estudos que adiviñan resultados electorais é que os acertan a touro pasado. Dos numerosos estudos que acertaron presidentes ou lexisladores soamente un, centrado nas eleccións presidenciais de EEUU de 2012, enviou os seus resultados antes de que se soubese o resultado. O resto adoitan buscar correlacións entre tuits e votos unha vez se coñece o resultado.

Non pretenden facer prognósticos, senón mostrar que a xente se comporta nas redes tal cal é e que por tanto Twitter sería o reflexo dos seus sentimentos cara á política

DiGrazia explica a Materia que a súa principal vocación é unicamente a de "demostrar que con medicións relativamente simples, construídas a partir de datos dos medios sociais, pódese establecer unha correlación fiable co mundo real". É o que din no estudo: non pretenden facer prognósticos, senón mostrar que a xente se comporta nas redes tal cal é e que por tanto Twitter sería o reflexo dos seus sentimentos cara á política ou o lecer. "Ademais", engade DiGrazia, "os medios sociais poden axudar a dar unha idea sobre algúns temas específicos que son difíciles de captar a través de votación tradicional", en referencia a sectores demográficos pouco representados nas enquisas.

Con todo, o debate académico quentouse despois de que outro dos asinantes do estudo sobre o Congreso de EEUU, Fabio Rojas, escribise un artigo no Washington Post defendendo abertamente que Twitter servirá para predicir sufraxios. Preguntado por esa discrepancia co seu colega DiGrazia, Rojas asegúranos que Twitter si ten ese futuro: "Si, creo que estes estudos teñen un gran potencial. Non somos o único grupo de investigación que atopou resultados similares, mesmo en sistemas con candidatos múltiples ou multipartidistas". "No futuro veremos se dan mellores resultados que as enquisas tradicionais", conclúe.

Nesgo de autoselección e manipulación

Twitter ten aínda moitos obstáculos que sortear até converterse no oráculo que defende Rojas. Adóitase sinalar unha gran debilidade: a do nesgo de autoselección. Hai asuntos e circunstancias "que poderían ser momentos concretos das campañas" nos que a participación en Twitter aumenta por unha banda do electorado e redúcese na contraria. A xulgar por Twitter, por exemplo, a poboación norteamericana sería máis partidaria do matrimonio homosexual do que realmente é. Non é só que a poboación tuitera non sexa representativa: é que hai temas que convidan a publicar a súa opinión a usuarios dunha determinada ideoloxía e a calar aos da contraria.

No entanto, o maior problema é a da exactitude dos prognósticos. A maioría logran adiviñar o presidente elixido, pero non as porcentaxes de voto ou os escanos. A brocha gorda funciona, recoñece Gayo-Avello, pero non o pincel fino, que en moitos casos pode ser mesmo máis importante. "A marxe de erro segue sendo moi superior ao das enquisas preelectorais, con porcentaxes moi elevadas para partidos pequenos", explica o investigador da Universidade de Oviedo.

É o que ocorreu co estudo publicado o ano pasado polo equipo de Rosa Benito, catedrática de Física, na revista Chaos. Nas lexislativas españolas de 2011, a porcentaxe de tuits con mencións ao PP e ao PSOE é razoablemente similar ao resultado electoral. Pero a distorsión que se produciu no caso de UPyD "case o triplo de tuits que de votos" é o gran talón de Aquiles para quen queiran servirse de Twitter para prognosticar escanos. O electorado de UPyD é extraordinariamente proactivo en redes sociais, do mesmo xeito que a extrema dereita en Francia é máis discreta que o resto, polo que é moi complicado corrixir as distorsiones que xorden nestes estudos.

Acaba de publicarse outro paper que analiza esta suposta correlación, esta vez centrado nas eleccións lexislativas alemás de 2009. Os resultados non poden ser máis negativos para quen pretenden que Twitter sexa o oráculo perfecto. Durante a campaña, o partido máis mencionado nesta rede "con diferenza" foi o Partido Pirata, que con todo apenas alcanzou o 2% dos sufraxios e nin sequera conseguiu representación no Bundestag: moita presenza na rede, debilidade nas urnas. Ademais, os socialistas case empatarían co CDU e Die Linke sería a cuarta forza do país.

Distorsións do Big Data

Este estudo sinala outras fraquezas: as mencións son moi inestables no tempo, nas mensaxes predomina a carga negativa (o seu valor aínda está en dúbida) e as alusións aos candidatos dependen en exceso das súas aparicións televisivas. "Esta análise mostra que, polo menos para as eleccións federais de Alemaña de 2009, os datos de Twitter non son un forte indicador dos destinos electorais dos partidos ou candidatos mencionados en Twitter", sentenza Andreas Jungherr da Universidade de Bamberg.

As mencións son moi inestables no tempo, nas mensaxes predomina a carga negativa

En casos de bipartidismo é máis fácil optar por candidatos, pero moitos sistemas políticos son máis complexos e dependen das minorías. Ademais, o que ocorre con UPyD en España ou co Partido Pirata en Alemaña é un reflexo do que podería ocorrer se se consolidase o uso de Twitter como fonte de prognósticos electorais. É evidente que os partidos tentarían inflar as súas mencións na rede para mellorar as súas predicións. Un exemplo: durante as últimas eleccións presidenciais de EEUU, cachouse ao candidato republicano, Mitt Romney, comprando seguidores en Twitter para mellorar a súa imaxe na rede fronte a Obama.

"O maior problema é que se trata dunha ferramenta fácilemente adulterable. O incentivo para tratar de manipular que se lle ofrece aos partidos sería demasiado poderoso, como diferenciamos un tuit lexítimo dun creado cun bot para mellorar o prognóstico dun partido" Entrariamos no terreo das profecías autocumpridas: se parece que vai gañar un partido, o electorado rival podería desmovilizarse", vaticina Gayo-Avello.

Ferramenta de futuro

Este investigador realizou unha metaanálise dos estudos que ligan tuits e votos e recoñece que moderou o seu discurso: non cre imposible vaticinar escanos pero reclama un modelo e predicións realistas antes das eleccións e menos "poderiamos". Pon como exemplo o traballo que está a realizar o italiano Andrea Ceron, da Universidade de Milán: un modelo híbrido que se serve de Twitter e sondaxes demoscópicas que axuden a ler mellor o resultado que ofrecen os tuits e axusten o sistema preditivo. Os datos de Twitter son masivos, baratos e pódense recoller en tempo real. Pero convén axustalos con información recollida a pé de rúa, suxire Gayo-Avello.

"O escenario político é o máis problemático. Lográronse importantes resultados, con predicións máis acertadas, en despachos de billetes de cinema, en vendas de videoxogos ou en epidemias"

Twitter si é unha ferramenta que axuda a ler moitos outros reflexos da realidade con razoable exactitude. "O escenario político é o máis problemático. Lográronse importantes resultados, con predicións máis acertadas, en despachos de billetes de cinema, en vendas de videoxogos ou en epidemias", explica o investigador da Universidade de Oviedo, pero na política a capacidade preditiva fraquea pola complexidade dos factores en liza.

A información que proporciona o Big Data (inxentes cantidades de información procesada con ferramentas informáticas) é extraordinariamente valiosa, pero hai que manter un pé no chan para evitar que algúns compoñentes distorsionen a lectura. Despois de moitos anos, Google trabucouse na súa predición da epidemia da gripe nos EUA, despois de moitos anos cravando a súa difusión. Google nutríase das consultas que o seu buscador recibía para prognosticar onde golpeaba a gripe con máis forza. Con todo, este inverno a ferramenta recibiu unha importante atención por parte dos medios que axudados pola viralidad das redes deron en falsear o resultado.

Google anunciou que revisará o seu algoritmo. E os mineiros de datos nas redes sociais seguirán axustando as súas ferramentas para sacar ouro dos tuits espontáneos. Até atopar un equilibrio entre a realidade, o seu reflexo e outros termómetros sociais. Como resume Gayo-Avello: "Está fóra de lugar pensar que van desaparecer as empresas demoscópicas. E é absurdo ignorar toda a información que proporciona o que se di nas redes sociais".