Rodrigo Paz Pereira é alcalde de Tarija, a capital do departamento hidrocarburífero de Bolivia, e un dos principais opositores de Evo Morales con Unidos para Renovar (UNIR). De nai galega e fillo do expresidente boliviano Jaime Paz Zamora, considérase socialdemócrata. Afirma que mantén unha boa relación co actual presidente, Evo Morales. Aproveitamos a súa visita a Santiago de Compostela para que debuxe a súa visión de Bolivia.

Que é o UNIR?

É unha organización cidadá que ten raíces no MIR (Movemento de Esquerda Revolucionaria) que está vinculado á Internacional Socialista que foi, no seu momento, goberno en Bolivia. O MIR desaparece e UNIR nace desa sigla. UNIR, xunto o MIR leva xa 15 anos no goberno municipal de Tarija e agora imos facer 5 anos máis, acabamos de gañar as últimas eleccións. Tarija é a cidade cos índices de desenvolvemento humano (IDH) máis altos de todo o país.

Sodes unha agrupación cidadá…

A partires de 2005 coa crise de Bolivia desaparecen os partidos de traxectoria histórica e establécese mediante nova norma, mediante lei, a creación de posibles partidos ou agrupación cidadá. UNIR ten unha orixe de partido histórico pero que derivou nunha lóxica de participación cidadá. Isto é parte dun proceso de maduración que se está dando en Bolivia que aínda estamos vendo como se consolida. É un momento de transición para consolidar, se seguimos deste xeito, en novos procesos partidarios.

"O feito de que un indíxena sexa presidente desde 2005, que estea presente en só 33 anos de democracia é un proceso extraordinario se o mides, comparativamente, con que hai democracias moito máis antigas, como a americana, que aínda vén de darse o luxo de ter un presidente de cor"

Afirmas que Bolivia hai que construíla desde as rexións, refíreste a unha descentralización?

Bolivia ten unha democracia de 33 anos e lográronse moitos éxitos e tamén algún fracaso. O mesmo feito de que un indíxena sexa presidente desde 2005, que estea presente en só 33 anos de democracia é un proceso extraordinario se o mides, comparativamente, con que hai democracias moito máis antigas, como a americana, que aínda vén de darse o luxo de ter un presidente de cor. Entón é un país que está a desenvolver unha serie de iniciativas. Unha delas era o proceso autonómico que quedou paralizado. Constitucionalmente a autonomía é unha realidade pero á hora de exercela burocraticamente desde o Estado central non é así. Nós puxemos enriba da mesa a necesidade de construír o Estado desde as rexións en contra da visión de construción centralizada que manexan certos, que non todos, sectores do Movimiento Al Socialismo (MAS).

"Nós puxemos enriba da mesa a necesidade de construír o Estado desde as rexións en contra da visión de construción centralizada que manexan certos, que non todos, sectores do Movimiento Al Socialismo"

O MAS perde folgos nalgunhas zonas do país…

Iso é un aviso, pero ollo, hai que matizalo ben. Evo Morales, o presidente, vén de ser reelixido cunha porcentaxe moi ampla. Quen non o foron foi a organización política MAS. Pero non é que o presidente perdera, ou que o MAS perdera, é que gañaron as rexións que decidiron, máis aló de siglas políticas que queren construírse, que é un dereito constitucional, e así, construír estado. Cando eu constrúo desde un sitio, estou construíndo estado, cando eu, desde o meu municipio, melloro servizos, constrúo un mellor Estado e a lóxica e a pregunta normal que me fan sempre en Bolivia é: Rodrigo, vostede vai saltar desde o espectro local ao estatal? E aí xa aparece o concepto centralista porque eu,desde Tarija, fago Estado, fago nación e non quero estar na cidade da Paz para facelo. E iso hai que debatelo, debater modelos democráticos rexionais, debater modelos de xustiza rexionais. A democracia en si mesma.

"Bolivia segue vivindo de recursos naturais non renovables, a realidade é que no pasado viviu da minería e agora vive dos hidrocarburos"

O pacto fiscal segue a ser un punto espiñoso?

No pacto fiscal, hai unha soa tendencia hoxe en día que é, as cidades do eixo central que din que hai que recortar os recursos por número de habitantes a través dun novo pacto fiscal e nós que primeiro hai que debater o modelo económico social sostible que temos que presentarlle ao país.

Hoxe en día Bolivia segue vivindo de recursos naturais non renovables, a realidade é que no pasado viviu da minería e agora vive dos hidrocarburos. Ese modelo ten que ser analizado para entender que, ou facemos unha economía socialmente sostible ou continuamos a mesma historia desde que se creou a república, hoxe en día estado plurinacional. O punto de debate que puxemos sobre a mesa foi o de que nos parece ben debater un pacto fiscal pero non sobre a base de repartir o que temos, iso chámase estado rentista, senón sobre que modelo socialmente sostible imos crear, imos seguir investindo en hidrocarburos? Imos seguir investindo na apertura da fronteira agroindustrial? Toda a potencialidade que temos con enerxías renovables, imos investir niso? Que roles xoga cada departamento? Porque hai algúns que son un cero á esquerda no desenvolvemento económico do país… Antes de falar dun pacto fiscal hai que definir ben os eixos sobre os que imos construír este país dun xeito sostible.  De aí, o que sobre, repartímolo en función das necesidades de desenvolvemento humano que requira o país, iso é diferente ao mero feito de ter X monto a inicio de ano e agora a ver, cantos hai aquí, cantos hai alá e repartir per cápita…

"Antes de falar dun pacto fiscal hai que definir ben os eixos sobre os que imos construír este país dun xeito sostible"

Falando de modelos sociais e económicos, é viable o socialismo?

Primeiro haberá que definir o que é socialismo. O MAS propuxo ao inicio da súa xestión o socialismo do século XXI e hoxe en día a modalidade de convivencia económica que temos no país está baseada no capital. Aqueles sectores socias  que tendo recursos non participaban na economía formal hoxe en día participan. O que si creo é que o debate xa non pasa tanto por se estado ou mercado senón a triangulación de como manda a sociedade en función de se estado ou mercado. Porque seguen eles nas disxuntivas de se é máis estado ou máis mercado e non meten na variable o máis importante: a sociedade que é quen distribúe a variable de máis mercado ou máis estado segundo como queiran que sexa a convivencia. Se a ideoloxía vai ser o que prima, aí hai un debate potente dentro do masismo, pero se a convivencia de estado, mercado e sociedade se logra debater claramente e parte do pacto fiscal, o tipo de economía socialmente sostible que imos crear, iso abre un novo escenario.

"Se a convivencia de estado, mercado e sociedade se logra debater claramente e parte do pacto fiscal, o tipo de economía socialmente sostible que imos crear, iso abre un novo escenario"

Segundo a CEPAL a Bolivia estímaselle o 5% de crecemento para este ano, a brecha da pobreza reduciuse nos últimos anos en 32 puntos e a UNESCO xa quita ao país da lista de países analfabetos na que estivo ata hai pouco. Son todo cifras positivas, cales son, entón, os erros do MAS segundo a oposición?

Eu creo que foi a democracia a que o fixo ben, en xeral. Se te pos a pensar que no ano 82 en Bolivia había 1500 unidades educativas e antes de que entrara o MAS a goberno en 2005 fixéronse 15.000 novas infraestruturas no país, sen ter o impacto dos ingresos económicos dos últimos 12 anos polo prezo dos hidrocarburos, creo que a democracia ten un enorme triunfo. É unha democracia de 33 anos, que non ten, a diferenza do Estado Español, o respaldo da Unión Europea. No noso caso, ou a salvamos entre todos ou non a salvamos.

Nos últimos dez anos podemos distinguir entre tres áreas: para empezar no 82, o inicio da democracia, despois o descubrimento dos pozos hidrocarburíferos, vivíase deses recursos, e tampouco se descubriron novos pozos e tampouco novas empresas. Polo tanto, iníciase a democracia e hai recursos. Logo os últimos dez anos son moi importantes no modelo de inclusión polo avance deses recursos, cun réxime democrático xa instaurado, un goberno de inclusión que é o que xera o MAS que, con bos prezos, establece unha serie de novos comportamentos que eu creo que foron exitosos e que hai que recoñecerlles, porque foron un novo paso da maduración democrática. A futuro virán outros procesos, o estado, nin Bolivia, nin a democracia boliviana, remata co MAS. Hai moito para construír Estado, construír democracia, construír debate político. E claro, en todo isto, este ciclo do MAS é moi importante.

"Evo Morales non é un produto de márketing, el é así, auténtico"

Algúns sectores da dereita boliviana afirman que Evo Morales é un produto de márketing…

Non, en absoluto, el é así, auténtico. Evo Morales é un produto poliédrico que lle votou a clase media que non tiña ningunha vinculación co indixenismo orixinario, e tivo unha votación e un tirón moi forte. É un proceso político que o país requiría e como todo proceso ten o seu espectro de márketing e de formas, claro, pero o fondo é totalmente real.

Iso si, nos últimos tempos hai un debate reiterativo, ao que tampouco escapa o MAS que é o dos caudillismos, que lle restan institucionalidade nos países. Evo non escapou diso, igual que outros liderádegos en Bolivia. E iso si que é un problema porque todo caudillismo xera unha serie de distorsións democráticas, que se non tes institucións fortes, non garante igualdade de participación, porque a lóxica caudillista é case un pensamento único. Ás veces iso xera distanciamento entre as visións políticas, sobre todo entre a utradereita e a esquerda racical, nós temos unha visión de centro-esquerda, socialdemócrata, onde eu poño a prioridade na institucionalidade e nos liderádegos abertos antes que no caudillismo.

"Nós temos unha visión de centro-esquerda, socialdemócrata, onde eu poño a prioridade na institucionalidade e nos liderádegos abertos antes que no caudillismo"

Como le a nacionalización, por exemplo, do sector hidrocarburífero?

A nacionalización é unha norma que está creada baixo a lei 30/58, cando eu era deputado. A lei 30/58 foi votada, daquela en contra polo MAS. E Evo xa era deputado. Esa mesma lei foi a que logo eles usaron para a nacionalización que é, ao final, pagando. Ti cando nacionalizas, non pagas. Pero este modelo é que eu nacionalízote e págoche o valor das túas accións. O título está ben, pero a realidade é que o que se paga é o que se compra á forza. A norma 30/58 ten unha fórmula, que introduciu Tarija que se chama IDH, que é o Imposto Directo aos Hidrocarburos, que é a creación dun imposto que é, a través da venda de hidrocarburos, unha porcentaxe importante dos recursos que xera Bolivia coa venda de gas a Brasil e Arxentina, vanse de xeito directa aos municipios e ás gobernacións, comunidades, como din aquí. Entón, esa fórmula foi a que realmente creou un impacto á hora de inxectar recursos en educación e moitas outras cousas. Hoxe en día o goberno usou esa lei de boa maneira, hai que recoñecelo.  Entón, está ben o que se fixo? Si, agora, dicir “nacionalizar” cando en realidade estou comprando algo… porque cando nacionalizas, nacionalizas, non pagas por accións.

Toda a saúde, toda a educación, todas as infraestruturas se pagan a través dos hidrocarburos. Iso é bo? Si, se a medida que pasa o tempo ti, sobre estes recursos que obtiveches diversificas a economía"

Cara onde debe camiñar a economía boliviana?

Nós seguimos dependendo do que dependemos toda a vida, da materia prima non renovable, se nos caen moito os prezos dos hidrocarburos a nosa economía non medra. Estamos aínda en proceso de xerar a base de cambio da nosa matriz económica, a real sobre valor agregado á economía. Entón, por exemplo, se Brasil cae, é un golpe moi duro porque nós vendémoslle á potencia máis grande, que non é un país, que é o estado de São Paulo, que ten un PIB que é dúas veces o PIB de toda a Arxentina e nós vendémoslle o gas que consumen as súas empresas. E se esa economía cae? Pois caemos nós. Dependemos de dous ciclos: o mineiro e o hidrocarburífero. O mineiro caeu e agora só vivimos do segundo. O satélite que mercou Evo Morales aos chineses de 500 millóns de dólares págase co hidrocarburo, o teleférico de 700 millóns de dólares da Paz págase con hidrocarburos, non se paga cun valor agregado que xera a economía. Toda a saúde, toda a educación, todas as infraestruturas se pagan a través dos hidrocarburos. Iso é bo? Si, se a medida que pasa o tempo ti, sobre estes recursos que obtiveches diversificas a economía.