Seguir o “modelo da arte provincial romana” ou construír unha cinematografía cunha mirada propia? Nesa disxuntiva atopábase non hai moito, segundo Manolo González, o cinema do país. Mais, con movementos como o Novo Cinema Galego, foise decantando pola segunda opción. Polo tipo de filmes “que, como espectador, me levan máis alá. Que me fan mellor persoa. Que me fan medrar, madurar, pensar. Que me proporcionan unha experiencia orixinal e única”. Ese é o cinema que máis lle interesa. E reflexo desa inquietude é a escolma de curtametraxes galegas que fixo para Curtocircuíto, e que este festival vai proxectar en dúas quendas, o mércores 7 e o xoves 8 a partir das 20:00 horas en Numax, na sección Carta branca.

Poucas persoas acadan o nivel de coñecemento que Manolo González ten do audiovisual do país. A organización de Curtocircuíto quixo, por iso e por todo o que ten feito por apoiar os creadores -el foi quen lanzou, por exemplo, as axudas de talento, sendo director da hai tempo desmantelada Axencia Audiovisual Galega-, convidalo a programar unha parte do festival. Tratábase de realizar un percorrido persoal pola historia do cinema galego. E escolleu pezas especialmente relevantes “polo que significan e significaron”.

Curtas que poden encaixar en dúas tendencias distintas. “Dunha banda, o cinema concibido para que todo o mundo comprenda, cun director e unha montaxe invisibles. Da outra, filmes cunha marca máis autoral, de estilismo. A partir de aí, atopamos distintas visións de Galicia”, explica o propio González. Perspectivas que comezan, en Carta branca, por un “clásico” que non ten nada de tal, senón de “vangardista”, cun “relato subordinado á idea”: o Galicia de Carlos Velo. Máis clásico, mais no sentido narrativo, é a seguinte curta da listaxe: O carro e o home, de Antonio Román, unha aposta máis “etnográfica” que dá paso a outras dúas curtas ben coñecidas: O pai de Migueliño de Miguel Castelo e Mamasunción de Chano Piñeiro, dous filmes que contribuíron moito, no seu momento, a levar o nome do cinema de Galicia fóra dela.

Ségueos xusto despois, en Carta branca 1, Galicia caníbal. Segundo lembra González, “a vangarda. Os 80. Un tempo no que a videocreación galega falaba en pé de igualdade co resto da que se estaba a facer en Europa”. E ‘O resplandor da morte’ de Milagros Bará, “a primeira muller cineasta de Galicia”. Xa dos 90 é outro “clásico” da historia do noso cinema nada convencional na súa forma: Coruña imposible. “Que é a Escola de Imaxe e Son da Coruña. Un filme máis estilizado, unha pirueta mental. Tamén unha mostra dunha xeración perdida, porque a industria do seu tempo non entendeu que algo estaba a pasar”, apunta.

Os 80 foron un tempo no que a videocreación galega falaba en pé de igualdade co que se estaba a facer en Europa

A Carta branca 2 continúa avanzando no tempo. Comeza co 1977 de Peque Varela, unha peza que recolleu 15 premios internacionais e participou en prestixiosos festivais como Sundance. Que representa “a identidade sexual, persoal. E unha mirada moi fresca, moi contemporánea”. Despois de Peque está Xurxo Chirro con Os señores do vento. “Puiden escoller outra cousa de Xurxo, pero quixen esta. É unha peza feita sen pretensións, feita co que o autor tiña diante. Un tipo de cinema moi espontáneo, moi directo”. Outro dos nomes máis coñecidos do Novo Cinema Galego, Óliver Laxe, ségueo máis tarde con París #1, unha “magna obra, cunha visión moi contemporánea”. E logo outras mostras do mesmo: Pantasmas#1 de Ángel Santos e a moi premiada Ser e voltar de Xacio Baño.

Un percorrido que conduce á actualidade, ao “Novo Cinema Galego, que como pasou nos 80 mira á cara de igual a igual aos mellores creadores do resto do mundo, mal que lle pese aos planificadores da ortodoxia. Porque foron quen de facer un cine cunha mirada propia, e non imitador de modelos preexistentes”, sinala González. Pezas “sen unha estrutura clásica, que non entenden a curta como instrumento para amosar, por exemplo, que sabes narrar unha historia, senón que queren ser exercicios de reflexión cinematográfica”.

O Novo Cinema Galego foi quen de facer un cinema propio, sen imitar modelos preexistentes

E nese senda sitúanse, tamén, os filmes que puideron verse xa en Curtocircuíto na sección Planeta GZ. Comentábase no debate posterior á segunda quenda que o cinema galego estaba a recuperar o celuloide. Nun diálogo froitífero coa idea de proceso. Co matérico. Coa marca do autor, que é tamén do que falaba González. Como en Rorschach#1. Puntos de autoridade, a nova curta de Marcos Nine, nada non como filme, senón como instalación, segundo contou el mesmo. Unha obra abstracta coa educación como punto de partida, feita a acuarela, que cuestiona o sentido dos exames tal como están concibidos. Ou en Proba de axilidade, de Jaione Camborda, que agromou no Chanfaina Lab. A materialidade. A danza da imaxe co outro. O home e o animal. A sensorialidade.

Na segunda parte de Planeta GZ proxectáronse tamén Historia cerebro, de Borja Santomé ou O descubrimento de Américo de Miguel Mariño. A primeira é, segundo indicou o seu autor, atmosfera. Os impulsos primarios. O encontro entre cinema e pintura. “Interesábame a tensión. Non a identidade”, asegurou. A segunda é a procura do cineasta, do autor, a partir da fascinación que produce a imaxe. A conexión entre dous creadores cunha sensibilidade similar que non se coñecen. Outra das obras que puideron verse é Volontè, de Marcos Flórez, Helena Girón, Rafa Mallo, Roberto Mallo, Miguel Prado, Lucas Vázquez e Lucía Vilela. O retrato dun grupo de improvisación sonora.

Mais Planeta GZ comezara, na primeira quenda, con outra peza matérica como Preludio, de David Filalgo. As lembranzas da guerra dun home. O trazo. O lápiz e o papel. Ou a luz e a memoria íntima de Sol mihi semper lucet de Álvaro Fernández-Pulpeiro. O amencer e o anoitecer. A pureza da paisaxe. A estética do plano. Ou o nexo inesperado entre Galicia e Xapón de Hyohakusha, camiñante sen, de Xisela Franco e Anxela Caramés, montada con filmes antigos en Super 8 e, nese sentido, con puntos de confluencia con O descubrimento de Américo, do mesmo xeito que Hyohakusha, Sol mihi semper lucet e Proba de axilidade poden atoparse na delicadeza. No poético. Na evocación.

Varias das pezas atópanse na delicadeza. No poético. Na evocación

Cunha narrativa máis clásica, mais cun potencial de impacto non menor, sitúase Unary, de Luís Avilés. A soidade dunha persoa que volve á que fora a súa casa despois de pasar anos no cárcere. A opresión que volve onde non se espera. Outro retrato que puido verse en Planeta GZ é Cruz Piñón, de Xisela Franco. A artista labrega que atopou en internet “outro mundo” que lle fixo ollar o seu dun modo distinto.

E hai máis cinema galego en Curtocircuíto. Helena Girón e Samuel M. Delgado presentan na selección oficial, na sección Explora, Sen Deus nin Santa María, que utiliza vellas gravacións de audio. E Lois Patiño estrea Noite sen distancia, o sábado 10 na sesión das 23:30 horas no Teatro Principal. A memoria da paisaxe. E o contrabando. E con eles, a volta ao estilismo que dicía Manolo González. E ao cinema que desafía o espectador.