Nun futuro distópico, non fica lugar para os afectos nun sistema dominado pola tecnocracia Goldman Sachs. 5.000 cidadáns son forzados ao suicidio, 60.000 son deportados e milleiros de mulleres son violadas como arma de guerra. Ou é o presente? Un sistema deshumanizador que aniquila a vida para substituíla polo consumo e o dominio? Esta, xunto a outras, é a pregunta que formula o primeiro poemario publicado da xornalista Marga Tojo, ‘Últimos bruídos’ (Positivas). Un derradeiro berro, di ela, para abrazar a vida, a empatía, os coidados, a comunicación. Desde a consciencia da nosa vulnerabilidade. Do que é realmente importante. A autora presentará en Santiago ‘Últimos bruídos’, -que está a piques de chegar ás librarías-, o vindeiro 15 de decembro no bar El Muelle.

É o teu primeiro libro publicado. Hai moito que escribes?

Levo escribindo historias e versos desde a infancia, desde que aprendín a escribir. Creo que non houbo un só día da miña vida que non escribise. Para min é unha constante. Son moi crítica co que escribo e ademais tiven a sorte de atoparme co xornalismo, un oficio fascinante, que permite, como a poesía, destapar realidades invisibles, agochadas, das políticas sociais, que son as que determinan as vidas das persoas. Son unha persoa fascinada desde nena polo poder das palabras.

Xa escribira antes outros libros de poesía, pero acabaron perdidos: por autocensura, por un traslado, por unha ruptura amorosa que se produciu cando aínda non tiñamos ordenador de uso propio... Con ‘Últimos bruídos’ fun afortunada ao dar con Paco Macías, o editor de Positivas, que foi moi receptivo. É unha das poucas persoas que saben que eu escribía porque hai uns 13 ou 14 anos enviáralle uns poemas como adianto dun deses libros que despois se perderon…

É unha persoa cun ollo literario excelente, culto, aberto e sensible. Evidentemente, non o digo por min. Editou a Lois Pereiro. Non podo sentirme máis privilexiada de poder compartir colección con ese poeta. Tamén con Carlos Santiago, co colectivo Ronseltz, con Lupe Gómez, con Estevo Creus, Eduardo Estevez, María Reimóndez...

"Son unha persoa fascinada desde nena polo poder das palabras"

Cando escribiches ‘Últimos bruídos’? Parece que se corresponde cunha etapa persoal dura…

O segundo capítulo hai uns anos e o resto cando a miña filla era bebé e estaba moi enferma. Nese período, cando eu non calibraba a autonomía de movemento que ela comezaba a ter, tiroume un café enriba do ordenador, entón perdín parte deste libro tamén… Eu non sei como o PP precisa andar a machadas co ordenador para desfacerse de documentos, porque aos demais cun pequeno accidente coma este xa nos chega… Despois de tantas perdas decidín coller o destino polos cornos, porque parecía que un azar estraño seguía decidindo destruír a miña “obra” de poeta... inexistente, así que refixen o que fixo falta e envieillo todo a Paco...

Antes de entrar na parte dura: hai moito humor no libro. Fai rir. Gustoume o das obras perennes en San Pedro desde hai 30 anos.

A min tamén mo parece! Pero como é un libro duro, áspero, non todo o mundo ten esa mesma percepción. Pero conste que iso da fochanca que dis foi escrito moito antes de que Martiño Noriega fose alcalde. (Ri).

Ao comezar a ler, pódese pensar que a voz poética fala dunha relación cun eivado. Ou cun ciborg. Logo fálase dun morto vivente, e está claro que a eiva que ten é a incapacidade para o afecto. E hai unha evolución cara ao desamor, un deterioro da relación que parece levar mesmo ao maltrato…

Son catro capítulos e cada un deles é unha historia de parella ou de amor independente, en realidade. O poemario arrinca, si, cunha historia cun cíborg. Bebe da biopolítica de Foucault e da ciencia ficción clásica e dilúe as fronteiras entre esta e a realidade social. Quixen que o sexo máis explícito o encarnase o cíborg, como un ou unha disidente do control sobre os corpos e tamén contra o asexualización das persoas con características físicas non canónicas. Quixe debuxalos con fortaleza e sensibilidade.

"Quixen que o sexo máis explícito o encarnase o cíborg, como un ou unha disidente do control sobre os corpos"

O morto vivente do que falas, o do segundo capítulo, é o personaxe máis chungo do libro. É un dos poucos personaxes que se define como heterosexual (non é isto o que o fai despreciable, desde logo), o resto non se sabe se son dúas mulleres ou unha muller e un home. Pode ter unha dimensión de maltrato, pero a idea era falar dunha relación con ese tipo de persoas que che tiran a vida abaixo. Ese tipo de masculinidade que se erixe como salvadora cando en realidade non salva nada, só chucha, chucha sen dar nada.

"A idea era falar dunha relación con ese tipo de persoas que che tiran a vida abaixo"

Son catro poemas, en realidade. Pode entenderse que entre os tres primeiros hai unha continuidade e que o cuarto é máis independente, aínda que fale do mesmo.

Eu creo que hai unha continuidade temática entre os catro e unha independenza en cada historia… Pero cada un pode facer a súa lectura, claro. Esa tamén é interesante. Quería facer retratos distópicos. De feito o libro ía chamarse distopía. É máis sonoro ‘Últimos bruídos’ e naquel momento pensei que distopía non era unha palabra moi coñecida. Despois volveuse máis frecuente, se cadra porque estamos máis perto da distopía.

Son poemas cun compoñente narrativo e mesmo con declaracións entrecomiñadas. Gústame ver como expresan os actores dunha escena (política, social…) a súa versión. No xornalismo é unha parte que me fascina, incluso como desastre. Nun tempo politicamente tan convulso prodúcese unha sorte de simulacro da realidade, na que só se mostra a versión oficial, a verdade oficial, expresada en rodas de prensa e declaracións institucionais. A realidade fica sen contar, poucos se asoman a ver o que hai detrás das palabras, que é unha tarefa esencial do xornalismo.

"Nun tempo politicamente tan convulso prodúcese unha sorte de simulacro da realidade, na que só se mostra a verdade oficial"

É obvio que iso está a acontecer, si. En que consiste a distopía do libro? Cal é a idea xeral?

A idea era facer un retrato dun futuro distópico, con algo de ciencia-ficción e distintas personaxes femininas desde as que facer esa lectura do que pode acontecer. Para que a historia a conten elas. Revertir os cánons. Só hai que mirar ao que sucede xa: hai máis refuxiados agora que en 1945, polo menos 10.000 nenos desapareceron nada máis chegar a Europa sen que pase nada, acabamos de votar dúas veces seguidas a Rajoy, Trump gañou as eleccións estadounidenses, votouse en contra da negociación de paz en Colombia… O libro é, tamén, nese sentido, como un berro.

"Hai máis refuxiados agora que en 1945, polo menos 10.000 nenos desapareceron nada máis chegar a Europa sen que pase nada..."

Falabas antes dunha masculinidade mal entendida. No libro hai moito diso e das súas consecuencias: a violación como arma de guerra, a pillaxe contra nenos e mulleres, o militarismo patriarcal…

É que está claro que este sistema patriarcal, co seu xeito de facer as cousas, de lexislar, de habitar o mundo, non serve. Non concede ningún tipo de felicidade, que substitúe polo consumo inmediato. E creo que temos que visibilizar e denunciar esta realidade, a do patriarcado: que é un termo un pouco trillado pero iso tamén é positivo, porque significa que se fala diso. Este sistema, -o dos recortes, o da necropolítica, (deixar morrer a xente que non é economicamente rendible)-, é inviable e só produce infelicidade.

"Este sistema, -o dos recortes, o da necropolítica, (deixar morrer a xente que non é economicamente rendible)-, é inviable e só produce infelicidade"

Parece que vivimos sen ser conscientes de que vamos morrer e de que vamos precisar ser coidados. Non somos conscientes da nosa vulnerabilidade real. Vivimos devorados pola banalidade, por valores ocos, como a produtividade máis servil. Fálase de avanzar na igualdade, e claro que é necesario, pero creo que nunha época se errou co enfoque. Porque non se trata de homes e mulleres avancen, desde a igualdade de oportunidades, cara ao modelo vixente. Trátase de que as dúas partes, homes e mulleres, camiñen cara a un modelo diferente, cara a vida.

"Non somos conscientes da nosa vulnerabilidade real. Vivimos devorados pola banalidade, por valores ocos, como a produtividade máis servil"

O sistema que describe o libro é unha “ditadura dos homes grises”. Unha tecnocracia Goldman Sachs dominadora dunha sociedade deshumanizada. Hai algo de Weber, aí. Peor do que el imaxinaba.

É iso, si. A deshumanización. Porque é imprescindible deter ou reverter este camiño constante cara a un sistema pobre no que non hai lugar para o único importante, que é a vida. O sistema educativo, por exemplo, é un reflexo de todo iso. Agás que teñas un profe excepcional, que os hai, o modelo educativo non está preparado para aprender a aprender, para insuflar interese polo coñecemento, polo saber, para os que senten esa curiosidade, esa pulsión contra o automatismo de vivir.

Hai temas secundarios como a “barbarie do ladrillo”. En xeral, é un libro moi santiagués.

É santiagués, si. Apetecíame que fose ese o escenario. Aínda que fose o escenario dun futuro terrible. Santiago é unha cidade moi estimulante. Vivín noutras cidades: Madrid e Barcelona, pero en Santiago nacín e medrei. Gústame reivindicar un lugar que sempre xestou a súa maior riqueza no underground, dunha maneira allea ás institucións, á Igrexa… mais xeograficamente ao lado delas.

"Gústame reivindicar un lugar que sempre xestou a súa maior riqueza no underground, dunha maneira allea ás institucións"

Somos moitas as fillas e os fillos de toda esa riqueza, agromada a finais dos 80 e nos 90. Sendo unha adolescente temperá fiquei fascinada, por exemplo, con Nicho Varullo, a banda de Fran Pérez Narf, o seu irmán Antonio, Carlos Santiago e Pepe Sendón, que tamén foran fundadores, equipo orixinal, da Nasa. Con este último estivera nos Kinindiola e, tamén con Xelís de Toro. Se non me equivoco, cos cartos que el gañara nun certame literario montaran o selo Spectra, co que Nicho Varullo edita o seu único e xenial disco.

"Sendo unha adolescente temperá fiquei fascinada, por exemplo, con Nicho Varullo, a banda de Fran Pérez Narf"

Os proxectos nesa época eran arriscados, respirábase un aire de valentía en Compostela. Estaba a Casa Xurásica, o Rock Parrulo, tantas bandas, tantos locais. Foi unha época dunha efervescencia cultural enorme, que temos que reivindicar. Fálase da movida viguesa, madrileña, coruñesa… pero de Santiago só se fala do mundo estudantil. Que tamén foi importante, e houbo conexións entre ambos, pero vai máis aló. Fran Narf deixa un legado inmenso como artista en maiúsculas, xigante, e como home, co seu alegato de liberdade, como impulsor dunha tribo que acredita no futuro, unha frase súa.

Falabamos antes das personaxes femininas. Nun dos poemas, a relación entre o tolleito morto vivente e a muller acaba levando á submisión desta.

Non creo que sexa a submisión o que define a relación entre os personaxes. O que pasa é que a ela están a chucharlle o sangue. Non é ela teña unha actitude de submisión. Son as circunstancias, a presenza de fillos…. as que van facendo que ela se vexa envolvida no ritual de submisión imposto polo morto vivente. Mais ela consegue desfacerse del.

E as outras personaxes femininas?

Salientei o tema dos afectos. No poema da relación co occiso sinálase a falla de contacto físico, verbal, celular, de pensamento… Fronte a iso, quixen subliñar o contacto físico explícito a sintonía mental e a complicidade.

Hai moita consciencia do corpo no libro, si.

Si. É un libro cheo de berros, -e non porque a min me guste berrar-, de ouveos, de bruídos... , e tamén diso: da necesidade de empatía, do corpo a corpo e de cerebro a cerebro.

No último poema unha muller é asasinada e un narrador/a fálanos do feito. Nos outros tamén hai varias voces…

Tiña interese en que os personaxes falasen por si mesmos. No último poema, quen conta o que pasa é quen convive con Renata, que podería ser a súa parella. Unha vez morta, Renata toma a palabra.

Tes algún outro libro en proxecto?

Acabo de rematar un libro de poesía infantil, e este tampouco o vou deixar nun caixón. É un libro moi vitalista, con poemas urbanos, cunha pequerrecha como protagonista que ten superpoderes para a vida.

"Últimos porque é un nunca máis, un ouveo necesario, un berro último para que comecemos a camiñar do lado da vida"

‘Últimos bruídos’ é un dos versos. Por que lle chamaches así?

Bruídos polo que falamos: os ouveos, os berros. Últimos porque é un nunca máis, un ouveo necesario, un berro último para que comecemos a camiñar do lado da vida. Un convite a reflexionar sobre iso.

A ilustración de capa é de Roi Fernández.

Si, e atinou á primeira, é a ilustración perfecta. Roi Fernández é brillante, un dos máis grandes deseñadores, premio Malofiej, é un luxo poder contar con el. E con Fran P. Lorenzo, que escribiu o texto da contra. Por non repetirme, e como se fixo coñecido desde que gañou o premio Blaco Amor de novela, Fran é á escrita o que Roi ao deseño. Estoulle moi agradecida a ambos os dous.