“É unha mágoa que un cómic no que puxemos tantas ganas estea nun limbo editorial"

Capa de 'Uxío Novoneyra: A voz herdada' © Xunta

Nunha entrevista recente, David Rubín referíase a Uxío Novoneyra: A voz herdada, coma a súa obra “fantasma”. O álbum, froito da colaboración entre Rubín e o guionista Kike Benlloch, foi publicado pola Xunta de Galicia en 2010, ano no que o Día das Letras Galegas estaba dedicado ao poeta do Courel. O feito de non contar cunha distribución comercial limitou a difusión da obra, sendo hoxe un título escasamente coñecido tanto dentro coma fóra de Galicia. Nas seguintes liñas os autores conversan sobre como foi o proceso de elaboración da obra e o que aconteceu coa súa posterior distribución. Ambos amósanse moi satisfeitos co seu traballo e non descartan unha futura reedición.

Como xurdiu a idea de facer un cómic centrado na figura de Uxío Novoneyra?

David Rubín (DR): O proxecto de facer un cómic sobre Novoneyra foi da Xunta. Propuxéronmo a min e a varios autores máis. Avisei a Kike e convideino a traballar xuntos nisto, xa que me apetecía volver colaborar con el. Preparamos un dossier coa proposta do álbum e enviámolo no prazo marcado. Pouco despois dixéronnos que a nosa proposta era a que ía adiante e puxémonos a traballar no álbum.

Como foi o reparto de tarefas entre vós?

DR: Cando lle propuxen que colaboraramos, Kike presentoume dúas ou tres propostas argumentais para pór en marcha o proxecto e eu elixín esta.

Kike Benlloch (KB): Eu fixen o guión e David todo o aparato gráfico, desde deseño de personaxes, composición de pranchas, deseño a lapis, tinta, cor, maqueta. Non sei se houbo algún detalle argumental no que David contribuíu, penso que maiormente non. Igual que no sentido contrario, non sei, talvez nun par de páxinas eu lle fixen un bosquexo a David porque tiña claro algún efecto que quería na montaxe de páxina. Mais estes cruzamentos, que noutros traballos son frecuentes, aquí foron escasos. Digamos que A voz herdada é un caso bastante paradigmático de guión dun autor e deseño doutro.

Canto tempo levou o proceso completo de creación?

DR: Pola miña parte, o que foi debuxar, entintar e colorear o álbum foi cousa dun mes ou mes e medio, pero o tempo total foi duns tres ou catro meses máis ou menos, xa que Kike tivo que documentarse moito para escribir o guión.

KB: En e-mails foron máis de oitocentos cruzados entre os dous!

Kike Benlloch: "Alén do autor e da obra, quería falar dunha época"

A voz herdada afástase claramente dos esquemas típicos das obras de divulgación. É máis unha ficción que unha biografía.

DR: Cando lle propuxen a Kike a colaboración deixei ben claro que non me interesaba facer un cómic divulgativo ao uso, non estaba interesado en contar en forma de cómic a vida e a obra de Novoneyra. Hai outros cómics xa dese estilo que me parecen un coñazo, porque cargan as tintas na mensaxe, e non na forma de abordar esa mensaxe, de presentala ao lector, de facela atractiva. Por iso me parece brillante a idea de centrar o eixo da historia non en Uxío Novoneyra, senón nun personaxe ficticio, inventado por nós, a quen a obra e a persoa de Novoneyra o acompañan e o fan medrar ao longo da súa vida. No fondo o protagonista é un reflexo do lector do cómic, fai que se identifique con el e co seu xeito de entender e achegarse a obra de Novoneyra  e, por tanto, dálle maior transcendencia ao propio Uxío Novoneyra e á súa obra. Moita máis, penso eu, que se simplemente nos limitaramos a contar en viñetas a biografía de Uxío.

A vosa elección permitiuvos ademais introducir outros argumentos.

KB: Eu, persoalmente, alén do autor e da obra, quería falar dunha época. A figura do lector permíteme manter unha distancia prudencial cun personaxe real moi recente e que non me atrevo a ponderar en termos literarios. Sei que Novoneyra  fixo un traballo que me parece notable, mais alén do que expertos poidan dicir sobre el e a súa obra, principalmente poética, interésame Novoneyra  como un creador do seu tempo, que fai unha migración poderosa do rural ao urbano e da aldea ao universal no contexto dunha posguerra, dunha ditadura e dunha apertura desta última posteriormente. Porque Novoneyra,  cando adopta determinadas formas artísticas, ten as raíces moi profundas, nun sentido moi primario, moi real, moi físico e sensorial, chantadas nese contexto da súa infancia. E o percorrido vital e persoal que desenvolve despois toma carices políticos, universalistas e humanistas, mais a esencia está nese rapaz da montaña que tivo unha sensibilidade especial para se espremer a través dos versos. Entón eu o que penso á hora de escribir a historia é concibir un personaxe máis novo ca el, mais que ten, desde o anonimato, unha traxectoria con certos puntos de confluencia e sobre todo, que se ve acompañado polo traballo do poeta nun período de cambio centrado cronoloxicamente nos 60-70-80. Se pensas no teu literato preferido, nun director de cine ou nunha novela que che fixo chorar, esas creadoras e creadores adoitan acompañarte, se non toda a vida, en treitos considerables. Interesábame a figura do lector porque facer unha biografía ao uso podía implicar invadir un terreo que eu quería respectar escrupulosamente, que era o da familia de Novoneyra  e o contorno que o estimaba. Mais principalmente, permitíame a min pórme na pel do protagonista e pensar como alguén dunha extracción dalgún xeito semellante á miña pode representar a través da arte estados de ánimo e sentimentos cos que me identifico e explorar un período temporal que lle tocou vivir na realidade aos nosos pais.

Rubín: "Non nos pareceu ben que a Xunta distribuíse a obra gratuitamente; propuxemos renunciar aos 'royalties' das vendas para que se distribuíse en librarías, pero nin así"

A Xunta decidiu distribuír a obra gratuitamente no canto de darlle saída comercial. Foi algo pactado de antemán ou decidiuse con posterioridade?

DR: Foi con posterioridade. Descubrímolo cando, coa obra rematada, eu estaba pechando a maqueta das capas do libro e dinme conta de que non me facilitaran o pvp para incluílo impreso na contracapa. Escribín á persoa da Xunta que facía de interlocutor con nós durante o proceso de creación e díxome que non facía falta, que a edición sería non venal, non era para pór á venda e non chegaría a librarías, senón que se distribuiría gratuitamente en feiras do libro, colexios, institutos e bibliotecas. A Kike e a min non nos pareceu ben. Criamos que, xa que era una tiraxe de 5000 exemplares, polo menos mil poderían ir destinados a librarías con prezo, aínda que fose simbólico, xa que dese modo o público afeito ás nosas obras, o que frecuenta as librerías, podería adquirilo. Ademais penso que é un libro que funcionaría ben en libraría, co cal os libreiros tamén se beneficiarían e o libro cobraría, en xeral, maior relevancia. De feito, Kike e máis eu ata lle propuxemos á Xunta renunciar aos nosos royalties das vendas do libro se con iso se conseguía que unha parte da tiraxe se distribuíse en librarías, pero nin así.

Rubín: "É unha pena que un cómic así estea nun limbo editorial; non estaba nin nos centros educativos"

Entendedes que o feito de non poñerse á venda prexudicou a difusión da obra?

DR: O que máis nos importaba era que a obra chegara a xente, que a xente a lera... Pero máis adiante descubrimos con sorpresa que ese ano, nas feiras do libro, na caseta onde en teoría a obra tiña que estar exposta e repartirse de balde á xente, estaba escondida en caixas baixo o mostrador, e á xente que ía a preguntar por ela dicíaselle que non lla podían dar. Os que a conseguiron dese modo, despois de moito insistir, dábanllela pero de mala gana. E logo, durante anos posteriores, fiquei estupefacto cada vez que ía dar unha conferencia a algún centro escolar de Galicia e vía que non só non tiñan A voz herdada na biblioteca, senón que os encargados da mesma incluso descoñecían a existencia do libro. Tamén, meses despois da saída do libro, chegáronnos a Kike e mais a min moitos e-mails de profesores de centros escolares galegos preguntándonos cómo podían facer para conseguir o libro para as súas bibliotecas... Non se ía distribuír por todos os centros escolares de Galicia? Kike e máis eu decidimos facilitarlles a algúns deses centros exemplares dos que acostuman darche de cortesía cada vez que sae un libro teu. Non sei se a mala distribución que tivo o libro se debeu a desleixo, a intereses ocultos ou a que precisaban eses exemplares para a biblioteca pantasma que teñen na Cidade da Cultura. Pero é unha verdadeira mágoa que un cómic no que Kike e máis eu puxemos tantas ganas e bo facer estea, a día de hoxe, nunha especie de limbo editorial, cando outros tebeos nosos se contan en miles polas súas boas vendas e repercusión. Non o entendo.

KB: Eu entendo que por parte da Administración non había un compromiso explícito de darlle unha saída comercial á obra. A clave que se manexaba era distinta e non me parece mal. As edicións institucionais teñen vantaxes e inconvenientes... Podo lamentar determinados aspectos e entendo a frustración que a David lle pode provocar, mais ás veces hai condicionantes dos que ti non te dás conta desde o outro lado da barreira. A distribución comercial implica facturar, escoller distribuidora, etc. Pode haber mil motivos polos que non se opta por esa saída. O que teño é a sensación de que respecto do que se falou explicitamente, o departamento cumpriu. Malia eivas menores, teño un bo recordo de todo o proceso e nada que me impedise volver facer un traballo en condicións semellantes. O que se propuxo contractualmente cumpriuse. A obra saíu ben, a impresión tamén... Respectouse a integridade do noso traballo artístico. Entendo a perspectiva de David, o que pasa é que eu penso en todo canto saíu ben, e o conxunto considéroo tan positivo que chego a desculpar isto.

Atopades necesarios o proxectos promovidos institucionalmente coma este?

KB: Acho que si, ten que habelos, por que non? Os proxectos institucionais débense xulgar pola mesma vara que os que non o son. O traballo ou é bo ou non, mais non vexo motivo para que só o sector privado poda promulgar creación artística.

DR: Eu penso que promover dende os gobernos e as institucións proxectos culturais coma estes é bo sempre e cando logo se distribúa ben e se lle dea a coñecer á xente, que non foi o caso da nosa obra. Proxectos coma este fanse con cartos públicos, pagámolos todos e todas e a xente ten dereito a gozar do que se fai co diñeiro dos seus impostos.

Benlloch: "Non somos autores mercenarios; nunca fariamos intencionadamente nada que fose contra a nosa liberdade creativa nin contra os nosos principios"

E non pode verse limitada nalgún caso a liberdade creativa?

DR: A nós polo menos non nos limitou en nada. Fixemos o tebeo que queriamos facer e así se editou. O problema non radicou na produción da obra, senón na distribución unha vez rematado o traballo.

KB: Limítase quen a si mesmo se autocensura ou quen, no caso oposto, se ve abocado a aceptar presións externas. Felizmente no noso caso nin unha cousa nin a outra, todo foi perfecto porque nada da carga ideolóxica que a figura real retratada levaba consigo foi un problema. Non penso que haxa unha fórmula ideal para estes traballos, realmente tes que ver caso por caso. Nós os dous non somos autores mercenarios. Podes chamarnos e encomendarnos un labor profesional, até aí de acordo, mais nunca fariamos intencionadamente nada que fose contra a nosa liberdade creativa nin contra os nosos principios, nin nada que fose unha vergonza en termos de calidade. Penso que o que tes que facer cando tes unha encomenda así é pensar como farías ti isto se non houbese detrás unha institución. Claro que axustas a narración ao pensar que franxa de idade poden ler a obra, en que coordenadas como as educativas se pode empregar o traballo. Claro que non procuras os ángulos mais ferintes dos feitos ou persoas retratados... Mais hai unha honestidade con aquilo que tes que contar que é irrenunciable. Se non, mellor non o fagas.

Os dous parecedes moi satisfeitos con esta obra.

KB: Ao falarmos deste traballo penso en termos de produto artístico e digo "saíu exactamente como o tiña pensado". É o que mais me importa... Pensemos na perspectiva maior, a min a Xunta brindoume a posibilidade de contar unha historia que toca uns paus moi sensibles para min persoalmente e permitiume facer un álbum con David, algo co que non conto con volver facer. Abordei este álbum pensando que quería facer algo bo, o mellor que puidese dar de min. Pensei que este libro ía levar a miña sinatura na tapa, que tiña que ser algo do que me sentise satisfeito e orgulloso, lésese en Galiza ou na China, fose nun contexto escolar, académico ou deitado na praia, sendo a semana das Letras ou sendo o outro extremo do ano. Pensei que debía un respecto a Novoneyra  e ás persoas anónimas que acompañaron o seu tempo, a era que abordamos. Cando fago un cómic longo cun artista estou tomando un anaco do que levo dentro e o estou poñéndoo dentro do libro. Ás veces será unha "road movie", outras a historia dun tatuador, un relato da emigración... e outras a vida dun poeta. Mais se ollo para estes títulos pasados os anos e aínda me transmiten e me vexo reflectido neles, a min é o que me vale. Foi unha ocasión felicísima e aínda que fose capítulo fechado e non se puidese reeditar (que penso que si se poderá, xa que os propietarios da obra somos David e máis eu) non cargaría as tintas no aspecto da distribución...  Se o futuro nos depara unha vida ulterior da obra, pois xenial, mais céntrome en contar o que representou para min en termos de guionista e de autor de banda deseñada.

David Rubin CC-BY-SA Alberto Ramos
Kike Benlloch © culturagalega.org

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.