Hoxe, na fermosa cidade de Querétaro, a pequena Odalis pasará unha soleada xornada nunha praza do casco vello. Mentres súa nai non conseguirá vender ningún dos bolsos de artesanía otomí nos que traballa, a nena de tres anos, que non sabe o que é a escola,  xogará con outros rapaces do barrio e gozará compulsivamente dos doces que a cotío lles cambia por sorrisos aos que almorzan nalgún dos bares da zona. Ás 9 da mañá, un destes individuos abrirá o xornal polo final como cada día e, despois de beber o primeiro grolo do seu café americano, posiblemente morderá sen querelo “dous corpos con narcomensaxe en Sinaloa”¹.

Cando lle estean servindo, poñamos por caso, uns ovos á rancheira, xa terá tragado a “dous axentes ministeriais executados en Chilpacingo” e a un “director da policía municipal de Jaltenco”, asasinado a balazos. A pesar da crecente náusea que se lle estará a acumular no estómago, probablemente dará rematado os deliciosos ovos pero, se cadra, se lle atragantará un pouco o “civil morto por balacera entre presuntos delincuentes e policías en Nayarit”.

Cando lle estean servindo, poñamos por caso, uns ovos á rancheira, xa terá tragado a “dous axentes ministeriais executados en Chilpacingo” e a un “director da policía municipal de Jaltenco”, asasinado a balazos

Despois deste empacho de actualidade, o máis probable é que o noso espantado lector decida pechar o xornal e baixar dun golpe o zume de laranxa para tratar de dixerir o almorzo un día máis, como calquera outro, e dar cargado no ventre con tanto compatriota convertido en cadáver. “Menos mal”, pensará, “que hoxe é un día normal”. Hai xornadas nas que ten que comer de golpe 70 ou 80, con manipulación informativa incluída. Meditabundo, porá rumbo ao seu traballo, por exemplo, no maxestuoso edificio colonial que ocupa a sucursal dun omnipresente banco español, non sen antes percorrer perimetralmente coa vista toda a praza, para asegurarse de que ninguén o está a mirar mal.

Unha vez comprobado que non hai perigo, respirará tranquilo mentres cruza os dedos nun xesto automático e lembrará que esta puxante cidade industrial dun millón de habitantes non proporciona habitualmente titulares tan propios da chamada “nota vermella”, como se coñecen as páxinas de sucesos en México.

Logo parará un taxi e conversará animadamente co seu condutor, que resultará ser estudante de Dereito nos momentos libres. O aprendiz de avogado contaralle, non sen certo pudor, que o día anterior deixou os seus principios na biblioteca para pagarlle unha mordida de 50 pesos (uns 3 euros) a un representante da lei e aforrar, el, os correspondentes 1.200 pesos de multa por exceso de velocidade, e evitar, ambos, as tediosas xestións burocráticas que ameritarían nun Estado onde a orde, sen concerto, impera. Grazas a “leis” coma esta, que non se estuda na facultade, no momento no que o taxista deposite o estipulado para que o sedento policía tome “un par de refrescos” xa haberá na súa guanteira arredor de 6.000 pesos en billetes de 50. 

Si, México asusta, aínda que é un medo que na crisálida de aparente calma que é Querétaro non é fácil de sentir

Si, México asusta, aínda que é un medo que na crisálida de aparente calma que é Querétaro non é fácil de sentir. Só se deixa oír en forma de anécdota nos taxis, templos da filosofía popular, nun volume bastante alto nalgúns espazos universitarios e nas conversas de sobremesa, cando se argumenta longo sobre el, cando se convirte en relato. Os que se mudan aquí dende Ciudad Juárez, Monterrey ou Veracruz para buscar refuxio traen na maleta relatos de terror e sorpréndense de poder camiñar pola rúa sen perigo de morte. Pero o medo, que é contaxioso, tamén o sinte un amigo queretano que xa non se atreve a coller a mochila improvisadamente para ir durmir á serra. “Erguínme unha mañá e non era quen de recoñecer o meu país. Roubáronnolo”, dime rabiando.

Aquí só se sabe duns 30 asasinados dende esa mañá de 2006 na que Felipe Calderón comezaba a súa chamada “guerra contra o narco”. E iso fai da capital do Estado de Querétaro un dos mellores lugares do país para vivir

En calquera caso, aquí só se sabe duns 30 asasinados dende esa mañá de 2006 na que o meu amigo se ergueu coa noticia de que o presidente Felipe Calderón comezaba a súa chamada “guerra contra o narco”. E iso fai da capital do Estado de Querétaro un dos mellores lugares do país para vivir; o que ven acreditado polo “é ben tranquilo, é ben seguro”, mantra que os locais repiten cunha certa incredulidade mentres se encomendan á súa querida virxe de Guadalupe.

A principal teoría que explica este fenómeno burbulla apunta directamente á criminal trama político-militar-empresarial que ten envelenado ao Estado mexicano. Din que nesa suposta “guerra” duns bos contra uns malos Querétaro é terra vedada. Seica moitas das familias dos narcos viven aquí, polo que os cárteles teñen asinado entre eles un  pacto de non agresión. Din tamén que a policía queretana é unha das mellor tratadas polo Estado e que ao estar mellor pagada non resulta tan fácilmente corrompible ou, cando menos, queda conforme cos 50 pesos do noso académico-taxista, sen ter que chegar a cortar cabezas.

Mentres a mañá discorre serenamente en Querétaro, en distintos lugares do país, entre 50 e 100 mexicanos serán vítimas directas desa trama criminal. Mulleres e homes que serán torturados, violadas, decapitados e posteriormente sometidos a unha queima pública

Si, México doe. Mentres a mañá discorre serenamente en Querétaro, en distintos lugares do país, entre 50 e 100 mexicanos serán vítimas directas desa trama criminal. Mulleres e homes que serán torturados, violadas, decapitados e posteriormente sometidos a unha queima pública no espazo do inferno que o Goberno mexicano ten alugado para o inimigo e os “danos colaterais” resultantes da súa particular loita contra o crime. Xentes como aqueles 35 que apareceron esnaquizados nunha céntrica rúa de Veracruz o 21 de setembro pasado. Poucos minutos despois da súa macabra conversión en números xa eran identificados, por arte de maxia, como persoas vinculadas a actividades “ilícitas" polo fiscal veracruzano, que se alegraba porque entre os asasinados non había, “por fortuna, xente da sociedade civil".

A estratexia gobernamental descansa claramente nas dicotomías e nos números, non importa se son altos, primos ou impares. Como en calquera guerra, trátase de reducir ao mínimo as baixas propias, aumentar as do inimigo e minimizar os chamados danos colaterais

Así libran a batalla mediática as institucións mexicanas, dende a omnipresencia e con cifras en branco e negro. A estratexia gobernamental descansa claramente nas dicotomías e nos números, non importa se son altos, primos ou impares. Como en calquera guerra, trátase de reducir ao mínimo as baixas propias, aumentar as do inimigo e minimizar os chamados danos colaterais. E se aos danos colaterais hai que vestilos de inimigo, faise, todo sexa por gañarse á opinión pública. Existen denuncias de que cada vez son máis comúns os episodios de “falsos positivos”, nos que os mortos (xornalistas, defensores de dereitos humanos, líderes campesiños, indíxenas ou sindicais) aparecen disfrazados do malo da película que se proxectará nas pantallas dun dos países con maior concentración mediática do mundo.

No terreo, a loita cada vez distingue menos entre uns e outros. Hai tempo que os mexicanos tiveron que afacerse a ver o seu país secuestrado polo capitalismo depredador e sufrir os seus efectos

No terreo, a loita cada vez distingue menos entre uns e outros. Hai tempo que os mexicanos tiveron que afacerse a ver o seu país secuestrado polo capitalismo depredador e sufrir os seus efectos. Dende hai uns anos e en cada vez máis lugares teñen que enfrontarse a mordidas de polícías, ameazas e extorsións, toques de queda, angustiosos reténs dos militares e/ou dos narcos e a diversas formas de represión, ademais da cada vez máis común visión de cadáveres pendurados de pontes. Porque de repartir o pan non parece saber moito o Estado mexicano, pero cando se trata de circo convértese nun requintado prestidixitador.

O goberno de Calderón xa tirou uns 60.000 coellos brancos da chistera nos últimos cinco anos. 60.000 mortos, mesturados os propios, os inimigos e os danos colaterais, asociados a esa guerra que di (máis ben vocifera) estar gañando. E faino negando a dor; reducíndoa a unha pequena molestia, unha ferida que pecha soa; vestíndoa de mal necesario.

Certo, este pinche México queima da cabeza aos pés. Queima no deserto de Tamaulipas, nas cidades de Monterrey, Ciudad Juárez, Torreón. Queima cada vez máis en Veracruz, na caótica e vibrante DF, e tamén queima en Acapulco, San Luís Potosí, Zacatecas, Chiapas, Oaxaca… Pero hoxe alí, onde máis queima, mexicanos e mexicanas valentes estarán a traballar por vencer os medos, pechar as feridas e enfrontar aos pirómanos através da palabra e a protesta.

Hoxe, colectivos con rostro como o Movimiento por la Paz con Justicia y Dignidad e o veterano EZLN ou outros menos coñecidos como Barrio Nómada, que enfrontan a maquinaria de morte neoliberal

Hoxe, colectivos con rostro como o Movimiento por la Paz con Justicia y Dignidad, encabezado polo poeta Javier Sicilia, e o veterano EZLN, unha icona internacional das resistencias populares; ou outros menos coñecidos como Barrio Nómada, que enfrontan a maquinaria de morte neoliberal através do “artivismo” dende Ciudad Juaréz para o mundo, estarán inventando país malia os intentos de silenciamento dos medios de masas, da instrumentalización por parte dos poderes políticos de turno e das ameazas dun aparello represor ao servizo dos anteriores.

O que non ocupa titulares é que, máis alá dos mortos e as mentiras, hoxe, un día normal no México lindo, millóns de mexicanos e mexicanas irán traballar onde lles deixen, manifestaránse nas rúas, comerán tacos e gorditas con amigos e familiares, amaranse a ritmo de ranchera, lerán libros e xornais, verán telenovelas ou irán ao cine, aprenderán na escola ou nas prazas e nos parques. E farán todo isto mentres agardan, uns sentados e outros en pé, a que lles devolvan dunha vez o país que lles roubaron.

(1) O que aparece entre comiñas neste parágrafo son partes de titulares de prensa publicados en La Jornada o 21/02/2012.