“Todo o que non é tradición é plaxio”. O coñecido aforismo de Eugenio d’Ors é sen dúbida un dos clásicos dialécticos por excelencia. O que non é tan coñecida é a primeira parte do aforismo, a que verdadeiramente clarexa a tese do catalán, a que reza que “só hai orixinalidade verdadeira cando se está dentro dunha tradición”

“Todo o que non é tradición é plaxio”. O coñecido aforismo de Eugenio d’Ors é sen dúbida un dos clásicos dialécticos por excelencia, argumento omnipresente en calquera discusión pedante que se prece e xire arredor da orixinalidade na creación. O que non é tan coñecida é a primeira parte do aforismo, a que verdadeiramente clarexa a tese do catalán, a que reza que “só hai orixinalidade verdadeira cando se está dentro dunha tradición”. Touché. Sen un acervo previo, sen uns alicerces baseados no apañado polos antergos xeración tras xeración, a vis creativa é coma unha singradura sen búsola. Unha nave á deriva que pode ou non chegar a bon porto pero que de seguro non achará terras inexploradas. Unha incerteza creativa que pode ter sentido en disciplinas moi concretas -pensemos na escritura automática practicada por André Breton e os surrealistas- pero que de seguro non é estratexia gañadora no xeral das artes. Complicado saber a onde queres chegar se non sabes de onde vés.

Ando estes días coa montaxe da Miudiño Session de Mondra e non me dou sacado do corpo unha certa sensación de envexa xeracional. Como poden ter estes rapaces esa relación tan natural coa tradición? Como poden conxugar de maneira tan orgánica pandeiros, baterías electrónicas, sachos e cultura pop? Nada que ver coa miña xeración, abofé que non. Pero nadiña

Ai, a tradición. Cousa complicada. Moito me ten amolado. Ando estes días coa montaxe da Miudiño Session de Mondra e non me dou sacado do corpo unha certa sensación de envexa xeracional. Como poden ter estes rapaces esa relación tan natural coa tradición? Como poden conxugar de maneira tan orgánica pandeiros, baterías electrónicas, sachos e cultura pop? Nada que ver coa miña xeración, abofé que non. Pero nadiña. Para o xeral dos adolescentes galegos dos 90s a música folk era case invisible. Unha pantasma. O convidado de pedra dos nosos walkmans. I é que percebiamos que o folk era a música propia da xeración anterior, unha música que sentían -sentiamos- non nos pertencía. Milladoiro, Emilio Cao, Xocaloma, Amancio Prada, A Roda… vinilos que naquela altura xa andaban orfos pola casa, testemuños duns anos cos que nos era imposible conectar de cheo. Mirábamos cara todas partes menos cara a tradición. E non sen contradicións. Eramos capaces de escoitar sen problema a Celtas Cortos pero ao mesmo tempo algún tipo de forza sobrenatural impedía que lle quitáramos o po aos vinilos de Fuxan os Ventos dos nosos pais ou nos molestaramos en escoitar a Luar na Lubre.

Os anos foron pasando e co cambio de século chegaron os movementos sísmicos precisos para que a nosa música tradicional ocupase un lugar de seu nas heteroxéneas playlists da mocidade galega

Por fortuna esta sorte de apartheid cultural autoimposto foi mudando a medida que avanzaba a década e a chegada do Bravú -nomeadamente con Diplomáticos, Rastreros e pioneiros coma o Pinto d’Herbón- e, moi especialmente, a inclusión d’O Jai-Jai de Chouteira no compilatorio do Xabarín Club foron o cabalo de Troia preciso para que entrara por fin a tradición -un chisco, tampouco moita- nas nosas discotecas. É certo que para a propia escena folkie foron anos dourados, coincidindo a explosión comercial gaiteira de Carlos Núñez, Budiño, Cristina Pato e demais coa saída de discos de referencia coma o Navicularia de Berrogüetto ou o primeiro disco de Leilia pero para o xeral da mocidade galega a nosa música tradicional continuaba a estar metida nunha caixa estanca que aínda tardaría anos en pingar.

Eran anos nos que eramos capaces de ir ao Festival de Ortigueira -pola festa na acampada, claro- e non baixar aos concertos nen un só día. Era un tempo no que Fraga se encargaba de roubarlle calquera atractivo ao instrumento nacional xuntando 2000 gaiteiros no Obradoiro na súa toma de posesión. Era un tempo no que á propia escena folk preocupábanlle máis os maniños debates sobre toque pechado ou aberto ou a galeguidade das roupaxes da Banda da Deputación de Ourense que a escasa penetración da música de raíz nas xeracións futuras. 

Os anos foron pasando e co cambio de século chegaron os movementos sísmicos precisos para que a nosa música tradicional ocupase un lugar de seu nas heteroxéneas playlists da mocidade galega. Con todo, é certo que a maior parte deses movementos de marcos viñeron en forma de hibridación con outras músicas. Que acontecería logo coas propostas máis firmemente ancoradas na ortodoxia coma Caamaño & Ameixeiras? Poderían se converter en auga, filtrar polas fendas da caixa estanca e abrir regos a novos públicos? 

Só dende a marxe rupturista se poden entender no formal elementos coma o col legno percusivo do violín, os baixos do acordeón a modo de pad sintético, a percusión mínima four-on-the-floor e os xogos vocais de A pequena morte. Mimadriña

Confeso que o primeiro disco de Caamaño & Ameixeiras non me removeu todo o que debera. O talento e o virtuosismo transpiraban suorentos por todos e cada un dos sucos do disco. Evidente. A reverente fascinación pola tradición estaba presente en cada arranxo, en cada melodía. Que menos. Pero a diferencia deste Quitar o aire, en Aire! botábase en falta o risco, o desexo por ensanchar a tradición máis alá da réplica do pasado. Faltaba o substrato persoal, a colleita experimental propia que amorear por riba das recollidas alleas. Un fundo respeito polo legado do pasado que, agora si, superan con este segundo disco baixo o guieiro do xa lendario savoir faire do Hevi. Unha alianza que ceibou ao longo das noves pezas que dan forma ao álbum o potencial preciso para rachar coa rixidez da música de raigame e levala directa á modernidade. Que digo á modernidade, de cabeza á vangarda. 

As nosas tataravoas estarían contentas, si, pero tamén escandalizadas. Os conceitos compositivos das músicas electrónicas conteporáneas executando melodías tradicionais en instrumentos seculares. Se querías risco, ai che van dúas cuncas. 

Só dende a marxe rupturista se poden entender no formal elementos coma o col legno percusivo do violín, os baixos do acordeón a modo de pad sintético, a percusión mínima four-on-the-floor e os xogos vocais de A pequena morte. Mimadriña. As nosas tataravoas estarían contentas, si, pero tamén escandalizadas. Os conceitos compositivos das músicas electrónicas conteporáneas executando melodías tradicionais en instrumentos seculares. Se querías risco, ai che van dúas cuncas. 

Os mesmos vieiros da heterodoxia percorren en Ai de min, onde o violín volta se disfrazar de arpexiador dun Roland Juno para construír o delicioso pizzicato polo que esvara a alma da que seguramente é a peza máis conmovedora do disco. Un desconsolado pranto de desamor polo que aboia un acordeón que vai do xiado minimalismo até a sincopa para arroupar co contratempo un xogo de delays de voces que atopamos tamén noutras pezas do álbum coma O corpo aberto e que semella se vai converter nun dos selos do novo son de C&A. 

Un conceito fascinante, este, a verdade. Facer música tradicional dende as coordenadas estruturais e de produción da música moderna, cos propios instrumentos de sempre pero sen rastro de osciladores nen secuenciadores. Fermoso tempo para estar vivo

Un conceito fascinante, este, a verdade. Facer música tradicional dende as coordenadas estruturais e de produción da música moderna, cos propios instrumentos de sempre pero sen rastro de osciladores nen secuenciadores. Fermoso tempo para estar vivo.

O mesmo acontece con Mortalla de morte, mortalla de amor, unha hipnótica peza cunha primeira parte con arrecendo a abstract hip hop que adoraría ver algún día sampleada por Peter Petrowski ou Volk GZ nalgún dos seus beats. I é que a sombra do Hevi planea curiosa sobre unha arriscada aventura musical que comeza con aires de Boom bap para rematar cruzando o Atlántico na percura duns baixos de acordeón e ritmos de cumbia. Cumbia malandrómica, of course. Unha exquisita tolemia, si. Pero quen precisa un sampler tendo a man madeira, metal, coiro e cabelo de cabalo?

Este Quitar o aire será lembrado, tamén, coma o disco no que Antía Ameixeiras alixeira a equipaxe de instrumentista virtuosa para estourar definitivamente coma cantora e ingresar en tan selecto clube

Porén, non todo vai ser experimentación. Atopamos no disco tamén pezas canonicamente tradicionais coma Virar as tellas e Xota de vente comigo así coma certos carimbos sonoros marca da casa que xa chantaran no disco de debut. É o caso da querencia polas notas duplas no violín -o caso de Entrudio- seguindo o ronsel do seu admirado Florencio AKA O cego dos Vilares, herdeiro da antiga tradición polifónica de zanfonas e rabeis. Se ese era o plan, ensanchar a fórmula e atopar lugares non explorados sen perder de vista o pasado, misión cumprida.

Non podo rematar sen facer unha breve parada no vocal. Hope Sandoval, Su Garrido Pombo, Beth Gibbons, Guadi Galego, Lisa Hannigan, Adri Lontreira, Lana del Rey, Maria Creuza… Sempre tiven debilidade polas voces femininas que máis alá dun timbre fermoso traían a saudade instalada de fábrica. O tipo de voz capaz de te agatuñar a espiña dorsal até o calafrío. Unha malencolía no cantar que ven no ADN e que non hai coach vocal ao que lla podas mercar. E este Quitar o aire será lembrado, tamén, coma o disco no que Antía Ameixeiras alixeira a equipaxe de instrumentista virtuosa para estourar definitivamente coma cantora e ingresar en tan selecto clube.