Ola, miña negra sombra, ¿cómo estás?. Facía moito que non sabía de ti. Levaba moitos anos sen escoitar as túas voces rabuñándome no corpo e bisbándome sen control na cabeza. Bueno, en realidade, para ser máis preciso, na conciencia, porque o cráneo e o cerebro sinxelamente están aí, físicamente, mais a ti nunca puiden percibirche, nunca houbo cadro, fotografía, deseño gráfico, en fin, nada figurativo ou abstracto co que puidese identificarte e controlarte. Es tan escurridiza coma min e tan queer e rara coma o sistema dodecafónico de Schoenberg ou un monólogo de Tom Waits, mais hai que quererte porque, ao fin e ao cabo, tes a túa lóxica unha vez acostumas o ouvido, e o amor, aínda que non o pode todo, pode máis, moito máis, do que cremos.
Téñenme falado de ti moitos neurobiólogos, psiquiatras, psicólogos e tutti quanti. Déronme explicacións moi precisas de cómo funciona o teu soporte físico e químico e de cales son as causas reais da depresión, mais aínda comprendéndote perfectamente dende a mentalidade dun home moderno, post-moderno ou post-post-post-moderno nunca achei ningunha resposta convincente ao feito de que nunca desaparezas do meu corpo, ao feito de que, máis ou menos intermitentemente, sempre estas aí recordándome a túa presencia, coa túa ollada loba acexándome dentro dun arcón de madeira aparcado na esquina do meu cuarto. Aínda menos mal que ensaios tan valentes como o de Johan Hari, “Conexións perdidas; causas reais e solucións inesperadas para a depresión”, están axudándome a frearte.
Fíxate cómo é a linguaxe e cómo desvela o ser que somos sen pretendelo: primeiro chameite conciencia para facer referencia ao que non é físico e material en ti, e logo relacioneite cunha enfermidade mental que me afecta –e como a min, a millóns de seres humanos- dende a adolescencia: últimamente saen do armario moitos famosos dalí e dacolá falando de ti, mais só en primeira do singular, dende a súa experiencia subxectiva, do que é a depresión e de tódalas súas comorbilidades mentais e corporais asociadas. Como sempre que sae algo do armario nos medios de comunicación no reino de España, o máis atrevido que se logra facer é… pois sinxelamente iso, abrir a porta do armario e mostrar que ese algo existe, pero nunca ou case nunca ir ás causas profundas e poñerse a entender qué diantres está acontecendo dende unha visión máis ampla e documentada.
Pois ben, qué queres que che diga, eu non quero só mostrarte, cara amiga, así que non vou pedir permiso mediático para facelo. O que eu quero é asasinarte en silencio e con frialdade, e penso que o mellor xeito de facelo é envelenándote, para que non sufras demasiado. Xa sei que pronunciei o teu nome en femenino, mais non te me enfades, o que vou facer contigo non é un feminicidio, senon un exorcismo existencial. ¿E qué mellor exorcismo que identificarte e crer, na miña íntima conciencia, en que as causas da túa presencia intermitente son máis reais que as que, a día de hoxe, se barruntan no discurso hexemónico?.
Dende o primeiro día en que nos coñecimos, acudiche a min en forma de ataque de pánico. Puxeche o meu corazón a case 200 pulsacións por minuto e provocache espasmos incontrolados no meu corpo. Foron moitas as veces que me fixeche esa putada sen pedirme permiso. Demasiadas. Foron moitas as persoas e as oportunidades que me fixeche perder en vida. Demasiadas. Mais esta é outra historia.
Ese día estaba sentado nun banco tentando entender qué demo sería da miña vida no futuro xa que, honestamente, era incapaz de albiscar algo semellante a un futuro ou a un proxecto vital que dese algo de sentido á miña existencia. Por algún misterio que non logro resolver, aquelo que Georg Luckacs chamaba O gran rexeitamento prendeu no meu corpo a idade bastante temperá: sabía que detestaba profundamente o mundo no que vivía, sabía que toda ou case toda actividade humana parecíame absurda, sabía que permanecer máis de media hora na televisión provocábame un noxo e unha repulsión infinita cara a condición humana, sabía que me asustaban as miñas voces interiores porque avanzaban a unha velocidade que non podía atopar recoñecimento nin validación externa: sentíame culpable, dolorasemente culpable, e asustado, moi asustado, por non poder ser coma ese outro xeralizado que o meu entorno e os medios me mostraban, explícita ou implícitamente, como referente vital.
En fin, xa sabes cómo é a adolescencia: sei perfectamente o que sinten os adolescentes dagora cos meus mesmos problemas porque eu fun, abofé, un adolescente: o meu eu é un nós que non ten idade e non teño o monopolio do sufrimento que causas, ¿mais sabes qué, cara amiga?: creo, honestamente, que nunca deixei de ser un adolescente. Non sei se deixarei de selo algunha vez. Mudei, mudo e mudarei as formas e as estratexias para procurar vieiros de liberación mental para apartarme das túas ideacións suicidas, das autolesións, das túas chamadas á desesperación, do teu constante recordar os meus interminables defectos mentais e corporais, dos meus constantes fracasos á hora de atopar un lugar, unha parella e uns amigos de afecto incondicional. Aínda hoxe ando nesas, porque en ti, cara amiga, non recae todo o peso da responsabilidade á hora de procurar as causas externas da depresión e o suicidio que están azoutando a esta porca terra, non só nos máis adolescentes, senon tamén no resto de etapas vitais.
Coñeces esas causas externas que multiplican a intensidade e os síntomas das causas internas da depresión despois da adolescencia, ¿ba que sí?: chámanse paro crónico e estructural, precariedade crónica e estructural e depreciación progresiva dos salarios nun contexto de aumento escalado do custe de vida e a violencia intrínseca dos valores culturais éticos, estéticos e políticos dominantes socializándose a paso de locomotora nasrelación cotiás. Non sei qué fas ti, cara amiga, para curar as túas depresións: ¿sufres tamén de depresión crónica, querida depresión crónica, ou é sinxelamente un nome, o teu, o que usan repetidamente médicos, xornalistas, políticos e xente do común para non mostrar o terriblemente destructiva que podes chegar a ser cando cravas os dentes nos corpos dun plebeo?. Xa levache por diante a tres grandes amigos na miña vida, mais, sen ánimo de importunar, se sigues cravándome os dentes chegará un momento no que, dende a máis profunda desesperación, tirá que brotar o resorte creativo da rebeldía alegre. Eu, aviso, logo non te queixes de que te sintes ofendida coas miñas palabras: teño algo de perigo cando sinto que non teño nada que perder.
Dirás, cara amiga, que a depresión non entende de clases e que a saúde mental é un ben público e universal de libre acceso para o común dos mortais. Ben, non é por contrariarte, e desculpa a miña discrepancia, mais poño no teu coñecimento que as matemáticas, últimamente, andan tan enfadadas que optaron por facer folga ante Deus, ante o estado, ante as patronais, ante a banca e ante toda a prensa do Reino de España. ¿O motivo?: segundo o seu portavoz, o número infinito, disque están tomando conciencia de que políticos, xornalistas, empresas de enquisas e estadísticos a soldo varios estanlles prohibindo que se relacionen coas persoas: “Sentímonos inútiles para dicir a verdade!”, informou recentemente o número infinito a Praza Pública. “Non nos deixan relacionarnos coa vida, é irracional!” , exclamou tamén o número pi na praza da Quintana.
Dígoche isto, cara amiga, para que non peques de frivolidade á hora de entender o dano que causas cando cres que a causa dos efectos que che dan nome son só mérito dese poder escuro que tes sobre os homes cando colles a bariña máxica da serotonina ou dos desarreglos hormonais no sistema endocrino. Porque ti, escura amiga –non mo negues, que hai máis de vinte anos que nos coñecemos-, non es só o destino fatal da imperfecta natureza humana. Ti, escura partenaire, tamén es social e políticamente construída por moi natural que te pretendas: cando se oculta a evidencia matemática dos ingresos reais das persoas con transtornos ansioso-depresivos cronificados, cando se oculta a evidencia matemática das súas condicións contractuais, cando se ocultan os estudos empíricos sobre o síndrome burnout na cotidianeidade laboral das nosas democracias occidentais ou cando se ocultan os diagnósticos clínicos e as observacións cualitativas de psiquiatras e psicólogos en relación aos motivos polos que as persoas están continuamente exclamando dende hai moitas décadas un “basta, non podo máis” ou un “ríndome”
Aínda que non o creas, escura amiga, tamén estes motivos poden expresarse cunha sinxela matemática aplicada á investigación social para desvelar as similitudes ocultas entre as diferencias verbalizadas no relato oral das historias de vida de quenes sufrimos unha enfermidade mental cronificada. Non queremos compaixón, queremos outra vida. Non é o noso destino, é a nosa circunstancia. Non é o final da película, estamos tentando escribir e construir outro guión, otras estructuras de actitude e referencia para as nosas vidas.
Ti sabes coma min, escura amiga, que, estadísticamente falando, a clase media é máis unha ficción e un horizonte desexable de expectativas que unha maioría estadística ou unha realidade consumable por e para todos, que o relato do suicidio ou da depresión crónica romantizada por causas de angustia existencial é unha excepción á regra que nin sequera os que crecemos lendo A Nausea de Sartre nos cremos, que o fenómeno social, político, económico e cultural da depresión, cando interesa, espiritualizase ata o extremo para ocultar as causas reais que están latexando en ti coma fenómeno, e naturalízase ata o extremo para representarte coma unha fatalidade incontrolada e incontrolable de moitas persoas nas nosas cansas, decadentes e violentas democracias occidentais. Un mero fallo do sistema serotoninérxico ou endocrino que trata de paliarse con medicación acaída e milagrosas pautas de conducta individualizadas para sair do pozo.
Mais nesta ocasión, escura amiga, máis que unha enerxía que me empurra cara a anulación de min mesmo, a autodestrucción, o auto-odio e a autoreclusión, voute usar coma unha enerxía para ascender cara a fortaleza interior e a potencia creativa: dame igual a forma en que se materialice ese conatus creativo e se se materializa nun motivo ou nunha realidade estética, política, ética, pedagóxica ou as catro ao mesmo tempo; sei que eu non son eu, senon un nós particularizado.
Nesta ocasión, negra sombra, xa non me asombras: coñecémonos, a título persoal, dende hai moitos anos, fuches o principal motivo polo que decidín comezar a encher liñas en branco, non tanto para deleitar estéticamente ao receptor da mesaxe, senon para provocar un efecto catarse en min mesmo que puidese tamén ser aproveitable para persoas cunha sensibilidade ou situación semellante. Politizar e socializar a dor física e existencial dende a rabia creativa e a esperanza foi o que me levou ata aquí. Non atopei outro camiño porque non tiña tempo nin condicións de vida para materializar esa dor nunha vontade de beleza que se integrase á vontade de xustiza: algún día, gustaríame dispor dese tempo.
Convertícheme nun cazador de sombras porque me mostrache o outro lado da conciencia feliz e da boa conciencia, mais diso a aceptar que che pertenzo, media un longo treito.
Esta carta é un adeus, non te molestes en replicar. Os cazadores de sombras non damos segundas oportunidades; chegará o momento en que en Galicia se fale das profundas raíces sociais, económicas e culturais da depresión cronificada e o suicidio, mais non dende a superficilidade compracente, senon dende a seriedade, o rigor e a empatía.
E entón, cando espertes, descubrirás que xa non te chaman enfermidade, senon violencia: será máis fácil para nós, os cazadores de sombras, envelenarte unha vez identificada.
