Non foi unha despedida. Nin só unha lembranza ou unha homenaxe. Begoñísima, a xornada de recoñecemento á escritora e xornalista Begoña Caamaño, foi unha celebración da súa obra e da súa vida. Da súa achega á construción dun mundo mellor. Como explicou a súa compañeira na Radio Galega Ana Romaní ao principio do acto que acolleu o Teatro Principal, “isto é un géiser”. Porque da dor do desprendemento emerxe a calor volcánica da auga. Do oco da perda abrolla o manancial.
Comezara a xornada cunha mesa de debate sobre a sororidade. E sororidade foi tamén o acto do Principal de Santiago. Un encontro de amigas, de compañeiras, de ouvintes da radio, de lectores e lectoras que ateigaron o teatro. “Nós contigo também navegar”, dicía o vídeo preparado por As candongas do quirombo. “Búscovos, ás miñas compañeiras, que rubides montañas comigo”, cantaba Uxía, con versos de María Reimóndez. As amigas xuntas. Apoiándose unhas ás outras. Como no cadro de Leandro que serviu de imaxe de fondo para todas as actuacións.
A primeira foi a de Alba María con Cabaleira, un dos temas do seu primeiro disco, Aínda. Que fala de vencer… perdendo a guerra. Minutos antes, Ana Romaní lembraba o último crime machista. A última -unha máis-, asasinada por ser muller. E reivindicábaa, a ela e a todas as mulleres ás que as súas parellas ou ex-parellas quitan a vida, non como unha vítima, senón como unha rebelde que non estaba disposta a someterse ao dominio do home. Que se negou a aturar a submisión. Continou, despois, Alba María, -acompañada por Sérgio Tannus-, con Pretéritas perfectas. As mulleres que bailaron libres. Que non precisaban “vestirse de galegas” dun determinado xeito. Porque para iso basta con ser galega… e ir vestida, contaba a propia Alba María, recordando unha vez que unha profesora lle preguntara se ía vestirse de galega, xa que era a única da clase que falaba galego.
Polo escenario foron pasando varias amigas de Begoña. Entre elas, Goretti Sanmartín, que falou de sororidade. De Begoña como tecedora de redes de unión entre mulleres. Presentou O libro das amigas, que é un volume con deseño de Uqui Permui e ilustracións de Montse Amigo no que escriben 22 mulleres. E que foi, -contou-, “un xeito de afrontar a perda de Begoña de xeito colectivo”. Susana Sánchez Aríns referiuse, pola súa banda, ao libro de homenaxe a Begoña preparado pola plataforma de crítica literaria A Sega, Circes e Morganas. Homenaxe das escritoras a Begoña Caamaño, con textos de 27 escritoras e limiar de Encarna Otero. “A palabra sororidade cargábase de significado con Begoña”, salientou, despois, Lara Rozados, tamén en representación de A Sega.
Goretti Sanmartín falou de Begoña como tecedora de redes de unión entre mulleres
Ademais da música e das intervencións das amigas, houbo proxeccións de vídeo. Como unha que repasou, en fotografías, a vida de Begoña Caamaño, e que se puido ver ao tempo que soaba Matriarcas de Guadi Galego. Ao final, a carta de Begoña á súa amiga Uxía. “Gostaríame morrer como no fermoso cadro de Leandro Lamas co que me agasallastes… facer unha festiña tranquila, poder vervos a todas e todos, despedirme de cada unha de vós, partillar un brinde pola vida, escoitarte por última vez cantar o Alalá das Mariñas e logo adormecer… sen dor, sen estertores, adurmiñarme repousando no peito de Etxaniz, ir notando como o sono me vence, como a túa voz soa cada vez máis baixiña no meu corazón, como os vosos sorrisos se van desdebuxando, perdendo as vosas individualidades ata se convertir nun sorriso único, cálido e amable coma o sol nun día de xuño... e xa non despertar máis”.
Mais “a vida foi tan boa comigo, tan boa con todas vós que ata nos está dando o tempo preciso para nos ir facendo á idea e que o salto definitivo non sexa tan traumático nin tráxico, senón unha dor miúda, serea e calma… e que esteades todas xuntas, todos xuntos, para vos consolar mutuamente e, cando xa eu teña adormecido para sempre, volveredes a brindar por min, se é que vos parece que o merezo”.
E de brinde por ela, e pola vida, tivo moito o acto do Principal, no que saíu, xusto despois, Uxía a cantar. Con Sérgio Tannus. Tras interpretar o poema de María Reimóndez agasalláronlle ao público, lembrando a querenza de Begoña Caamaño por Portugal, un fado. Ou mellor unha Fada… Morgana. E Morgana, a protagonista de Morgana en esmelle, encarnada pola actriz Mónica Camaño, veu visitarnos máis tarde. Para contarnos a súa historia de muller insubmisa. Un pouco antes, o vídeos das Candongas mostráranos fragmentos de Circe ou o pracer do azul, a outra das novelas de Begoña Caamaño. As súas personaxes viviron, así, alí, con nós. Morgana a irmá, a amiga, a amante. A muller libre que escolle o afecto como patria. O ser loitador que non está disposto a renderse. A Penélope e a Circe que, como dixera Xohana Torres, tamén saben e queren navegar. Que no achegamento mutuo, no entendemento, se tornan máis fortes.
Morgana, a muller libre que escolle o afecto como patria. O ser loitador que non está disposto a renderse
Mais quedaba aínda moita música. E moita poesía. Mercedes Peón subiu ao escenario con toda a potencia que supón sempre a súa presenza, malia que, -comentou-, só dous días estivera na cama con febre. “E se non me escoito a min mesma, como vou escoller o meu camiño?” ou “e co imaxinario recuperado, liberada do establecido”, dicían as súas letras. Ou despois “xa me podo mover, xa podo respirar”. Nas actuacións, en xeral, o repertorio escollido estaba directamente ligado coas mulleres. Coa súa solidariedade e apoio mutuos. Coas redes de afecto. María Xosé Queizán lembrou, nunha lectura dramatizada, como se reencontrara con Begoña Caamaño anos despois de darlle clases de francés. Caamaño cantoulle Le petit cheval, unha canción que Queizán lle ensinara. Escoitamos, despois, a voz gravada de Guadi Galego. O “canto á vida” que Caamaño lle inspira.
De vacas e aldaolado puxeron a nota de música e humor. De vacas coas súas versións. “Rosa, rosa, esta vaca non é nosa”, coa melodía de Ai se eu te pego de Michel Teló, por exemplo. E María Lado e Lucía Aldao, que falaron de amarrarse unhas ás outras con cabos que nos protexan dos perigos, co seu pequeno recital. “O bonito é que a vida cotinúa, a festa continúa”, dicía Aldao. As súas cantáronnos, e contáronnos, unha historia de desamor “siciliano” cunha receita de cociña. Con coitelos afiados. Máis música, e máis poesía, chegou con Habelas hainas e a súa forza. A súa percusión e as súas voces. A súa festa “por dentro e por fóra”.
“O bonito é que a vida cotinúa, a festa continúa”, dicía Aldao
Entre as actuacións falaron compañeiras de Begoña Caamaño, como Amelia García, que salientou o carácter alegre e “vitalista” dunha “loitadora” como foi a homenaxeada. Unha muller que pelexou por “converter o mundo nun lugar habitable”. Carme Panero, a profesora que lle ensinou a Caamaño a amar e interpretar a literatura, asegurou que a alumna superara á mestra, e que ademais “a súa vida foi unha lección maxistral”. Cristina Lombao contou o conto da Carapuchiña á que axudan as lavandeiras a pasar polo río, para despois deixar que o lobo caia nel.
Mari Pereira subliñou o afecto e a intelixencia de Caamaño, Carmen Ares que era “preciosa por dentro e por fóra”, Eva Sandino a súa loita porque entrasen as causas xustas nos informativos, Belén Regueira o desafío que supoñía para as máis novas ter unha compañeira, no fondo, “máis nova, máis afouta, máis divertida e máis valente ca nós” e o xeito no que ensinaba os dentes, ou para arrepoñerse ou para sorrir e rir a cachón. Xiana Arias sinalou que, con ela, unha podía ser quen quixese. Volver, por exemplo, a ter trece anos e sentir que estabas a facer unha “amiga guai”. E Ugia Pedreira, -da que puidemos escoitar a súa voz, como no caso de Guadi-, sinalou como contaxiaba a “alegría de vivir” onde estaba, e como con ela se aprendía “o risco de vivir”. De atreverse a facer o que desexas.
“É tempo de feminismo”, é dicir, de “xustiza, igualdade, liberdade, dignidade e, por que non, de felicidade”
Despediu o acto Ana Romaní, que lembrou unhas palabras de Begoña Caamaño. “É tempo de feminismo”. É dicir, de “xustiza, igualdade, liberdade, dignidade e, por que non, de felicidade”. Acabou o acto cantando todas as artistas que subiran ao escenario xuntas As nosas cores, de Uxía. Co público de pé. “As mulleres cantan/ xunto ao mar/ baten palmas fronte ao cais/ adían pesares na madrugada/ tecen redes de corais/ algunha entoa un alalá/ desafiando os vendavais/ nós batucamos sen parar/ nos longos días de verán/ somos navío/ a despregar a súa vela/ como unha flor/ a ensinar as cores dela”.
