O próximo xoves 13 de outubro, o Auditorio da Ramallosa (Teo) acollerá a estrea de Goldi libre (autorretrato dun insubmiso preso nos cárceres de Felipe González). Trátase dunha peza de teatro documento sobre o movemento de insubmisión que rematou co servizo militar obrigatorio en España. A montaxe, dirixida por Xesús Ron e interpretada por César Goldi, agroma a partir da experiencia persoal do actor, un dos centos de mozos que nos nos noventa tiveron que pasar polo cárcere. En 1993, Goldi foi xulgado e condenado a 2 anos, 4 meses e 1 día de prisión por negarse a realizar tanto o servizo militar coma a prestación social substitutoria, cumprindo a condena no cárcere da Coruña.

Dende unha perspectiva autocrítica, distante e irreverente, a obra ofrece ademais unha panorámica desenfadada do activismo social e político dos anos oitenta e noventa do século XX, conectando ao tempo a memoria individual coa memoria colectiva de toda unha xeración. Praza Pública fala con Xesús Ron e Goldi, con quen analizamos aspecto desta obra e rememoramos o movemento antimilitarista. A obra estará en Teo os días 13, 14, 20 e 21 de outubro. As entradas están á venda en redenasa.tv e nos puntos de venda habitual dos espectáculos que pasan polo Auditorio da Ramallosa. Ademais, o martes 18 de outubro preséntase no Festival Internacional de Teatro de Ourense (FITO)

Goldi libre é a primeira montaxe de A Berberecheira, unha sorte de plataforma teatral que pon agora en marcha Chévere. En que consiste este proxecto exactamente?

Xesús Ron: A  idea da Berberecheira pasaba por crear un espazo asociado a Chévere onde poder dar soporte para xerar proxectos de creación que non son propios da propia compañía, mais si moi próximos. Principiamos con xente moi próxima a nós, como é o caso de Goldi ou tamén de Borja Fernández, que anda a preparar outro proxecto dentro da Berberecheira. Agora ben, esta plataforma non está aberta a todo tipo de proxectos, senón a proxectos que estean na liña do traballo que estamos a desenvolver en Chévere nos últimos tempos. Unha liña de traballo que busca documentar a realidade a través da memoria, empregando o teatro como forma de documentar unha memoria persoal que conecte ao tempo cunha memoria colectiva. Neste caso, falamos dun proxecto de Goldi e a súa memoria como insubmiso, unha memoria que forma parte dun movemento social que ten moito que ver con nós dende un punto de vista xeracional. Ademais, A Berberecheira é un espazo colectivo que serve para acompañar os procesos.

"Por un lado rememoras todo o que sentiches naquela época e paralelamente vas sentindo cousas que non sabes se é que estaban ocultas ou é que afloran agora porque ti es na actualidade dunha maneira e antes eras doutra"

E que significa para Goldi, un insubmiso que foi xulgado e condenado a dous anos, catro meses e un día de presión, abordar 25 anos despois un episodio tan importante na súa biografía?

GOLDI: En certo xeito, é unha sorte de viaxe paralela. É dicir, por un lado rememoras todo o que sentiches naquela época e paralelamente vas sentindo cousas que non sabes se é que estaban ocultas ou é que afloran agora porque ti es na actualidade dunha maneira e antes eras doutra. Resulta sorprendente.

E que aflorou exactamente?

GOLDI: A min emocionoume moito rememorar o feito do compañeirismo. Descubrín que eu tiña ese sentimento agochado por todos os meus compañeiros de insubmisión e polo conxunto do colectivo. Redescobres esas sensacións ao volver xuntarte con todos eles. Tamén aflora un sentimento de satisfacción por formar parte dun compromiso cara a un obxectivo claro, que pensabamos que ía ser beneficioso para toda a sociedade. Eu redescubrín ese vencello e esas sensacións.

Para esta produción, Goldi libre, emprendeuse un proceso de documentación. Realizáronse entrevistas, recolleuse diferente material e mesmo Goldi recuperou o sumario da súa causa nos Xulgados da Coruña. Como foi exactamente este proceso de documentación e como se emprega na obra?

GOLDI: O proceso foi moi interesante: volver estar cos compañeiros, lembrar diferentes episodios... Un acaba por decatarse de que, dalgún xeito, forma parte da historia. O simple feito de saber que tes nun xulgado un sumario por un acto político, faite sentir unha sensación -voume permitir o exceso- dunha pequena importancia. Quero dicir, até que te pos a realizar un traballo desta natureza, de furar no pasado e na túa vida... Até ese momento, non te decatas da dimensión das cousas e por iso só falabas do asunto como algo anecdótico. Agora volvinlle dar importancia. A verdade, redescubrinme a min mesmo na implicación dun feito histórico que contribuíu de forma esencial para que rematase o recrutamento forzoso.

"O material desbordounos completamente, temos tanto traballo que xa poderiamos facer un libro sobre a insubmisión en Galicia"

RON: Neste proceso, aplicamos as maneiras de traballo que levamos experimentando nos últimos anos e que pasan pola documentación. Hai unha sorte de dobre documentación, porque por un lado documentas a experiencia de Goldi, pero pola outra e de modo paralelo, recolles a documentación sobre o movemento insubmiso en Galicia. E a verdade, o material desbordounos completamente e dá para moito máis que para un só espectáculo. Pensa que creamos diferentes grupos de discusión con integrantes do movemento Rompanfilas, entrevistámonos tamén co fiscal de vixilancia penitenciaria, co avogado de Goldi, con profesores de dereito, o cal nos serviu para coñecer como influíu a insubmisión na xustiza daquel momento. Ademais, falamos con moitos protagonistas do sumario: Suso de Toro, Carlos Blanco; con Vidal Bolaño non puidemos falar, mais si falamos co seu fillo [Roi Vidal]. Dentro da montaxe, aproveitamos moitas desas voces que se integran como audios durante a montaxe. Pero en fin, temos tanto traballo que xa poderiamos facer un libro sobre a insubmisión en Galicia.

E pensan facelo?

RON: A nós supéranos... Mais se Goldi quere...

GOLDI: De feito, durante estas reunións entre compañeiros do movemento antimilitarista, xurdiu de novo a idea de facer un documental. Eu agardo que algún día se faga. Se eu, cando remate con isto, aínda teño forzas, pois voume animar a colaborar. É que realmente, a historia da insubmisión está por escribir, falta facer un balance e, quizais, facía falla que pasara todo este tempo para gañarmos unha perspectiva sólida. Existe a necesidade de escribir a historia da insubmisión.

Sería necesario escribir esa historia para que o relato oficial non acabe por se impoñer e reducindo a desaparición da mili como unha simple decisión da política?

GOLDI: Ese relato oficial existe, é a punta do iceberg. Evidentemente, un político ao final é quen toma a decisión de “isto rematou”. Mais fóra desas cuestións, o remate coa mili con Aznar, chegou porque nas negociacións de goberno cos partidos nacionalistas incluían a situación dos insubmisos. Sobre todo no caso de Euskadi, porque aló se contaban por centos os presos.

"Houbo unha xeración enteira que lle botou un pulso ao Estado. Un pulso que gañou a mocidade. Esa é a única razón pola que se suspendeu a mili"

RON: A verdade é que houbo unha xeración enteira que lle botou un pulso ao Estado. Un pulso que gañou a mocidade. Esa é a única razón pola que se suspendeu a mili, o cal non quere dicir que non se volva impoñer algún día, porque o cariz que toman os acontecementos actuais... É que falamos dun momento en que todos os partidos falan reiteradamente do patriotismo. Por iso é importante non esquecer que houbo toda unha xeración que lle dixo “non” ao estado. E moita xente como Goldi pasou por un xuízo, foi condenada e pasou polo cárcere. Non foron nin tres nin catro, falamos de que en plena democracia había milleiros de presos políticos de conciencia. E repito que falamos dunha cuestión xeracional, só hai que mirar as cifras do último sorteo da mili. Naquel momento, os que non optaron pola obxección de conciencia eran tan só dun 25%. E cando chegou a abolición, houbo que amnistiar a 4.000 persoas. Falamos de que, no último ano de sorteo, preto de 4.000 persoas estaban dispostas a ir ao cárcere.

"Cando chegou a abolición, houbo que amnistiar a 4.000 persoas. Falamos de que, no último ano de sorteo, preto de 4.000 persoas estaban dispostas a ir ao cárcere"

GOLDI: O Estado foi creando diferentes estratexias represivas e con cada unha desas estratexias, nós creabamos unha reacción que desbordaba o Estado. Ademais, cómpre lembrar que a lóxica antimilitarista era unha correa de transmisión de loita contra todo tipo de opresións, no saco do antimilitarismo entraba enfrontarse contra o machismo, contra o clasismo... Por iso, a insubmisión atraía todo tipo de simpatías. A loita era, en definitiva, moito máis que unha simple negativa, denunciábase todo tipo de opresións. E a utopía final era unha sociedade totalmente desmilitarizada.

RON: Hai que ter en conta que o movemento non naceu de ningún tipo de partido. A insubmisión e a obxección de conciencia achábanse na axenda política de finais dos setenta de todos os partidos, mais nos programas aparecía na páxina 35 dun total de 36. Pero inesperadamente e nun período moi breve, o asunto gañou unha importancia enorme. Pensa que a Lei de obxección era de 1984 e xa a finais dos oitenta, a insubmisión ponse en marcha. En realidade, podemos dicir que moito antes do 15-M houbo un movemento social que non estaba previsto e que colocou a insubmisión na axenda do país. Porque afectaba a rapaces novos e as súas familias. E aí non había nin territorios nacionais nin dereitas nin esquerdas... Era transversal.

"Os grupos antimilitaristas nutríanse de persoas de todo tipo de partidos e foi unha lección de convivencia entre xentes de sensibilidades políticas distintas"

GOLDI: Os grupos antimilitaristas nutríanse de persoas de todo tipo de partidos e foi unha lección de convivencia entre xentes de sensibilidades políticas distintas.

En Altermundo, nunha reportaxe que Marga Tojo publicou polo décimo aniversario da desaparición definitiva da mili, Goldi falaba da importancia de contar con todo o apoio que recibiu estando no cárcere. E destacaba un elemento importantísimo dese apoio: os telegramas que lle chegaron ao caldeiro. Telegramas que se escoitan no espectáculo, que os recupera para este Goldi libre..

GOLDI: A emotividade que produce un telegrama non se esquece. Entrar no cárcere é unha fractura total, como persoa e como membro do movemento antimilitarista. Cando se pecha a porta de presión, pensas: “E agora que? Todo isto serve para algo?” Era un momento no que eu me sentía moi só e entón comezaron a chegar un número de telegramas impresionante. Era como un balbordo silencioso, notábase que había moita xente que estaba fóra, pero que estaba contigo.

Como se decidiu pola insubmisión?

GOLDI: Foi un cúmulo de circunstancias: as amizades, a xente coa que te vas relacionando, as prórrogas que van rematando, a configuración da propia ideoloxía e asunción dun compromiso. E decátaste en determinado momento que acabas por asumir un compromiso e que ese compromiso leva a cometer unha ilegalidade. Unha ilegalidade que era moi cívica e totalmente incruenta. E aí estaba a clave: rompía a lóxica do estado e da xustiza. Para o estado era tremendo o feito de que os individuos digan “pois veña, se hai que ir ó cárcere, vaise o cárcere.” E ías ao cárcere e cometías a ilegalidade porque o importante era loitar contra a inxustiza e o secuestro que significaba manter o recrutamento forzoso.

Comentaba antes que a insubmisión contaba con todo tipo de simpatías. Entendo que a estratexia habitual do estado e dos medios de comunicación de perpetrar unha criminalización dos movementos sociais non acabou de callar contra o antimilitarismo, non?

GOLDI: Non, porque sinceramente os primeiros en criminalizarnos eramos nós. Estabamos, en certo xeito por riba do que era ser delincuentes ou non. Para nós, ser delincuentes era algo simplemente técnico. Se para rematar con esta lei, hai que delinquir, delinquiremos. Entón, non cabía a opción de criminalizar e rompiamos a lóxica do Estado. O pulso funcionou por iso, porque non sabían que facer con nós e a xente sentía simpatía porque achaban no movemento moita honradez.

"Falamos dun movemento transversal na sociedade. Como atacas iso? Se o xuíz que te xulgaba ou ben tiña un fillo insubmiso ou ben un sobriño obxector"

RON: Despois pensa que aquí se daba o feito de que os fillos dos directores dos maiores medios eran insubmisos ou obxectores. A metade dos deputados tiñan fillos que eran obxectores ou eran insubmisos. Falamos dun movemento transversal na sociedade. Como atacas iso? Se o xuíz que te xulgaba ou ben tiña un fillo insubmiso ou ben un sobriño obxector.

No espectáculo, Goldi rememora a súa detención, que se produciu ás portas duns grandes almacéns...

GOLDI: A verdade, é un episodio ben gracioso. A ver, foi algo ridículo. En certo xeito, desbaratei unha estratexia do movemento insubmiso. Dentro da insubmisión, o momento máis importante da loita era o momento de entrar en prisión. A esa transo querías darlle sempre a maior dimensión pública posible. O caso é que a min e a outros compañeiros nos tocaba ingresar no cárcere en pleno Nadal, unha época na que todo o mundo está desconectado. Entón, tiñamos o plan de agocharnos até atopar o momento máis propicio para nos entregar. Pois ben, o día antes de agocharme, fun ás rebaixas a uns grandes almacéns. E cando saín, coas bolsas na man, xa me estaban agardando coa porta do coche policial aberta. A miña detención non foi traumática, porque eu ía moi contento... Vaia, contento non; pero si...  Si moi convencido. E despois era curioso que os propios policías fosen tan amables. Dicíanche: “Pero home, isto ten que acabar, non pode ser”. E iso a min enchíame  de moita satisfacción porque te decatabas dunha cousa importantísima: “Estamos gañando, se até a policía ten medo de tratarnos mal”.

Na montaxe, Goldi rememora este episodio e outros moitos da súa condena, pero no escenario cóntase todo en terceira persoa. De onde vén a decisión desa sorte de distanciamento dunha historia autobiográfica?

RON: Non estaba previsto, foi unha decisión dramática que se tomou durante o proceso. Imos ver... O espectáculo é un testemuño persoal que ten que ver coa insubmisión, mais non é un espectáculo didáctico. Aquí non imos contar a historia da insubmisión, imos contar a historia de Goldi. Unha historia que ben pode comezar cun rapaz de 18 anos que chega a Galicia procedente Cataluña. Esa é tamén a historia de Goldi. E no fondo, o espectáculo, tamén se pode entender como a historia da iniciación á vida, un tema universal que se tocou en milleiros de títulos. Falamos da historia dunha persoa que descobre o mundo e, á vez, descobre como pode ser un mesmo no mundo. E acabamos por tomar esa decisión da terceira persoa porque cando alguén mira o seu pasado, vese dende fóra e parece unha persoa diferente.

A insubmisión foi o maior movemento de desobediencia civil que se viviu no Estado. Se comparamos épocas e mocidades, que balance se pode facer? Quero dicir... A día de hoxe, con todo o que vivimos fainos falla un pouco desa desobediencia?

GOLDI: Penso que si, por todo o civismo que gardaba o movemento antimilitarista. É que en realidade, a actitude incívica manifestábase en toda a parte da sociedade que non se mobilizaba, que era indiferente ante as cousas. Creo que fai falla esa concepción e esa participación cívica, maior preocupación por todo o que acontece ao noso arredor.

"A desobediencia é un comportamento totalmente cívico. Agora está totalmente criminalizado"

RON: Penso que a aprendizaxe que queda de todo aquilo, da insubsmisión, do antimilitarismo, á marxe obxectivo concreto, é a actitude de non ser submisos. E tamén cómpre lembrar que desobedecendo somos cívicos. A desobediencia é un comportamento totalmente cívico. Agora está totalmente criminalizado. Por que? Porque ir contra a lei é como o peor. As leis están máis consolidadas, metidas na vida diaria. Naquel momento, as leis aínda estaban en construción e mesmo daba a impresión de que as faciamos entre todos. Agora, a Constitución é un elemento inamovible e a lexislación é algo totalmente alleo, bloqueado, que fan uns señores moi lonxe. E despois hai partidos como Ciudadanos que se encargan de criminalizar constantemente calquera movemento de oposición contra unha lei aprobada. Creo que a aprendizaxe que nos ten que quedar é que a actitude de desobedecer é totalmente cívica. Pensemos, por exemplo, o que pasa coa LOMCE e as reválidas. Hai colexios, comunidades e pais que non levan os fillos ás reválidas. Hai moitos alumnos que non se presentan. Iso, para min, ten moito que ver co movemento de insubmisión. Seguro que moitos deses pais estiveron vencellados co movemento.

Comentaban antes que a historia da insubmisión estaba aínda por escribir. Esta montaxe é un comezo? E por que facelo agora e non antes?

GOLDI: Foi algo dos Chévere e A Berberecheira. Eles pensaron que aquí había unha historia que merecía ser escrita. Ademais, como eles están inmersos na narrativa de documentar e facer memoria colectiva con historias particulares, consideraron que o meu encaixaba nesa idea de facer a historia da xente de verdade, non a historia das noticias, dos partidos, dos xornais. É facer a historia da xente de verdade, partindo da idea de que todos somos suxeitos históricos.

"O que resulta verdadeiramente incontestable é que unha persoa como Goldi suba o escenario e conte a súa vida. Ninguén podería dicirlle que non, porque é a súa vida e iso é elevar o persoal a un escenario para convertelo en político"

RON: Estamos nun momento no que se fala constantemente do relato. O relato é algo central que alude á maneira de contar os asuntos públicos e como van pasar eses asuntos públicos á historia. Nós estamos a abordar o relato dende o teatro, diso non hai dúbida e é incontestable. Chévere busca contradicir o relato que nos vén imposto: o relato dos partidos políticos, dos medios, do sistema... En definitiva, o relato escrito en terceira persoa. E a verdade é que o que resulta verdadeiramente incontestable é que unha persoa como Goldi suba o escenario e conte a súa vida. Ninguén podería dicirlle que non, porque é a súa vida e iso é elevar o persoal a un escenario para convertelo en político. É dicir, que pase a formar parte do colectivo.

Ui, debe ser difícil ir contra o relato do grupo PRISA...

RON: Pero isto é moito máis potente! Ademais, o grupo PRISA non ten ningunha credibilidade nin ningunha autoridade. A autoridade de Goldi sobre o escenario ou de calquera actor si que é incontestable. Ao subir con historias coma esta a un escenario o que fas é abrir ou reabrir unha fenda que, talvez, se pode facer máis grande. Resulta imprescindible, porque o que nos están a contar é unha historia aberrante e mentireira. Para nós, o teatro é recuperar a credibilidade.