"Todo isto é inútil" e outras mentiras na Sección Oficial do Festival de Cans

Fotograma de 'Paxaro escuro' Dominio Público Praza Pública

Ano 2035. Os Estados foron fraccionados e vendidos ás corporacións. Galicia foi adquirida por unha multinacional para explotar os seus recursos naturais. O 80% do territorio está arrasado. Os paxaros migraron. Unha minoría de nómadas resiste as “leis” da corporación, que os reprime cos seus soldados mentras promete postos de traballo. Este é o non tan afastado futuro distópico presentado por Paxaro escuro, de Simón Casal, unha das curtametraxes que poderán verse no concurso da Sección Oficial do Festival de Cans.

Con intérpretes coma Toni Salgado, Sabela Arán, Carlos Sante e Camila Bossa, este filme é ciencia-ficción, con pel de thriller, mais contén moita verdade. A ideoloxía neocolonial das empresas depredadoras de medios naturais e das persoas que as habitan. Os Estados cómplices, que se venden ante elas. As sociedades anestesiadas pola violencia e as mentiras. As minorías que se negan a ser exterminadas. O xeito no que, ás veces, pechamos os ollos. Até que non nos queda outra que abrilos. Quizais, cando xa non queda opción. “Todo isto é inútil. Non tedes ningunha posibilidade”, dille, nun momento, un dos personaxes á líder da resistencia. O espectador terá que decidir se hai saída ou non. Mais, desde logo, non quedará indiferente.

Os festivais de cine poden ser un bo mirador da fortaleza -ou precariedade- da calidade e variedade da creación do momento. E Cans non é, claro, unha excepción

Os festivais de cine poden ser un bo mirador da fortaleza -ou precariedade- da calidade e variedade da creación do momento. E Cans non é, claro, unha excepción. Se Paxaro escuro indica que algo podería está a pasar coa ficción distópica no audiovisual galego -tras o rotundo éxito de proxectos coma Dhogs-, outros filmes deste e outros festivais veñen confirmar que a ficción tende a expandirse, mostrando unha riqueza de xéneros e enfoques cada vez maior.

Cara á ciencia ficción tira tamén Amanece despejado, de María Vázquez e Bruno Máez, outra das curtas da Sección Oficial de Cans. Unha muller esperta nerviosa e mal durmida, érguese e prepárase para ir dar á Facultade unha conferencia sobre Philip K. Dick. Mais nada é o que parece. Os diversos planos da realidade, da irrealidade e do soño confúndense mentres a radio celebra que ese día estará despexado, así que non haberá choiva radioactiva. Mais non só o aire, ou a terra, están contaminados. Albíscase un ambiente viciado. Opresivo. De manipulación. O mesmo fenómeno que se agocha tras a nun principio aparentemente inocua La cuarta pared, de Martín Caínzos. Celso, un adiviño de programa televisivo de madrugada, é presionado polos seus xefes porque o seu espectáculo perde audiencia. Tras o que parece un inexplicable golpe de sorte, todo comeza a mudar. Mais os roles confúndense. E non se sabe quen engana a quen.

A confusión entre a realidade e a irrealidade alicerzan tamén outras das dúas curtas de Cans, relacionadas, quizais, pola temática da perda. En REM -thriller psicolóxico asinado por Xoán Bregua- Alex (Toño Casais) viaxa entre os recordos da súa filla e parella (María Vázquez), mortas nun accidente, e os seus pesadelos coa axuda dunhas pastillas que potencian a fase REM do sono. Nun bucle infinito, ben representando a través dos constantes saltos no tempo da narración, no que o protagonista non pode evitar volver espertar, unha e outra vez, á dor e á soidade. Non menos inquietante, cunha estrutura narrativa semellante, pero máis abeirado cara ao terror psicolóxico, é Alicia, de Lucas Terceiro. Un pai cóntalle á filla o conto de Alicia no país das marabillas. Mais non sempre é quen de agochar a saída desde o mundo da fantasía. Se cadra porque a dor pesa demasiado.

Non menos inquietante, cunha estrutura narrativa semellante, pero máis abeirado cara ao terror psicolóxico, é Alicia, de Lucas Terceiro

Nunha chave máis realista, recreando unha atmosfera non menos abafante, sitúase Die Höhle (A cova), de Xabier Rúa. Tres excursionistas vense atrapados nunha cova, sen comida, nin auga, nin roupa abonda para protexerse do terrible frío. Unha mañá, un deles decátase ao espertar de que a súa perna se conxelou. Medos e desconfianzas abrollan e a tensión, nunha situación extrema, aumenta mentres agardan polo rescate.

Desde unha perspectiva ben diferente, con feitura de roadmovie, Van, de Claudia Alonso e Cristina Burgos, deixa entrever tamén os conflitos que entrañan as relacións de amizade. Un amigo forza, practicamente, ao outro a marchar de viaxe con el na súa furgoneta. Os problemas non se verbalizan, pero vician o ambiente. Polo camiño atopan outros viaxeiros que lles axudarán a mudar de perspectiva. E a enfrontar, no caso dun deles, a perda. A amizade é sustento fronte a, precisamente, a perda, en Cortoterapia (o como superar una ruptura), de Pedro Sancho. Tomas de sofá nas que Pedro, que acaba de quedar sen parella, tenta superalo facendo “terapia”, catalizadora de pensamentos calados, cos amigos.

En Pingas, de Déborah Vukušić, é a familia o espazo de tensións larvadas e feitos agochados tras discursos sobre o honor e os valores

En Pingas, de Déborah Vukušić, é a familia o espazo de tensións larvadas e feitos agochados tras discursos sobre o honor e os valores. Un ex-policía, pai de familia, decide contar no seu 80 cumpreanos uns acontecementos vividos anos atrás que, de xeito indirecto, deron orixe ao que despois foron os seus descendentes. A través dun xogo de imaxes de nenos xogando fronte ao retrato da familia, vaise desentrañando a verdade incómoda.

O Festival de Cans olla tamén o cinema feito por galegos fóra do país, e Die Höhle, -o seu director vive en Alemaña-, non é o único exemplo. As Also Sisters, afincadas en Estados Unidos, -autoras de Historia dun satélite- levan á parroquia porriñesa The Film Machine, proposta de xénero de terror que, coma Die Höhle -mais desde outra perspectiva- xoga co medo e as expectativas do espectador, e coma Alicia cuestiona a clásica estrutura narrativa en tres actos e suxire portas que se pechan e mundos que atrapan. E pechados -mais en si mesmos e sen remedio-, atópanse tamén os protagonistas de Escarabana, de Sara Casasnovas, unha curta que trata, a partir dunha historia de vampirismo, da aceptación da natureza de cada quen. Da fame, do instinto ou, se cadra, do lado depredador e salvaxe do ser humano.

Do lado do cinema máis social pode salientarse, porén, entre as curtas da Sección Oficial de Cans, a moi premiada Matria, de Álvaro Gago

Do lado do cinema máis social, do que olla ás fendas da sociedade actual -e volvendo, desde Sara Casasnovas, ao cinema galego feito en Galicia-, pode salientarse, porén, entre as curtas da Sección Oficial de Cans, a moi premiada Matria, de Álvaro Gago. Un filme que retrata a vida dunha traballadora do sector das conserveiras. Mais, sobre todo, abanea mitos. O “matriarcado” galego que consiste en non parar desde o amencer ata a tardiña para facer o dobre traballo das mulleres: ocuparse das tarefas domésticas e levar un salario para a casa. A protagonista de Matria, Ramona -interpretada por Francisca Iglesias- non ten un marido implicado coa familia nin unha xefa comprensiva, senón máis ben todo o contrario. Mais ela, forte e valente, tira, sempre, para adiante. Procura saídas. E refúxiase na relación coa súa filla e coa súa neta.

Cun enfoque moi diferente, achegado ao experimental, mais tratando un tema ben actual como é a xentrificación, destaca tamén Después de la bandera, de Carlos Martínez-Peñalver. Eloi emerxe do mar, vestido de traxe e cargando coa súa maleta. Quere paz e tranquilidade, mais non a atopa por máis que o intente. Cunha estrutura circular e un relato desacougante, con toques por veces absurdos e algúns filtros de imaxe, amais de fotogramas de arquivo do primeiro turismo, o filme mostra a incomodidade da imposibilidade de estar só cando se desexa estalo.

A soidade, mais desta volta non querida, paira tamén sobre A cat in the window, (Un gato na ventá), de Félix Brixel -outro dos cineastas galegos en Estados Unidos-.

A soidade, mais desta volta non querida, paira tamén sobre A cat in the window, (Un gato na ventá), de Félix Brixel -outro dos cineastas galegos en Estados Unidos-. Un relato desde o íntimo que é, coma mostra ‘Matria’, político. Unha muller imaxina, mentres debuxa sobre un papel, como será o seu futuro cando envelleza. Fantasea cun futuro solitario en Alaska tras unha vida errante, nómada. Unha vida de moito traballo e pouco tempo para querer, para coidar. Entre plans de autonomía, emerxe o medo a non poder ocuparse dos demais. Ao naufraxio. Pero alguén rescata o seu autorretrato da auga. Pono a secar antes de que esfarele.

Se traballo e coidados se atopan no cerne de Matria e A cat in the window, Siglo XXI, de David Fidalgo, un dos filmes de animación que forman parte da Sección Oficial de Cans, podería ser o seu reverso. Construído con diálogos reais e recentes, aínda que coas voces deformadas, Siglo XXI denuncia o machismo que se exhibe sen pudor diante das cámaras e o absurdo que navega polas redes sociais. O ruído. Do gañán orgulloso ao “gatito, gatito”. Uns ladran, de acordo coa súa natureza, e outros -humanos- ornean sen vergoña.  

Siglo XXI denuncia o machismo que se exhibe sen pudor diante das cámaras e o absurdo que navega polas redes sociais. O ruído

A liberdade, a súa ausencia e procura, conectan outros dos filmes de animación de Cans con algúns dos de ficción e imaxe real. Se os mundos de Paxaro escuro ou Amanece despejado remiten a cárceres a ceo aberto, así o fai, doutra maneira, Afterwork de Luís Usón e Andrés Aguilar. Que nos traslada ao imaxinario dos debuxos animados de cando eramos nenos. O home/animal que acaba despenado e escachado perseguendo o seu obxectivo. Alternando animación máis clásica e máis apoiada na tecnoloxía, Afterwork lévanos a un mundo de traballo, soidade e rutina baleira sen fin. E pregunta ata onde somos quen de chegar perseguindo a cenoura que nos mantén no bucle da ocupación tediosa.

Con saír do bucle, do mundo coñecido, soña o protagonista de Peixes, de Juan C. Pena. Nunha pequena cova no fondo do mar, un vello peixe cóntalles aos máis novos a lenda dun peixe que quixo saber o que había máis aló do auga. Que persegueu, valente e ilusionado, a luz, ata chegar a outro mundo. Só que saír do noso mundo permítenos contemplalo desde perspectivas inesperadas. Cunha estética moi diferente, mais tamén desde a animación, Sabrina Zerkowitz recrea o mundo do mar, os peixes e os paxaros -protagonistas de Peixes- en Sea, filme sen diálogos no que, tras a chegada dun barco de papel, o mar amosa toda a vida que acolle.

O fantástico, e un ton luminoso, xunto a unha técnica de animación con bonecos, son o cimento de Estela, de Ariadna Cordal

O fantástico, e un ton luminoso, xunto a unha técnica de animación con bonecos, son o cimento de Estela, de Ariadna Cordal, -outra creadora galega que completou a súa formación en Estados Unidos-. Un filme no que unha nena atopa unha estrela que tenta compartir. Outro dos creadores que están fóra -en Gran Bretaña, neste caso- Borja Santomé, presentará en Cans El reloj, unha curta experimental que, coa técnica de animación que caracteriza o seu autor, -a man e con acuarela-, explora un mundo en branco e negro, no que un home, observador curioso, nos conduce polo cambio, o paso da costa á cidade, enorme e inquietante, e a transformación que a viaxe opera nel mesmo.

A migración da costa á cidade alicerza tamén Charkpen (Esperanza), de Paulino Cadórniga, que presentará na Sección Oficial de Cans, na modalidade de non ficción, a dalgún xeito, crónica -de cerne fotográfico- do cambio social e da resistencia que puido construír a través das imaxes tomadas nunha viaxe á Patagonia. Do ruído e a velocidade do centro da cidade á paz da montaña nevada e da costa, o autor quixo simbolizar o paso do caos das sociedades actuais á á vez vella, nova e esperanzadora forma de vida que viu nos indíxenas Selk’man de Río Grande, representada por unha muller, Naa Elesken Selk´nam.

Cun enfoque estético semellante, apoiado na fotografía, Guillermo Vázquez explora a paisaxe neboenta e misteriosa do bosque en Forest, propoñendo reflexións sobre a liberdade ou os límites e abismos do noso mundo. Cun alento poético semellante, e un tratamento tamén fotográfico -e con conexións con A cat in the window-, Alicia Alonso artellou Tiempo, reflexión sobre “a miseria emocional á que estamos abocadas nunha sociedade ao límite de si mesma”, na que as présas, os medos e as mentiras afastan o espazo dos afectos, do tempo que nos debemos a nós mesmos e ás persoas que queremos.

De corte máis experimental, coma Forest ou El reloj, e igual de evocadora, mais cun branco e negro logrado a través das imaxes dunha cámara de Super 8, é Rapa das bestas de Jaione Camborda, que trata, desde un enfoque moi diferente ao de Charkpen (Esperanza), de indagar na “vixencia das tradicións” e nas “raíces etnográficas”. Na relación, en concreto, do home co animal. No combate, o contacto. A animalidade do humano. A egolatría. Procurando máis, -segundo sinalou ao presentar este traballo en Curtocircuíto-, o “vínculo sensorial” que a historia. O ollar persoal, case íntimo, que de crítica social.

Na vertente máis social sitúanse, porén, outros filmes da modalidade de non ficción da Sección Oficial de Cans -que aínda se completa cun apartado de videoclips-. O experimental -con superposicións e negativos en cor- está presente en Salitre nas veas de Adrián Canoura, que tece un relato poético sobre a relación do ser humano -o mariñeiro- co mar e a loita de ambos co tempo, cos seus límites, cada un desde a súa posición. De a cabalo entre o existencial e o social -porque non deixa de amosar o mundo do traballo- Salitre nas veas pode conducirnos a Europa, de Hugo Amoedo.

De a cabalo entre o existencial e o social -porque non deixa de amosar o mundo do traballo- Salitre nas veas pode conducirnos a ‘Europa’, de Hugo Amoedo

Europa é xuventude e procura do futuro por parte dun mozo que emigra tentando abrirse camiño no cinema. Mais tamén dúbidas. Soños crebados pola precariedade. Ausencias. Hugo escríbelle, en formato audiovisual, a un amigo. A un dos que tivo que deixar atrás. Para achegar un relato descarnado da realidade do “self-made man” sen rede de seguridade na que caer saíndo ileso. Atrapado “nun traballo de merda”. Comezando sempre. Unha vez e outra. Con proxectos novos para, polo menos, estar ocupado. Para que marchei da casa? Onde vou agora? Onde levo as miñas cousas? E a precariedade dos afectos, ao lado da laboral. As historias que acaban. A perda.

Tamén emigrou, sen rede protectora, a protagonista de La mujer invisible, de Noemí Chantada. Unha muller que, tras perder o seu traballo, muda cada día, na súa residencia de Vigo, de roupa e de nome para recibir homes nun piso e poder así tirar para adiante e alimentar o seu fillo. Unha muller que toma a palabra. Sen negar a realidade, nin dramatizar. Amósase optimista, de cara ao futuro. Indigno, di, será non poder pagar a comida, e non “dar cariño”. Coma ela, outras mulleres invisibles préstannos a súa voz, mais, ao contrario da protagonista, non amosan a súa cara. Na presentación desta curta en Curtocircuíto, a directora falou de mulleres que, ao seren escoitadas, sentíronse empoderadas.

Na presentación de La mujer invisible en Curtocircuíto, a directora falou de mulleres que, ao seren escoitadas, sentíronse empoderadas

A invisibilidade -caras que non vemos, voces que escoitamos- é tamén o centro de Marxes, curta documental de Sara Chuerches que se achega a un grupo de persoas excluídas que, coma en La mujer invisible, toman a palabra. E tomala é o principio do empoderamento posible. “Temos moito que achegar, só precisamos que nos escoiten”, di un deles. Non queren condescendencia. Nin caridade. Senón dereitos. E que os escoiten. O peor, din, é o sufrimento e a soidade. Mais calquera pode verse, un día, por conxunción de diversas circunstancias, á marxe do camiño marcado. Nunha espiral da que é moi difícil saír.

Nas marxes tamén se viu atrapado Emanuel Xavier, o protagonista de Americano, de Fon Cortizo. Un mozo, latino en Estados Unidos, de familia inmigrante, que reivindica a súa identidade como americano, desde a diversidade. E que, coma as persoas que saen en Marxes ou La mujer invisible, non permite que ninguén fale por el. Hoxe é unha das voces máis representativas do Spoken Word en Nova York. Mais, con 16 anos, sobrevivía nas rúas de Manhattan exercendo a prostitución e vendendo drogas. A poesía, di, deulle unha saída para liberarse da dor e da ira. Devolveulle a palabra.

Imaxe de 'Amanece despejado' Dominio Público Praza Pública
'Amanece despejado' Dominio Público Praza Pública
'Pingas' Dominio Público Praza Pública
'VAN' Dominio Público Praza Pública
'A cat in the window' Dominio Público Praza Pública
'Alicia' Dominio Público Praza Pública
'Después de la bandera' Dominio Público Praza Pública

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.