Que ninguén se asuste, se, ao ver Anatomía dunha serea de Iria Pinheiro, lle tremen as pernas ou lle caen as bágoas. Porque é para iso e para máis. Que provoque indiferenza é, simplemente, imposible. Mais, compártase ou non o seu discurso, o que é seguro é que algo nos remexerá por dentro. E nos axudará a pensar, e a debater, porque o fenónemo que denuncia, a violencia obstétrica, comeza a deixar de ser tabú. E non implica só aos profesionais da medicina ou á ciencia médica. Porque abrangue a toda a sociedade. Ás concepcións dominantes, creadas polo patriarcado, sobre o que unha muller debe ser. Falamos con Pinheiro desta obra e do contexto tamén social, cultural ou legal no que se producen outras formas de violencia contra as mulleres coma o acoso.

Supoño que era un proxecto que xa tiñas de antes e que lle propuxeches a Chévere…

Pois a través do espectáculo Goldi Libre souben que existía a Berberecheira de Chévere, e que ademais eran historias persoais, que era unha oportunidade para denunciar situacións vividas. Pareceume que a miña historia encaixaba aí. Era interesante, ademais, porque non deixa de ser un anaco da historia contemporánea, unha maneira de reflectir o momento que me tocou vivir.

O propio Xesús Ron comentou ademais que as outras dúas historias que acolleu o proxecto Berberecheira, Goldi Libre, de Goldi, e Salvador, de Borja Fernández, eran historias máis “masculinas”, que faltaba unha historia que fose contada desde o punto de vista dunha muller.

A que te refires cando dis que é un anaco da historia contemporánea?

A violencia obstétrica prodúcese na nosa realidade, no noso tempo, aínda que xa viña acontecendo desde hai moito. É un tema moi silenciado que agora está saír a luz. É algo que está acontecendo na actualidade, e que debemos mudar. A Organización Mundial da Saúde leva 30 anos advertindo a España de que se fan demasiadas intervencións nos partos.

“Foi diferente noutras épocas da Historia porque as mulleres parían na casa coa axuda doutras mulleres”

E o que pasa é que nin sempre foi así, nin pasa necesariamente en todos os lugares. Nos países nórdicos ou en Holanda non aconteceu tanto. E aquí foi diferente noutras épocas da Historia porque as mulleres parían na casa coa axuda doutras mulleres. E non digo que neses partos non puidese haber violencia, que podía habela, pero é cando entran os médicos a intervir nos partos cando a violencia se xeneraliza.

Acabas de comentar que é un tema tabú. Na literatura galega está pouco tratado: ocórreseme Judite de Marcos Abalde ou A outra voz de Verónica Martínez Delgado e Alberte Momán… E moita xente segue sen crer que existe. Pensaches nas posibles reaccións das persoas que non queren saber? Dígoo porque moitas adoitan ser moi violentas. Precisamente.

A verdade é que non pensei que fose producir reaccións nese sentido que comentas. E pensaba que ía gustar, que ía axudar… Como está sendo en xeral, porque de feito hai moita xente que se achega a min despois do espectáculo que mostra unha reacción moi positiva, o espectáculo gusta e dá para o debate… Mais si, hai certas reaccións nas redes sociais que eu, a verdade, é que considero un bo termómetro de como a sociedade, en xeral, ve o tema. Xente que se achega desde o insulto, a agresividade, que te acusa de bruxa, de estar en contra da ciencia médica…

“A visión dominante segue a ser que as mulleres non deben queixarse, que teñen que aguantar”

Hai moita intolerancia e unha negación absoluta da violencia obstétrica por parte de moita xente que ten asumido que un parto debe ser violento e con moito sangue , como nas películas. Mais a min tamén me resulta sandador denunciar a situación e axudar a que se cree debate. Porque non deixa de ser un debate recente, aínda que o termo xa ten anos. A visión dominante segue a ser que as mulleres non deben queixarse, que teñen que aguantar. Que o teu fillo está ben e a vida é así… Como me dicía unha rapaza hai pouco: eu non atopaba con quen falar disto.

É un espectáculo moi duro. Mais ten, tamén, moito humor. O equilibrio entre humor e dureza foi buscado? Aí tamén se nota moito, se cadra, a man de María Lado no texto.

Esa é a chave, pero a verdade é que non foi algo planificado. É algo que ten máis que ver coa forma que temos María e eu de asumir as cousas. Parecémonos bastante. Entón é normal que saíse así. Por iso, e porque a realidade da violencia obstétrica é tan esperpéntica, tan terrible, tan forte… que non é nada doado transformala nunha peza teatral enfocada dese xeito. A única maneira de sobrevivir, de tirar para adiante, nestas circunstancias, é o humor.

“A única maneira de sobrevivir, de tirar para adiante, nestas circunstancias, é o humor”

Ademais é así como o vivín: era algo tan irreal, tan extraterrestre… Como lle dicía eu a María: eu pensaba que en calquera momento ían saír os lagartos de UVE ou algo así. Xesús Ron, que é o director, tamén interveu nisto porque el fixo a dramaturxia. Os tres estabamos de acordo en que non podía perderse nin o poético nin a veracidade. Sabiamos que iamos entrar no terreo do drama, pero tampouco quixemos forzalo. A escena das marionetas, por exemplo, reflicte o que eu vivín nese momento. Eu estou alí deitada, cóbrenme e de repente comeza a aparecer aquel terrorífico instrumental xinecolóxico entre as miñas pernas. Era como estar nun teatriño de guiñol. Tal cal.

A obra fala do que acontece, tantas veces, nun parto, pero vai máis alá. Hai críticas duras e directas á familia, ás concepcións socialmente dominantes sobre o que debe facer unha actriz -ou calquera muller- coa súa vida… E todo contado desde o persoal. É unha postura valente.

Podería dicirse que arremetín, si, contra unhas cantas institucións represoras. Faltoume se cadra a escola… Cando decidín contar esta historia, o que pasaba é que, claro, o tema ramifícase. Tiña que escoller tirar por unha ou outra vía, abríanse afluentes… É inevitable, por exemplo, falar do papel da familia cando chega a maternidade. Eu mesma tiña medo, antes de ser nai, de como podía afectar á miña carreira profesional. E iso que a min colleume xa con 40 anos, con boa parte da carreira profesional desenvolvida…

“Podería dicirse que arremetín, si, contra unhas cantas institucións represoras. Faltoume se cadra a escola”

Pero sempre tes medo de desaparecer, de ser castigada, porque vives nun contexto machista. E porque é o tipo de asfixia que promove o sistema capitalista: ter medo de desaparecer do mapa laboral, de non ter con que manter o fillo… É unha sorte de cadea psicótica que lle fai pensar á muller que ela é, faga o que faga, a responsable do mal que poida acontecer. E se aínda se puidese falar de violencia obstétrica na familia, pois as mulleres teriamos aí unha rede de apoio. Pero fáltanos tamén ese sostén.

Desde o principio do espectáculo fálasnos de deshumanización do parto. De falta de empatía. De como a muller é infantilizada, privada do control do seu propio corpo, do seu dereito a xa non decidir, senón xa só a opinar ou mesmo preguntar. A deshumanización non é algo exclusivo, nos hospitais, das salas de parto e pode ter que ver coa falta de recursos. Mais o machismo si incide máis aí. Por que se produce a violencia obstétrica?

Na fase de documentación eu preguntáballe a unha enfermeira pola deshumanización. E ela dicíame que si, que había deshumanización no nacemento, e na morte. Pero que se cadra había menos na morte. Porque todos morremos, mais só paren as mulleres. É machismo, claro. Infantilízannos para ter o control, e por iso tamén nos meten medo. Ademais eu penso que hai unha influencia forte da herdanza cristiá da idea do pecado.

“Por suposto, tamén hai grandes profesionais. Pero tes que ter a sorte de que che toquen”

Porque un fillo provén do pracer. E iso tes que pagalo. O neno nace por onde tiveches relacións sexuais. Por onde tes a regra. E ese lugar, a vaxina, é visto como algo suxo. E con isto non quero dicir que sempre aconteza así. Por suposto, tamén hai grandes profesionais. Pero tes que ter a sorte de que che toquen. A min tamén me tocaron algúns. Pero, en xeral, o trato é polo menos brusco. E infantilízante.

"Ao propio persoal dos hospitais sóalle moi forte que o acuses de exercer violencia"

Nunha situación na que estás deitada panza arriba, inmobilizada. Nunha posición de sometemento, de desigualdade, que se crea porque esa postura é a máis cómoda para o médico. Aínda que sexa a peor para ti por ser contraria á que sería lóxica para aproveitar a forza da gravidade. No proceso de documentación tamén coñecín xente con vontade de que as cousas non acontecesen así, pero que recoñecía que ao final se deixaban levar pola corrente. Ao propio persoal dos hospitais sóalle moi forte que o acuses de exercer violencia. Pero ao reflexionar sobre o tema tamén se decatan, moitas veces, de que si se produce unha violencia, polo menos, sutil, que está moi normalizada.

Como foi esa fase de documentación? No espectáculo dás algúns datos e recolles, supoño, a experiencia doutras mulleres. É común que as mulleres embarazadas comenten o tema do “oráculo”. É o médico quen sabe cando empezou todo e cando tes -forzosamente- que parir. Aínda que non tiveses relacións sexuais máis que un día en todo o mes. Só el -ou ela- sabe.

É certo iso, si. E o curioso é que, en realidade, parimos sen saber case nada. Vamos a clase de pre-parto, lemos cousas… pero temos pouca información. E mesmo tela pode ser aínda peor, porque se a tes aínda tes que enfrontarte máis. Porque es, como digo no espectáculo, “unha desas”. Eu aprendín moito máis de partos cando xa parira. Porque todo xurdiu da miña necesidade de entender por que me pasara o que me pasou. Foi entón cando souben como é o instrumental -que ti nunca ves-, ou como é un protocolo que pretende ser igual para todas as mulleres. Mais o problema é que os partos, coma os embarazos, non son todos iguais.

“Baixo a devoción pola tecnoloxía, polas máquinas… o que se agocha é a deshumanización e a perda, por parte das mulleres, do control do proceso”

E a cuestión é que baixo a devoción pola tecnoloxía, polas máquinas… o que se agocha é a deshumanización e a perda, por parte das mulleres, do control do proceso, así como do seu sentido mesmo. Porque o corpo sabe. Está preparado para iso. Por poñer un exemplo: non che cren que tes contraccións ata que a máquina o indica. E o curioso, ademais, é que boa parte do instrumental que utilizan, -como o espéculo-, é practicamente o mesmo desde Antigüidade. Mais de todo iso eu aprendín despois.

“A carta que xogan, ademais, é da chantaxe, a de meter medo: se non colaboras, o neno morre”

A carta que xogan, ademais, é da chantaxe, a de meter medo: se non colaboras, o neno morre. Estás secuestrada, tes que facer todo que che mandan. Como digo no espectáculo, a muller é o sarcófago do que se saca o tesouro. Que máis que o neno é o índice de natalidade. Es como un contedor ao que lle quitan o que leva dentro para despois darlle unhas mangueiradas. Collo, abro, saco, e tírolle un pouco de auga. Esa é unha imaxe, para min, moi poderosa. No parto, a nai é como un obxecto que queda en segundo plano. Ten que obedecer, o máis calada posible. A súa propia contorna pecha, ademais, filas. Non se fala diso. Non hai lugar.

“No parto, a nai é un obxecto que queda en segundo plano. Ten que obedecer, o máis calada posible”

Marga Tojo fala en Maternidades fóra de catálogo da infantilización das nais e, sobre todo, do seu aleccionamento social. Hai uns modelos estándar de nai -que van mudando na Historia- que todas deben cumprir. Fanse rankings de nais cuxo efecto, entre outros, é dividilas e facer que se sintan culpables se non poden cumprir co modelo ideal, que aspira a ser o único correcto. E mesmo poida que se estean a producir mesmo retrocesos. Que sexa aínda peor agora. Que pensas diso?

Si que é algo que está no ambiente. Hai unha falta de empatía coas nais, e de respecto, bastante evidente. María Lado, Xesús Ron, Patricia de Lorenzo e eu tiñamos claro que o que queriamos reivindicar era precisamente que a muller fose respectada, que puidese escoller o que ela quixese. Ao meu fillo déronlle leite de fórmula na UCI sen o meu consentimento. Eu quería dar o peito pero, despois, cando decidín deixalo porque desbordara xa os meus límites, fun presionada para non deixalo.

“Tiñamos claro que o que queriamos reivindicar era precisamente que a muller fose respectada, que puidese escoller”

E iso pasa con todo. Presiónante con iso, ou con que tes que incorporarte xa a traballar… Eu tiven malas caras e comentarios cando quixen que o neno, con case un ano, comezase na gardería. E chamábame moito a atención que a xente me berrase pola rúa para dicirme o que tiña que facer co meu fillo. Non sei, é como se se considerase que as mulleres andamos descarriladas e que hai que volver meternos no rego á forza. Hai unha forte penalización social se tentas saír do modelo.

"É como se se considerase que as mulleres andamos descarriladas e que hai que volver meternos no rego á forza"

Hai unha parte, no espectáculo, dun baile que se cadra pode non entenderse moi ben. Semella apuntar ao movemento, a liberdade e a esperanza, malia todo. A pesar de que te deixasen cunha dor que te obrigou a levar caxato para poder andar... Molestias para sentar, para estar de pé, para conducir, nas relacións sexuais… Sentinme moi soa na miña dor, dis na obra.

Hai, como dicía antes, unha parte poética na obra, que pode verse por exemplo na parte do baile. A idea era mover un corpo roto, danado. Que se vexa o que me custa o movemento, que está tan ligado á miña profesión e co que teño dificultades a consecuencia dunha episiotomía que me fixeron sen avisar nin pedir permiso. E eu non digo que esta ou outro tipo de intervencións non poidan ser necesarias nalgúns casos. Pero polo menos teñen que dicircho. Preguntar.

“Eu non digo que esta ou outro tipo de intervencións non poidan ser necesarias nalgúns casos. Pero polo menos teñen que dicircho”

No traxe que levo na escena do baile, na parte de atrás hai unha liña vermella que representa a dor que me quedou como secuela. Unha dor que baixa por toda a perna. Para facer os ensaios e a estrea tiven, de feito, que facer un tratamento especial para non sentir a cicatriz, para durmila, para que non me dese lategazos. Ademais de facer fisioterapia do chan pélvico, coa que tiven que seguir dous anos e pico despois.

Denunciaches?

Non. Non quería, claro, que isto lle volvese a pasar a ningunha muller. Mais imaxina a situación: preocupada por quedar eivada, polo que ía ser do meu futuro profesional, que se ía ter que depender do meu compañeiro, cousa que é inviable economicamente… E aínda por enriba o que pasa é que o sistema non se fai cargo da túa recuperación. Porque só tentalo supón pasar, outra vez, por un proceso complicado e desalmado, deshumanizado, no que un perito decide tanto sobre as secuelas dunha intervención nun parto como sobre como lle quedou o ombro a un camioneiro tras un accidente.

“O peor, ademais da dor, foi sentirme autenticamente desvalida, desamparada polo sistema que causara o meu problema”

No SERGAS é posible presentar reclamacións online, e iso aínda teño que facelo. Mais, para min, a mellor denuncia é o propio espectáculo. Da mesma maneira que o peor, ademais da dor, foi sentirme autenticamente desvalida, desamparada polo sistema que causara o meu problema. A min doíame, sentía que algo non estaba a ir ben coa cicatriz… pero o que fan é darche uns exercicios estándar que se supón que teñen que valer para todas. Co cal o que acaba acontecendo é que a recuperación tes que pagala ti.

Hai outra idea importante que está resaltada na obra, que é que non pretendías ter un parto perfecto. Querías que te tratasen coma unha persoa. Que vos chamasen polo nome a ti e ao neno, que che preguntasen se estabas ben…

Claro, é que iso é o que esperas. Porque ninguén che fala de que che pode pasar o que me pasou a min. Podes escoitar algo de refilón, pero nada máis. Aínda que despois comezas a pensar en detalles que puideches vivir na consulta do xinecólogo durante anos, e as cousas encaixan. A cuestión é que está moi asumido, moi instalado, que mandan eles e que ti es a nena que debe obedecer.

“Está moi asumido, moi instalado, que mandan eles e que ti es a nena que debe obedecer”

Eles son os protagonistas. Ti a secundaria ou a aspirante que só pode aspirar a sobrevivir. Eles teñen os códigos, as chaves, ás que ti non tes acceso. Uns pensan que son o actor protagonista que o sabe todo e outros, e outras, actúan levados polo costume, amparados por un sistema machista que é o que establece os filtros, os códigos…

Falando de denuncias, acaba de saír unha sentenza en contra túa que está a ser polémica. Ao lela, pódese ver que constata uns feitos -parte dos denunciados, non todos- mais que interpreta que non houbo neles machismo, nin acoso sexual, porque os testemuños que cita interpretaron no xuízo que aquilo non era acoso nin machismo. Llerena Perozo vén de publicar un artigo no que di que as dúas partes falades linguas  diferentes. Que opinas do que di Llerena?

Penso que o que pasa é que todo aquilo que sexa máis sutil, menos evidente, que non sexa que te violen ou que te maten ou as dúas cousas, é algo que está tan normalizado socialmente, tan asumido, que moitas veces nin se percibe. O humor machista, a publicidade machista, as noticias machistas… todo iso que está na base do problema, pasan como o normal.

“Todo aquilo que sexa máis sutil, que non sexa que te violen ou que te maten, é algo que está tan normalizado que moitas veces nin se percibe”

E as leis están feitas tamén desde esa perspectiva. Para que se poida considerar acoso, -xa non digo acoso sexual, que iso é máis difícil-, tes que demostrar que se prolongou polo menos durante seis meses. Se a relación laboral durou menos, xa non pode haber acoso a ollos da lei.

Seguramente cando decidiches presentar a denuncia sabías que levabas as de perder. Moi poucas saen adiante. Está aínda pendente o xuízo polo penal, mais é moi probable que tamén o perdas. Que é o te leva a denunciar, malia todo?

Sabía que podía perder, sabía que a xente ía ter medo á hora de declarar… sabía todo. Pero a denuncia era o que podía resarcirme moralmente. Ademais, era moi importante para min facelo público. Que polo menos se soubese o tema, que se movesen as fichas, que quedasen as cartas boca arriba, e que se vise o que había. Non podía quedar no ámbito privado. Porque temos que cambiar as cousas. E porque a miña denuncia podía axudar a outras mulleres.

“Sabía que podía perder, sabía que a xente ía ter medo á hora de declarar… sabía todo”

Que pensas da actuación da Asociación de Actores e Actrices de Galicia? Sacaron un comunicado e despois outro no que rectificaban ou polo menos aclaraban que non che retiraran o seu apoio, como asociada que es.

A min tamén me resultou sorprendente o que pasou. Mais entendo que tamén foi algo moi duro e complicado para a asociación, na que levo máis de 10 anos. Penso que imperaron a prudencia e o medo. O primeiro comunicado ao que aludes tentaba ser neutral, pero é que hai cousas diante das que non se pode ser neutral, porque iso supón poñerse dunha parte determinada.

“O acoso sexual no audiovisual é algo que está en boca de todo o mundo. Non pode taparse por moito máis tempo”

Desculpáronse, tamén comigo persoalmente, e penso que tamén foi valente pola súa banda sacar o segundo comunicado, facendo unha reflexión, ademais, sobre a sentenza, desde un punto de vista feminista. Por iso o que podo dicir é que ogallá outras asociacións desen o paso que deu esta. En calquera caso, eu teño clara unha cousa: o acoso sexual no audiovisual é algo que está en boca de todo o mundo. Non pode taparse por moito máis tempo. O que pasa é que a xente consínteo. Mira para outro lado. E protestar está mal visto.

A denuncia prodúcese nun contexto. E non me refiro tanto ao Metoo, que penso que é un síntoma. Un sinal máis dun cambio social forte derivado do avance do feminismo. O acoso deixa de ser consentido socialmente. Como xa antes comezou a deixar de ser consentido o abuso sexual a menores. Tan normalizado. En que sentido che afectou a ti este contexto?

Cando eu comecei a pensar en denunciar, non existía nada parecido ao Metoo. De feito, a miña denuncia foi a primeira de Galicia, e de España, no meu ámbito -non no artístico, en xeral-. Pero o proceso foise atrasando e, cando a denuncia se fai efectiva, despois de parte das folgas da xustiza e outras circunstancias, si se estaba a falar do tema a partir do Metoo. De feito, presento a denuncia o 8 de marzo. Porque o tempo ía pasando e tiña que ser xa por motivos legais, e porque era o prazo que eu me puxera a min mesma.

“A min o Metoo quédame lonxe, no sentido de que a distancia social e económica con esas actrices é, claro, moi grande”

De todas maneiras, a min o Metoo quédame lonxe, no sentido de que a distancia social e económica con esas actrices é, claro, moi grande. Do mesmo xeito que penso que hai cousas que están a ser tratadas moi superficialmente, en xeral, en todo o movemento que está a haber. O que penso é que as actrices galegas terían que crear o seu propio movemento. Houbo un intento na rede, que levaba o hashtag “seractrizé”, que empezou Patricia de Lorenzo. Pero tivo moi pouca resposta. Penso que o que pasa é que a xente ten moito medo. Por iso, de lanzalo, habería que lanzalo en masa, en colectivo, como algo potente. Porque si hai moito cabreo co tema nas actrices.

"O que penso é que as actrices galegas terían que crear o seu propio movemento"

É normal ter medo de denunciar o patrón -sexa polo motivo que sexa-. E máis cando hai un mercado practicamente monopolístico. Mais é curioso que te acusasen de denunciar só para chamar a atención e facerte famosa. Porque todo o mundo sabe que, denunciando xefes, chóvenche as ofertas de traballo. E máis aquí.

Eu sabía que a denuncia me ía crear problemas. Que podía despedirme de traballar con certas produtoras. Que me ían penalizar na TVG. Que ía quedar etiquetada. Que ía afectar á miña carreira. Pero parte do meu traballo tamén é buscarme o meu propio traballo, con proxectos coma Anatomía dunha serea. E tiña claro que non ía calar nin baixar a cabeza. Ademais, ía quedar igual sen traballo porque eu non aguantaba máis alí. O dano psicolóxico xa estaba feito… E desde logo non o fixen por facerme famosa. Non me interesa ser recoñecida por outro motivo que non sexa o meu traballo.

“Eu non quería cartos. Eu o que pedía era unha carta de desculpa”

Mesmo chegaron a dicir que o facía para sacar cartos… Eu non quería cartos. Eu o que pedía era unha carta de desculpas. O meu avogado calculou unha indemnización polos danos e polo que deixei de gañar ao ter que deixar o traballo. Mais a indemnización que en calquera outro tipo de xuízo se considera algo normal -se che dan un golpe no coche, por exemplo-, aquí hai quen di que era unha maneira de sacar cartos.

Non foi así porque eu deixei claro que non quería diñeiro e esquecelo todo. Quería gañar o xuízo e que isto valese para as demais. E por iso tamén fun polo penal. Ademais, se a meu obxectivo fose sacar cartos, de verdade alguén pensa que me vou retirar con 14.000 euros? O que pasa é que hai moita xente que ve moito o Sálvame e comeza a imaxinar grandes cantidades de diñeiro e cousas así.

Falabamos antes de que había moito silencio sobre o acoso no audiovisual. Neste proceso de cambio social que está a acontecer, as mulleres tamén estamos a revisar moitas cousas. E supoño que unha delas á tentar aprender a escoitarnos e a apoiarnos máis. A crer ás demais cando din que son maltratadas, -na sala de partos ou onde sexa-… Algo de cambio habería tamén en ti, neste sentido, co que viviches…

Eu sempre fun moi rabuda, en realidade. E considero que sempre estiven alerta por se pasaba algo. Eu, igual que as miñas amigas, que eramos as loucas, as raras… Pero si, claro, hai un cambio, e vamos madurando como persoas e como sociedade. Vamos conseguindo afastarnos da educación que recibimos, vamos rompendo tabús, aínda que nos sexa difícil.

“Si, claro, temos que escoitarnos e, sobre todo, saber acompañarnos. E iso si é algo que aprendín ben neste proceso”

E, si, claro, temos que escoitarnos e, sobre todo, saber acompañarnos. E iso si é algo que aprendín ben neste proceso. A importancia de saber acompañar, de saber como comportarse. Ás veces dicimos cousas que fan dano sen decatarnos… E iso coas mulleres acosadas, coas mulleres que sufriron un aborto… con moitas situacións. E rectificar está ben cando nos equivocamos.

Seguindo co audiovisual -aínda que se podería falar da cultura en xeral-, eu mesma fixera para a Academia Galega do Audiovisual unha reportaxe sobre desigualdade e machismo no sector. Con moitos datos e reflexións sobre un problema estrutural. Supoño que, cando calquera muller fai público isto, boa parte da profesión tamén se sente cuestionada. Por exercer activamente ou por calar. E de aí tamén virán reaccións virulentas…

E o problema é tamén cando é un sistema xerárquico e iso está moi instalado na cúpula. É, claro, un problema estrutural. Facelo público é un grande desafío porque vén desmontar este sistema, vén facerse abanear unha estrutura. Por iso moita xente séntese agredida e reacciona con violencia. Porque se alimenta desa estrutura. Porque é coma un pequeno torpedo que vén furar unha estrutura moi forte e moi asentada.