O Vikingland de Xurxo Chirro, merecido gañador do Play-Doc

Xurxo Chirro, co seu premio © Tamara de la Fuente

Nunca rematei de comungar con esa afirmación de que a fame, a crise ou a necesidade agudizan o enxeño. De algún xeito, este dito obvia ou minimiza o brío, a resistencia e a firme oposición que esixen a solucións aos apertos derivados da estreiteza. Os ollos cobizosos de certa política pragmática soen atopar na cultura unha eficaz probeta na que tentear os seus antídotos, como testemuñan as tixoladas ou mesmo desaparición de festivais en tódolos eidos artísticos.

Lamentablemente coñecido e sintomático é o caso de Punto de Vista, un evento exemplar e exemplarizante, salvado finalmente da queima grazas ao vigor, tenacidade e contestación dunha organización afoutada por milleiros de adeptos e simpatizante, que concretaron a súa repulsa nunha robusta protesta activa.
Nunha conxuntura semellante, non é de estranar o abraio e admiración que suscitou a presente edición do Play-Doc, un festival restrinxido en canto recursos, mais desacomplexado na súa ambición. Esta oitava edición da cita tudense, referencia en toda a península do mellor cinema de non ficción, é pouco menos que unha milagre, e xustifica máis que nunca a atmosfera leda, gozosa e conmemorativa vencellada á festa que debe desprender o termo festival.

Non é de estranar o abraio e admiración que suscitou a presente edición do Play-Doc, un festival restrinxido en canto recursos, mais desacomplexado na súa ambición

A programación deste ano foi seleccionada en base a dúas concepcións de retrato fílmico, o autobiográfico e o paisaxístico, coas que os directores Sara García e Ángel Sánchez artellaron seccións que mantiñan unha certa coherencia con ámbalas dúas categorías. Na primeira delas, a autobiográfica, podemos encadrar de feito a dous dos nomes propios desta edición: Vikingland e Ross McElwee. O primeiro foi o filme gañador da sección oficial do festival, mentres que o segundo foi protagonista dunha ampla retrospectiva, na que se incluíron sete das súas obras. Xunto a eles, o outro grande nome deste ano en Tui foi o do armenio Artavazd Pelechian, autor dunha das filmografías máis prodixiosas, enigmáticas e admiradas da historia do cinema de non ficción.

O meritorio e merecido premio de Vikingland en Tui é o primeiro galardón internacional que recibe o filme de Xurxo Chirro, logo dun amplo percorrido por festivais como FidMarseille, Mar del Plata ou Xixón. A insólita obra do cineasta gardés é en primeira instancia un retrato valioso, fértil e “inmediato” da emigración galega no norte de Europa, pero un debullamento das súas numerosas capas significativas mergúllanos nunha deriva entre as metodoloxías do diario filmado e o found footage, a gravación amateur e metódica fronte á montaxe avezada e simbólica, a ollada pura de quen filma fronte á intencionalidade de quen edita, o político e o emotivo, o antropolóxico e o idiosincrásico, o pasado e o presente, a historia do filmado e a filmación da historia.

Tomando unha elocuente e oportuna expresión dun filme de María Ruido, Vikingland representa “a memoria do traballo e o traballo da memoria”

Tomando unha elocuente e oportuna expresión dun filme de María Ruido, Vikingland representa “a memoria do traballo e o traballo da memoria”. Resulta curioso (ou talvez non tanto), que un filme que transcorre integramente entre Alemaña e Dinamarca poida ser tan profundamente galego, posiblemente o máis galego que eu tiña visto.

As dúas décadas que separan as filmacións d'O Haia e a montaxe de Chirro simbolizan unha sorte de tempo indeterminado, unha percepción e emoción sobre a que reflexiona Ross McElwee ao longo da súa filmografía. De feito non son poucos os paralelismos que poderiamos trazar entre Vikingland e filmes como Backyard, Bright Leaves ou o propio Time Indefinite. Porén, malia que tanto o mariñeiro galego como o cineasta estadounidense grávanse compulsivamente a si mesmos e aos seus achegados, McElwee válese dun dominio absoluto dos mecanismos e códigos fílmicos e narrativos para  rolos de película, de material sensible, que atesoura ao longo de catro décadas, e cos que estrutura astutas, lúcidas e retranqueiras reflexións sobre a sociedade sureña dos Estados Unidos, o american way of life, a familia e, por enriba de todo, sobre si mesmo.

A locuacidade verborreica coa que McElwee articula o seu discurso sobre a “fauna” sureña de Sherman's March, atopa a súa resposta antagónica na magnificencia poética e a fascinación mítica da epopea muda (que non silente) As estacións de Artavazd Pelechian. Como acertou a expresar Jean-Luc Gordard e lembra Carlos Muguiro no seu texto para o catálogo do festival, a linguaxe do cineasta armenio é “anterior a Babel”. Ou, como explica o propio cineasta armenio, no seu cinema “vese a música e escóitase a imaxe”. Malia a inaccesibilidade e o relativo hermetismo característicos de Pelechian, durante a tarde do sábado ofreceu un inusual relatorio-rolda de prensa, no que respondeu a preguntas sobre a súa breve (mais portentosa) filmografía e explicou a súa imposibilidade de realizar un proxecto titulado Homo sapiens, que concibiu en 1989 e que faría, nas súas palabras, que o resto das súas películas quedaran en simples esbozos.

Inevitablemente, a preeminencia de auténticos mitos cinematográficos como McElwee e Pelechian, desprazou dalgún xeito o resto de filmes programados no Play-Doc 2012

Inevitablemente, a preeminencia de auténticos mitos cinematográficos como McElwee e Pelechian, desprazou dalgún xeito o resto de filmes programados no Play-Doc 2012. Pero iso non significa, en xeito algún, que os desmereza. Na sección oficial, por exemplo, participou tamén a notable Two years at sea, de Ben Rivers, na que o cineasta británico amplía e sublima a do vello leñador “ermitán” Jake Williams, ao que xa filmara na súa curta This is my land. A potencia do filme recae no seu extraordinario magnetismo visual, filmado en 16 mm nun soberbio branco e negro no que o claro escuro e o visible grao dan á película un halo perecedoiro tamén extensible ao seu protagonista. Porén, a súa milimétrica posta en escena resulta excesivamente pautada, e contradí deste xeito liberdade e soidade absoluta deste home que vive “como un ermitán” nas densas fragas do leste escocés.

Un chanzo por debaixo deste filme sitúase Mirage, do serbio Srđan Keča, un interesante retrato metafórico do capitalismo extremo a través dos residentes e a paisaxe urbana de Dubai

Un chanzo por debaixo deste filme sitúase Mirage, do serbio Srđan Keča, un interesante retrato metafórico do capitalismo extremo a través dos residentes e a paisaxe urbana de Dubai, na que os omnipresentes guindastres que se ven ao longo desta cidade de cristal lémbranos aos que podemos ver na infinidade de barrios e urbanizacións a medio construír ao longo e ancho da xeografía ibérica. Malia que a reflexión deste filme pode ser pertinente e seguramente non sexa malintencioanda, os seus argumentos, voluntariamente sintéticos e evocadores, resultan demasiado simplóns e un tanto estereotipados: occidentais de carallada en campos de golf e piscinas, inmigrantes que relatan as súas duras condicións de vida en aflixidas cartas aos seus seres queridos, ostentosos xeques que esparexadas moreas de billetes sobre os corpos de mulleres sometidas a bailes humillantes... Son situacións certas e reais? Abofé que si. Son tendenciosas e un tanto estereotipadas? Eu creo que tamén.

Totalmente decepcionante foi ¡Vivan las antípodas!, de Victor Kossakovsky. Ao contemplar este fastuoso fraude un non pode evitar preguntarse se de verdade este é aquel cineasta ruso que nos abraira con Belovy e Tishe! A esplendorosa fotografía do filme contrasta coa súa nefasta vacuidade. O filme é tan ineficaz no que queira que sexa o seu propósito, que nin sequera chega a ser pretensioso, porque non pretende nada, excepto ilustrar unha anécdota xeográfica que dificilmente xustifican un capricho cun orzamento de un millón e medio de euros. Como acertou a sinalar (creo lembrar que) Jaime Pena, ¡Vivan las antípodas! limítase a confirmar que si, que a terra é redonda. Ao que engado eu que si, que tamén, que é moi bonita e moi bonita.

Se polo menos o director engadira nos créditos finais un agradecemento especial a Ptolomeo, San Agustín ou Galileo, todos poderíamos tomalo con alivio como unha grande (e costosísima) broma, e pasar páxina canto antes. Kossakovsky ten un grandísimo talento como cineasta, e confío en que axiña volverá a demostralo. Ata entón, quitareime o mal sabor de boca volvendo a goza de Belovy e Tische! O outro filme que participou na sección oficial do Play-Doc é a produción arxentina Yatasto, do catalán Hermes Paralluelo, mais desafortunadamente ao coincidires co encontro con Pelechian non puiden velo.

 

Os outros autores galegos

Por motivos de extensión, nesta ocasión non poderei determe na meritoria sección Galicia, sobre que a espero poder falar nun próximo artigo. Neste apartado do festival presentáronse traballos de tres cineastas do país, tres autores aínda novos pero con obras que xa participaron en festivais internacionais.

O vigués Lois Patiño presentou tres fermosas pezas adicadas á paisaxe (Ecos del bosque, Na vibración da auga e Na vibración da terra), filmadas na costa da morte e en Islandia; mentres que do marinense Ángel Santos, galardoado esta mesma fin de semana en Annecy por Dous fragmentos/Eva, proxectouse o díptico Pantasmas#1 e Pantasmas#2. A coruñesa Sandra Sánchez, pola súa parte, presentou a súa debut na longametraxe, Tralas luces, estreada na última edición do festival de San Sebastián.

Tampouco faltou a música este ano en Tui na sección Play-Doc Live!, coa proxección do documental Cure for a pain: the Mark Sandman Story, e co concerto da formación estadounidense Members of Morphine e Jeremy Lyons. Completa as actividades do festival tudense o proxecto O retrato filmado, dirixido por Marta Andreu e adicado este ano ao retrato-paisaxe.

Ross McElwee © Tamara de la Fuente

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.