Maruxa e Coralia coidan unha da outra. Xogan. Parolan. Saltan as normas que elas mesmas se impoñen. Sobreviven á violencia extrema que sufriron a través do vínculo que as une. Dunha dependencia mutua que as separou do mundo e ao mesmo tempo as mantén nel, recreado ao seu xeito. Abraiadas. Espertas. Cómplices. Amigas. Irmás. Nun retrato que soborda humanidade. Poesía. Forza. Espontaneidade. Así é Voaxa e Carmín, a obra coa que a escritora e actriz Esther F. Carrodeguas vén de gañar o Premio Abrente de Textos Teatrais. Cando o recolleu, na Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia, lembrou que as populares Marías non son unha estatua de postal, senón unha lembranza do que non debería volver pasar. Falamos coa autora, -que é tamén a directora do grupo de teatro Airiños, de Rianxo-, desta e das súas outras obras como poeta e dramaturga.   

Ao recoller o premio lembraches que Coralia e Maruxa foran vítimas de violencia sexual, machista, social e institucional. Convertidas en estatuas silenciosas para que os turistas fagan fotos. Supoño que ese foi o motivo de escollelas como protagonistas da peza. Foi así?

Ben, dito así causa confusión: a estatua evidentemente non se fixo para que os turistas fagan fotos, senón con outra intención, pero o que sucede é iso. Ao non ter referencia a estatua á historia que hai dentro dos corpos, vemos só superficialmente a realidade. Este texto escribino na ESAD de Galicia. Tiñamos que escribir un texto histórico ou que partira da Historia. Partir dun feito documental. Eu quería facer unha historia con mulleres como protagonistas e malia que barallei moitas opcións, pronto me cativaron estas dúas mulleres polo que de teatral hai na súa vida.

"Esta foi a grande dificultade da que me fun dando conta ao escribir o texto, que tiña que competir coa súa propia condición de personaxes e mesmo case de mito"

Precisamente esta foi a grande dificultade da que me fun dando conta ao escribir o texto, que tiña que competir coa súa propia condición de personaxes e mesmo case de mito. E ademais que eu, que son moi diplomática, tiña medo de escribir algo que fixera mal no recordo da xente. Eu quería que o meu texto doese porque a historia é unha historia de violencia, pero dende o respecto: escribir unha obra que quixeran e puideran ver as persoas que as coñeceron, e que lles gustara. Non sei se o conseguín, só sei que foi difícil: estiven a piques de abandonar pero en fin... tiña que aprobar! jaja. En realidade xa me namorara demasiado da historia e por suposto impliqueime na súa escrita moito máis que para un traballo de aula. As Marías, un pouco como a Gioconda, teñen moito misterio detrás delas. E iso sempre magnetiza.

"Non había lirismo, nin vocabulario poético nin nada, coas palabras coas que todos imos mercar o pan ou falar no ascensor, elas falaban poeticamente. A poesía, daquela, neste caso, vén do ritmo: do oral"

O xurado salientou, entre outras cuestións, o carácter "poético" da peza. E é case como se falasen en verso entre elas. Foi así como pensaches eses diálogos? Por que?

Cando comecei con este proxecto, moi pronto, vía ás dúas personaxes como sacadas dunha obra de Thomas Bernhard. E un día, cando xa tiña moitas escenas escritas e moita documentación e o proceso avanzado, de súpeto escribín a primeira escena en verso e apareceron: eran elas. Lin a escena en clase e gustou a todos. Estaba feliz. Unha compañeira, cando lía escenas soltas, un día espetoume que era incrible porque eu facía unha poesía pero como cotiá, de andar pola casa. Que non había lirismo, nin vocabulario poético nin nada, que coas palabras coas que todos imos mercar o pan ou falar no ascensor, elas falaban poeticamente. A poesía, daquela, neste caso, vén do ritmo: do oral.

Para min a oralidade é algo moi importante cando escribo, cando escribo calquera cousa. Sempre teño que ler todo en alto e ver se soa ben. Moitos dos meus textos, de feito, enténdense moito mellor se eu os leo á xente, porque naceron cunha oralidade determinada. Que falen en verso, ademais, forzou que foran ficando soas en escena:  algúns “extras” tiveron que ir ficando atrás porque non había maneira de que callaran personaxes que falaran en prosa. Rompían o ritmo todo. Para min a obra, que é un camiño ao mar, ten esa cadencia das olas, constante, que por veces son ondiñas e por veces marexada. Elas, Coralia e Maruxa, con dous nomes de mar, teñen o mar dentro.

Mais os diálogos rebelan, tras a inxenuidade aparente, a violencia sufrida. Como decides tratar esa cuestión, a violencia? Non hai exceso de dramatismo. E si moitísima humanidade.

A violencia dende logo era unha das temáticas principais que quería abordar: a violencia sobre as mulleres, porque evidentemente parecíame que toda a historia é en realidade unha historia de violencia e das capas que un pon como escudo protector. Polo tanto, a violencia sufrida, nelas está sempre presente: porque sempre está na armadura, e entender que esa armadura nace da violencia creo que é o que dá a densidade humana ao tratamento. Foi difícil medir ata onde chegar ou que liña non sobrepasar, e se dis que hai máis humanidade que exceso de dramatismo, estou contenta, porque daquela é que medín ben.

"A violencia sufrida, nelas está sempre presente: porque sempre está na armadura, e entender que esa armadura nace da violencia creo que é o que dá a densidade humana ao tratamento"

Unha coida da outra. Mais están soas. E tampouco entenden o mundo que as rodea, que non deixa de fascinalas. Como quixeches tratar esa cuestión, a relación entre elas e co resto da xente?

Para min elas crearon unha relación de interdependencia moi veciña á folie a deux: unha loucura compartida que, de tanto compartila, case se contaxia. Digamos que por ver o mundo explicado sempre dunha maneira, acabas por crer ti tamén que é así. Dinme conta rápido de que esta obra era unha historia de dependencia entre elas e creo que é precisamente iso o que a fai universal. E dígoo con humildade, non digo que sexa unha grande obra, senón que non se trata de Franco, da guerra, dos grises, dos paseos. Non se trata destas cousas concretas, aínda que se fale delas.

"Crearon unha relación de interdependencia moi veciña á folie a deux: unha loucura compartida que, de tanto compartila, case se contaxia. Digamos que por ver o mundo explicado sempre dunha maneira, acabas por crer ti tamén que é así"

Podería ser calquera outra cidade e poderían ser outros torturadores, ditadores, policía; tanto ten: a obra fala da dependencia entre dúas persoas que sobreviven a unha situación de violencia extrema grazas a esta unión entre elas tan forte. Pero esta unión, que as separa do mundo, inevitablemente necesita do mundo, aínda que só sexa por contraposición: o que as une é precisamente estar separadas dun mundo que as exiliou sen ter que mandalas lonxe, que as exiliou en terra. Velas pola rúa -e tamén ver a súa estatuas- debería de ser ser un recordatorio da violencia exercida no pasado. Mirar para elas tería que ser un recordatorio do que non debe de volver pasar nunca.

Teñen interiorizadas as normas sociais doutro tempo para as mulleres. Mais non deixan de rebelarse contra elas. É un xeito de resistencia? O, máis alá, de construír outro mundo que sexa só delas?

Na obra eu tentei que houbera conflito entre elas precisamente nese punto: Coralia, que é máis nova, tenta rachar coa armadura e coas normas impostas pola irmá maior, Maruxa. Así, é Coralia a que continuamente quere ir por onde non van habitualmente, ver cousas que non están permitidas polas normas autoimpostas por Maruxa e que precisamente crean ese mundo propio delas, esa folía.

Segundo avanza a obra, Coralia cada vez vai conseguindo máis e máis pero, cando por fin é libre, decátase de que non sabe que facer con esa liberdade. Coralia necesita da irmá e mesmo das normas coas que leva convivindo tanto tempo. Pásanos a todos: ten moito que ver coa educación no medo, outro tema que me interesa moito. Educados no medo, por veces resúltanos imposible escapar das nosas armaduras.

"Segundo avanza a obra, Coralia cada vez vai conseguindo máis e máis pero, cando por fin é libre, decátase de que non sabe que facer con esa liberdade. Coralia necesita da irmá e mesmo das normas coas que leva convivindo tanto tempo"

Ler o texto fai desexar que estean vivas. Polo menos nun escenario. Como levarías a escena este texto?

Escribín este texto pensando na escena. Habitualmente o que escribo para o teatro son textos por ou para Airiños, co cal sempre teño en mente a escena. Neste caso, escribín pensando nunha montaxe profesional: quixen escribir un texto que interesase en Galicia, que gustara ao público galego, pero por suposto que me interesara a min tamén, a nivel persoal e profesional. Escribino pensando no sistema teatral galego, mesmo esa premisa axudou tamén a que ficaran soas en escena: sei de sobra que os grandes elencos non están de moda.

Porén, curiosamente, xamais pensei en dirixilo, e mesmo cando algunhas persoas preguntábanme o mesmo que me preguntas, eu dicía: que se mate o director ou directora! Pero se eu o fixera, trataríase seguro dunha montaxe pouco ambiciosa: elas, as súas roupas, os seus bolsos, quizais uns cubos negros e por suposto, iluminación e algúns efectos lumínico-escenográficos nalgúns momentos, e música. Para min, trátase dun texto de actriz, de actrices. E con moito traballo vocal, pola poesía e o ritmo: enfrontaríame á dirección case como a unha partitura musical. Pero verdadeiramente, o que me gustaría é ver que fai outra persoa co meu texto.

Pero móntese como se monte, e coido que antes de un ano estará xa nas táboas, o obxectivo de interesar á xente está cumprido. A semana pasada en Ribadavia, tras recoller o premio, xente que coñecía pero tamén moita xente que non coñecía de nada, que non son xente do teatro para nada, preguntábanme como podían facer para ler o texto e cando se podería ver en escena, ou víñamne contar anecdotas que recordaban e mesmo cancións que lles cantaban. Esa conexión emocióname e gústame vela, porque ademais non ataca ao meu ego: non queren ver como eu escribo, senón que queren velas a elas.

"Para min, trátase dun texto de actriz, de actrices. E con moito traballo vocal, pola poesía e o ritmo: enfrontaríame á dirección case como a unha partitura musical"

E República? Como o levarías a escena? Tamén pode facer desexar que sexa verdade: que o rei anuncie a fin da monarquía...

De todos os textos que eu escribín e escribirei no que me queda de vida, República é o que a min máis me gustaría ver en escena! Jajajajaja. Pola miña banda, coido que é imposible de representar: non existe o humor suficiente na Casa Real. Tómanse en serio: fan os personaxes que representan e cren todo ese teatro moi antigo.  Por suposto, reto a quen queira dirixilo, eu encantada!

O texto lembra a Paris-Dakar. A mesma humanidade. A mesma poesía: a que podería saír das conversas cotiás. Da vida. A mesma sensibilidade. A mesma espontaneidade. Desta volta, co tema do maltrato aos inmigrantes sen papeis. Como xorde esta historia?

Un amigo teatreiro comentoume que un amigo seu, Mamadou, quería que alguén lle escribira a súa historia. Pareceume interesante, pero advertín: eu non escribo cousas normais! Escribo o que me sae, pero non vai saír unha novela! Quedei con el un par de días, así que eu chamo a este texto xornalismo poético, porque en realidade, é unha entrevista. Entre entrevista e reportaxe. É algo que cada vez me interesa máis: mesturara a miña escrita co xornalismo, co documental, con historias que non son miñas pero que tomo para min.

"Decátome diso: cansei de sufrir por tomarme en serio, así que agora o humor é o meu mecanismo de supervivencia, pero tamén unha maneira de entender o mundo"

Mamadou é senegalés e emigrou a España por amor. Non por fame. Pero atopou a fame, o abuso, a explotación, o medo. E ti cóntasnos como se sente... ata con certo humor. Era o que querías?

Se teño que ser sincera, así como podo explicar case todo o proceso real de Voaxa e Carmín, o que pasou con París-Dakar foi un proceso completamente diferente. Non sabía exactamente que quería contar, contouse por si mesmo. O que si é certo é que dende hai un tempo, o humor para min é necesario: imprescindible. Non entendo a vida sen humor, sen ironía. Decátome diso: cansei de sufrir por tomarme en serio, así que agora o humor é o meu mecanismo de supervivencia, pero tamén unha maneira de entender o mundo, unha maneira seria de entender o mundo, porque amosa ou permíteme o compromiso tamén dende aí.

Hai cousas que dicilas dende a seriedade son demasiado fortes, pero que pasa se dis o mesmo dende o humor? Está permitido. Pero doe o mesmo: vas pensando para a casa. Iso é o que me interesa. Pero cando penso neste texto sempre me parece que o texto é del, aínda que por suposto o escribín eu e ten toda a miña poética. París-Dakar para min é a historia dunha perda absoluta, en tanto en canto este tipo de emigración impide ao emigrado estar ben de todo nin no país de chegada, nin permite un retorno digno á orixe.

Con humor tamén fas Poesía de supermercado. Nun supermercado capitalista no que as froitas imperfectas son rexeitadas. Pero vínganse con sesións de sexo desenfreado. Ata podrecer xuntas. Semella unha alegoría. Podes explicala con máis detalle?

O Supermarket nace dunha investigación arredor do despilfarro que fixen na ESAD. Deseñara un espectáculo multimedia, con VJ en directo, etc. Todo a nivel teórico. Ese mesmo verán comprometinme a facer un espectáculo poético e toda esa investigación transformeina á miña linguaxe poética e á miña maneira de humor. Estivera unha boa tempada reciclando comida en contedores do lixo ás portas do supermercado e realmente é incrible a cantidade de comida que se tira ao día. Tomates e tomates e tomates, barras e barras de pan. Froita a esgalla. Coido que todo o mundo debería ir polo menos un día na vida ver ese espectáculo do despilfarro.

"Estivera unha boa tempada reciclando comida en contedores do lixo ás portas do supermercado e realmente é incrible a cantidade de comida que se tira ao día. Todo o mundo debería ir polo menos un día na vida ver ese espectáculo do despilfarro"

E se non queren meter as mans no lixo, poden ler o libro que me abriu moitas portas e que mesmo me fixo entender o por que social destes comportamentos: Despilfarro: El escándalo global de la comida, de Tristam Stuart, publicado por Alianza Editorial no 2010). Por que son froitas as protagonistas do último poema? Cando estaba traballando no espectáculo, documentándome, vin unha reportaxe de Jordi Évole que trataba o tema (PGM: Salvados, do 9 de decembro de 2012. Especial Con la comida no se juega): gas etileno para as laranxas, verniz para as mazás.

Impuxéronse como protagonistas. Ademais, dende pequena, coido, sempre me deron moita mágoa as froitas, especialmente as laranxas humanizadas nos anuncios de refrescos. Sempre pensaba: para que lle das vida á pobre laranxa se logo a vas matar? Eu dinlle vida, polo menos, para darlle unha vida mellor: sexo e amor! Este poema en concreto é un divertimento que me permite contar moitas cousas serias.

Os 23 poemas de 23 anos son bastante diferentes ao resto das pezas. É máis intimista que os outros. Que cousas da túa escrita actual podes recoñecer nese libro?

Escribín estes 23 poemas nun momento duro, cando non atopaba o meu oco no mundo e mesmo cando fun literalmente vivir fóra, a Italia, de Erasmus, porque non me atopaba ben aquí. Alí, claro, descubrín que o meu malestar continuaba, que estaba en min a brecha. Logo tiven estes poemas pechados nunha carpeta do ordenador moito tempo e un día volvinos ler e dixen: pois vounos poñer á luz porque de todas maneiras, aínda que a min non me parece que sexa unha marabilla, son parte de min, desa eu que fun, e sempre será quéirao eu ou non, o meu primeiro poemario.

Estrañoume que a moita xente que os leu lle gustaran. Agora bótolles un ollo por riba e decátome de que estaba demasiado seria nese momento da miña vida! Porén, na última páxina entra o humor. Pode que xa me estivera abrindo e que por fin me tomara a min mesma menos en serio, e menos mal. 23 poemas, como ben dis, fala de min. Eu era a protagonista principal do meu pensamento daquela. Agora, penso en moitas outras cousas, e o meu eu fica na intimidade ou en todo caso, fica un chisco máis agochado no que escribo, non tan á luz.

Serea fíxome pensar, dalgún xeito, tamén nas Marías. Inventar outra vida cando queres vivir doutra maneira. Que conexión poden ter?

Serea, como Collage ou os 23 poemas, son textos que parten de min mesma. Pódese dicir que son como meus alter-egos, as protagonistas, e aínda que eu ficciono determinadas escenas, por dicilo así, nas que collo ás para a miña propia vida grazas á imaxinación, en realidade parten de min. E desa necesidade que tiña nese momento de saír do que non me gustaba, de escapar para soportar, de case autoinventar as escenas que non sucedían na vida real. É certo que Maruxa e Coralia fan algo similar: inventar outro mundo no mesmo mundo como xeito de resistencia. Pero elas fano día a día, cóbado con cóbado coa realidade. Quizais é máis valente.

"É certo que Maruxa e Coralia fan algo similar: inventar outro mundo no mesmo mundo como xeito de resistencia. Pero elas fano día a día, cóbado con cóbado coa realidade. Quizais é máis valente"

E Fantasía nº 1? Cal era o obxectivo deste texto?

Estaba estudando teatro en Espazo Aberto, en Compostela. Comezaba a coñecer linguaxes e formas, e o meta, o pensamento sobre o medio, sempre me interesou especialmente, así que ía poñendo estes pensamentos en texto en follas. Cando a revista Núa publicou unha convocatoria de “teatro imposible” dixen, vaites! Os meus textos si que son teatro imposible!
Collage ten unha estrutura de postais nas que, entre outras cousas, dous personaxes que queren vivir rebélanse contra a autora. Como e por que pensaches esa estrutura?

Collage escribino completamente en Italia, e mentres o escribía comecei a ler Rayuela, así que cando rematei de escribir, con todo o material e disposta a ordenar todo aquilo que escribira, que era un caos escrito en xornais, lenzos dos bares, notas por aquí e por alá, bordes dos apuntes, mil retallos que de ningunha maneira recordaba cando escribira e en que orde... -Porque Collage impúxose case para que eu o escribira, atacoume- pois decateime de que non tiña por que ter unha orde precisa, que había cousas que podían pasar antes ou despois e que iso modificaría a historia.

Sobre todo, dinme conta de que esa decisión podía ser persoal: que cada lector podería poñer o final e o principio onde mellor lle viñera, e que decidilo por el non era, para este proxecto, o axeitado. Eu ordeneino como a min me parece mellor. Pero houbo lectores que me preguntaron: pero Esther, por que o ordenaches co final no principio? Sexa como for, o que verdadeiramente descubrín con Collage é que cada un se amosa sempre a si mesmo en cada acción: hai xente que colle o libro e di: ah! isto hai que barallalo!. Houbo xente que mesmo puxo números ás follas porque disque eu era unha escritora nova a inconsciente e por suposto era un erro non paxinalo e el corrixiu o meu erro. Eu río: como me vou estar equivocando? É meu! jajajjajaj

"Houbo xente que mesmo puxo números ás follas porque disque eu era unha escritora nova a inconsciente e por suposto era un erro non paxinalo e el corrixiu o meu erro"

Algúns versos de Collage poderían ser continuidade de 23 poemas. Falan, por exemplo, de buscar un xeito de vivir a vida que non sexa baleiro. Por que?

Como dixen antes, Collage e 23 poemas foron escritos correlativamente: 23 poemas antes de escapar de Galicia e Collage, mentres estaba fóra, polo cal non é raro que teñan continuidade. Niso momento eu buscaba precisamente unha vida que non fóra en baleiro, e iso é o que amosa a miña escrita.

Ti mesma pasaches do audiovisual ao teatro. Formácheste en Espazo Aberto e na ESAD. Por que optaches polo teatro? Xa viña de antes Teatro da Falúa?

Estiven uns meses vivindo en Dublín e alí decidín facer un curso de teatro cos cartos do curso de inglés. Parecíame que así coñecería xente irlandesa: pareceume unha boa idea, vaia. Alí descubrín que no teatro, con dicir: “ves aquí este barco?” xa tes un barco. No audiovisual, para ter un barco, tes que ter un barco, ou unha maqueta, moita iluminación. Esa maneira de xogo coa imaxinación fascinoume moito máis que o cinema, que por desgracia na maioría dos casos está reducido ao realismo imposto pola industria e que custa moitos cartos de facer.

Cando volvín a Galicia, xa estaba namorada deste xeito de crear que mesturaba un pouco todo o que eu fixera na vida a nivel creativo: escribir -dende os 7 anos, creo-, e o audio e o visual. Metinme nuns cursos da Universidade, comezando con Alfredo Rodríguez, e a partir de aí montamos Teatro da Falúa. Toda  a miña vida posterior foise modificando en relación ao teatro fun deixando atrás case todo o que non me permitía facer teatro.

"Airiños é un grupo incrible. Naceu na república e coido que ten ese espírito dentro. Un espírito que ten moito ou todo que ver coa lingua: a lingua galega é a bandeira que entroan durante máis de 80 anos"

Dirixes o Cadro Artístico Airiños, que comezou a súa andaina... no 1933. Podes contarnos algunha cousa da historia da compañía e de como mudou Airiños desde o 2010?

Airiños é un grupo incrible. Naceu na república e coido que ten ese espírito dentro. Un espírito que ten moito ou todo que ver coa lingua: a lingua galega é a bandeira que entroan durante máis de 80 anos. Sobre a historia da compañía, eu podo contar pouco, porque entrei fai 5 anos nada máis. Malia o que, claro, coñezo de sobra todas as anécdotas, de cando comían os chourizos antes das funcións e se tiveron que facer de tea, ou de cando se perdeu unha obra e volveron escribila a man entre todos... e quedou moito mellor! Con respecto a como mudou dende que eu entrei: en substancia coido que Airiños segue sendo o mesmo: un aluvión de enerxía teatral, moita xente apaixonada polo teatro e sobre todo pola lingua.

Cando estamos ensaiando sempre hai algún que corrixe castelanismos que van saíndo naturalmente, por exemplo. É curioso ese amor polo coidado da lingua, sen dicir que fagamos as cousas perfectas. Só faltaría: metemos todos patadas e patadas, pero si que hai un amor. O que cambiou si que son algunhas formas, dentro sempre do teatro popular, claro. Eles antes facían teatro como se fixera sempre e eu introducín outras dinámicas, músicas, bailes, supoño que algo cambiou, non sei se para mellor, aínda que me gusta pensalo.

E a maiores, engadíronse os Teatros Exrpress, que son experiencias absolutamente tolas teatrais que creamos para a Concellería de Educación, Cultura e Normalización Lingüística, con temáticas escollidas dende a Concellería (en torno ás letras galegas, as mulleres, ou este ano, a revolución coa historia dos pescadores xeiteiros), proxectos de humor pero moi didácticos, cos que os cómicos percorremos as parroquias rianxeiras e que levaron a todos os recunchos do Concello o noso teatro.

"Celtas sen filtro é unha obra absolutamente dos oitenta. Pero ten moitas partes que son case atemporais"

Recuperastes hai pouco Celtas sen filtro, de Méndez Ferrín e Artello Teatro, que fora estreada no 83. Por que é unha obra  que segue a resultar actual?

Celtas sen filtro é unha obra absolutamente dos oitenta. Pero ten moitas partes que son case atemporais. Para min o acerto desta obra é a premisa de partida: aparece chapapote na catedral e aparecen, claro, os voitres. Que facemos con toda esta fartura? Como repartimos o chapapote? Políticos de dentro e fóra, empresarios de dentro e fóra e claro: relixiosos de dentro e fóra teñen moita torta a repartir. A premisa é fantástica porque por si mesma abre unha serie moi interesante de conflitos automáticos. E teño que dicir que, por desgraza, estas tensións que xurdirían, 30 anos despois seguen estando aí.

"Hai un público fiel á poesía de bar que ofrece a xente que recita e eu estou encantada de ver que moita xente se anima tanto a escoitar como a escribir"

Tamén andas na organización do torneo de poesía erótica ferve a lingua. Como resultou a segunda edición? (Xa participaras no Poetry Slam de Madrid...)

Levo facendo poesía oral ou escénica xa uns aniños, si. Comecei con slam.arousa, e logo co Ferve a Lingua, sexa erótico que non. A verdade é que en Rianxo é unha proposta que vexo xa moi consolidada. Hai un público fiel á poesía de bar que ofrece a xente que recita e eu estou encantada de ver que moita xente se anima tanto a escoitar como a escribir. Cando eu comecei a organizar estas veladas, o meu interese era fomentar a creatividade e, con respecto a isto, podo dicir que xa apañei moito máis do que sementei. Pode que en Rianxo haxa boa terra!

Gañaras o Modesto R. Figueiredo con Subir o telón. Como ves aquel texto desde a perspectiva de hoxe?

Creo que Subir o telón  (ou Serea) é un texto que está ben escrito pero que non está redondo. Eu véxolle os fallos de autora porque sei cal foi o proceso e, en fin, tamén poida que eu estivera pechando un momento vital e pechei a historia cun avión que me levou de cara a outro lado. Visto dende agora, vexo que cando era máis nova escribía dende o eu, como ti dis: escribía cousas que me pasaban, e polo tanto necesitaba que me pasaran cousas: viaxar, facer, ser eu interesante. Agora non me preocupa ser interesante para poder escribilo. Preocúpame estar interesada, e dende aí, nacen outras cousas.

"Todo acto é político, non pode non selo: ir a un supermercado ou a unha tenda é político. Ver Hombres, Mujeres y Viceversa ou non velo e ler un libro de filosofía é político"

"fago política primaria: política do día a día", di un poema no teu blog. Podería ser unha boa definición da túa creación, en xeral?

O poema política primaria nace como contestación poética a un comentario de Vanesa Martínez, candidata á alcaldía de Rianxo polo PP. Nunha entrevista para a radio, ao respecto de actividades culturais como o Ferve a Lingua ou actividades teatrais feitas na vila, dixo que ela, que apoiaba a cultura de Castelao e Manuel Antonio, non apoiaba este outro tipo de “culturas secundarias”. Como eu non son moito de rexoubar no facebook nin de cagarme na hostia da xente ou insultar, sinxelamente este comentario levoume á reflexión e á miña maneira de comunicación, que é a escrita.

Así, quixen explicar con este poema que pode que eu faga cultura secundaria, pero fago política primaria no día a día, e por suposto, na miña creación. Quixen expoñer, en suma, que a política dos mitíns para conseguir votos de poder, que a política dos políticos en tanto que políticos é política secundaria. Para min a ideoloxía ten que se poder demostrar no día a día. Todo acto é político, non pode non selo: ir a un supermercado ou a unha tenda é político. Ver Hombres, Mujeres y Viceversa ou non velo e ler un libro de filosofía é político. Escoitar Sés no coche ou escoitar La Cope é política. Escribir sobre as Marías ou escribir sobre Castelao é política. Eu intento ser consciente, sinxelamente. E pode que eu faga cultura secundaria, pero tamén primaria, no día a día, e no presente.

"Eles fixérona cando estaban vivos, e nós temos que facer a nosa. Niso eu son moito de Manuel Antonio e levo o seu manifesto sempre comigo"

Sobre a cultura dos mortos, paréceme que só se pode entender como primaria porque vai antes no tempo, e nós temos que convivir con ela e sentila como orixe, como berce, pero non creo que haxa que entendela como máis importante, como principal. Eles fixérona cando estaban vivos, e nós temos que facer a nosa. Niso eu son moito de Manuel Antonio e levo o seu manifesto sempre comigo. En todo o que eu fago, sempre (cursos, obradoiros, recitais, teatro, escrita, conversas...) tento fomentar a creación do hoxe e dende o hoxe: a cultura viva.