Hai amor, desamor, identidade e metapoesía en Todo isto antes era a noite (Apiario), o primeiro libro de Lucía Aldao. A metade de Aldaolado e tantos outros proxectos de poesía ao vivo que levan xa uns cantos aniños percorrendo o país decidiuse a deixar de ser unha poeta “inédita”. Aínda que xa di ela que nunca se sentira menos por non ter obra individual publicada. En Todo isto antes era a noite, formulado coma un percorrido por locais e rúas da Coruña -ou de calquera outra cidade-, hai escuridade. Mais tamén moita luz. A que abrolla, quizais, da asunción da celebración da vida e da dor como parte dunha mesma realidade, dunha mesma aprendizaxe emocional. Amor e desamor. Alegrías e hostias. Conversamos coa autora nesta entrevista, que foi realizada en dous tempos: unha conversa telefónica á que seguiu un cuestionario que ela respondeu por correo electrónico.

Como e por que te decidiches deixar de ser unha poeta “inédita”?

“Nunca me sentín menos poeta polo feito de non ter obra individual publicada”

Á pregunta do millón pode dárselle unha única resposta curta, que é “porque nunca antes quixera”, pero imaxino que merece que afonde máis nas razóns que explican por que agora si e antes non. Primeiro debo dicir que nunca me sentín menos poeta polo feito de non ter obra individual publicada, pero si que é certo que botei moitos anos pasándoo un pouco mal cada vez que saía o tema. Saturábame a insistencia benintencionada das persoas que reclamaban un libro e estanqueime totalmente nunha postura que escondía unha inseguridade adolescente: se te xulgas constantemente a ti mesma co que fas, o último que queres é telo por escrito.

Pero é incrible o ben que poden convivir a covardía e a valentía nun mesmo piso, vaia, porque o que si tiven sempre foi a firme decisión de vivir da palabra e, como o ía conseguindo, pois foise adiando iso que se supoñía que me ía dar o carné definitivo de poeta. Nos últimos anos a madurez fixo o seu labor e por fin callou en min un argumento que me permitiu sentirme moi cómoda nesa calidade de inédita: eu son unha poeta oral e traballo na poesía escénica.

“Estanqueime totalmente nunha postura que escondía unha inseguridade adolescente: se te xulgas constantemente a ti mesma co que fas, o último que queres é telo por escrito”

Así, o tema de publicar comezaba a perder ferro. E foi nos últimos meses cando, por vez primeira, sentín que era necesario xuntar os textos coas lectoras e cos lectores nunha intimidade que só pode dar o libro, que é un formato que adoro como consumidora de poesía. Despois xurdiu a oportunidade de executar este plan baixo o selo da editorial Apiario, cousa que me fixo sentir decidida e afortunada. E voilà!

Podes explicar o título do libro -por empezar por algún lado-. De onde xorde?

Custoume moito atopar un título para o libro de marras. Teño unha listaxe enorme dos que se me ían ocorrendo e celebro telos compartido coas amigas e coas editoras para que mos quitasen da cabeza. Estaba bastante claro que a “noite” tiña que estar aí, porque era pano de fondo indiscutible dos textos, pero non saía nada decente. Botei semanas e semanas buscando un título que finalmente non atopei: regaláronmo nun restaurante de Castro Ribeiras de Lea.

“Estaba bastante claro que a 'noite' tiña que estar aí, porque era pano de fondo indiscutible dos textos”

Foi nunha comida despois dun recital de Aldaolado no centro de ensino do lugar. Alí estaba o querido amigo poeta Xabier Cordal, ó que fixen coñecedor da miña desesperación co tema do título nada máis vernos. Nun momento da conversa, falando xa doutras cousas, Xabier dixo: un sabe que é vello cando di moitas veces “todo isto antes era campo”. Eu abrín moito os ollos e souben que o título estaba na modificación dese dito que Xabier tardou un segundo en pronunciar: todo isto antes era noite. Aí o tes.

O libro divídese en dúas partes, e cada parte noutras tres máis pequenas. Podes explicar esa estrutura e o sentido que ten? Que ten que ver coa idea de ruta?

Efectivamente hai dous bloques evidentes separados pola imaxe dun bico amplificado a base de zoom. Dun lado están os poemas de temática eminentemente amorosa e do outro están os que ademais transitan por outros asuntos como a identidade ou a metapoesía. Como xa dixen, a noite está sempre aí, nomeada explicitamente ou en ducias de termos que van da man do que a noite é: a intimidade, as sombras, o sexo, as festas...

“Proponse unha estrutura a xeito de ruta nocturna, un paseo con seis paradas amparadas por uns títulos con relación directa coas temáticas, máis ou menos evidentes, dos textos que conteñen”

Polo tanto proponse unha estrutura a xeito de ruta nocturna, un paseo con seis paradas amparadas por uns títulos con relación directa coas temáticas, máis ou menos evidentes, dos textos que conteñen. Así Velvet garda os textos máis ásperos, Chroma contén o amor noutras intensidades ou en Estacada cóllese o poema como lugar de refuxio, por exemplo.

Ademais eses seis lugares existen ou existiron na realidade, dato totalmente irrelevante para a lectura do poemario, si, pero a min gustoume que así fose porque supuxo un xeito de xustificar con honestidade esa estrutura. Se se pode dicir que os poemas “acontecen” nalgures, os deste libro aconteceron neses e noutros garitos, rúas e prazas. Por exemplo na Rúa Independencia, nome que abre o segundo bloque do libro, estaba situado o Bar de Juan, que foi o maior espazo de liberdade que tiven a sorte de pisar na miña vida.

Como foi o proceso de preparación do libro? (Escolla de poemas…). Parte deles xa os recitaras en público…

Non lle vin moito sentido a publicar un primeiro libro individual que contivese a obra completa porque non se trataba diso. Nin sequera houbo moita peneira ata chegar ós dezaoito textos que aparecen finalmente. Esa escolla contén algúns dos poemas que máis recitei nos últimos anos nos espectáculos de poesía que fago con María Lado. Vin lóxico que foran eses, e non outros, porque este libro é descaradamente para a xente que durante tanto tempo me pediu que publicase alegando que era necesario un reencontro cos poemas desde a lectura, non desde a escoita. E tiñan razón e así fixen.

“A escolla contén algúns dos poemas que máis recitei nos últimos anos nos espectáculos de poesía que fago con María Lado”

No medio hai unhas páxinas que recollen, como falabamos antes, unha foto dun bico… Que significan? E a portada e contraportada?

Desde Apiario encargóuselle o deseño do libro a X Carlos Hidalgo, de Numax. O resultado é ese fermoso e fino traballo de composición que se ve na portada e na contraportada e que responde á interpretación visual da lectura do deseñador. Para min o colaxe sempre foi unha técnica moi próxima á poesía, así que nesa peza de cerámica primitiva xunto a esa persoa cos ollos pechados e o mar na fronte, ou nesa outra que fuma placidamente sobre a orde e o caos que son as caixas cheas de papeis, non podo evitar ver máis que outro poema onde se emprega a imaxe e non a palabra.

“A enorme profesionalidade coa que traballa a editorial Apiario pasa por non dar a coñecer a portada do libro ás autoras e autores ata que este se atopa na imprenta”

A enorme profesionalidade coa que traballa a editorial Apiario pasa por non dar a coñecer a portada do libro ás autoras e autores ata que este se atopa na imprenta, así que a confianza ten que estra aí, e está, e pode derivar, coma neste caso, nunha sensación que mestura o respecto e a admiración polo obxecto resultante e unha interesante distancia que fai que unha observe, con sorpresa, como o fillo biolóxico non se lle parece a ninguén da familia, pero aínda así é guapo a rabiar. Respecto ás fotos centrais do bico só lamento que aparezan tan escuras, porque non pode parecerme máis atinada esa idea que delas se desprende de observar ata a obsesión o que nos parece fermoso.

Indo ao contido, parece que a primeira parte ten máis que ver co amor -e o desamor-. Vai cambiando de ton nas tres partes, mais pareceume que ten un sentido xeral de quitar ferro. Tanto ao desamor como ao amor -do que comentas que é mellor que non vos volva imbéciles-. Por que?

Entendo esa lectura que fas, o que dis de quitar ferro a certos sentimentos dos que tantas veces se fala e escrebe cun deleite que pode resultar falso por excesivamente intenso. Eu, que son bastante intensita, fago todo o posible por non caer nese tipo de discurso que di que o amor nos vai salvar a vida e o desamor nola vai fastidiar. Resúltame máis interesante e divertido enfocar as relacións (as que temos con outras persoas e con nós mesmas) desde puntos de vista menos evidentes, e iso é algo que quero pensar que está neses poemas, dun xeito descarnado en Velvet, marcando unha certa distancia en Backstage ou salientando outro tipo de matices en Chroma.

“Fago todo o posible por non caer nese tipo de discurso que di que o amor nos vai salvar a vida e o desamor nola vai fastidiar”

O corpo tamén está moi presente, desde a primeira parte. Algo lóxico, porque fala de amor mais, como muda a presenza do corpo da primeira á segunda parte?

Sinxelo. Na primeira parte o corpo sobre todo é alleo, son eses corpos cos que se establecen diferentes relacións. Na segunda predominan os textos onde o corpo é o propio e opérase sobre el.

A segunda parte está máis relacionada con dous temas: a propia poesía -e a palabra- e a identidade. Na parte metapoética, Aldao fala consigo mesma, é consciente de si mesma coma poeta, e di “un poema é un poema/ ou aquí non pintamos nada”. Cal é a relación de Lucía Aldao coa Lucía Aldao poeta neste poemario?

A ver... é obvio que escribo sobre min, que parto de experiencias propias á hora de crear un poema, porque o persoal é a materia prima coa que me sinto máis cómoda traballando ó comprobar que é o que me une ás demais e ós demais. Hai aí unha clara vontade de comunicación, de nomear. É algo que tamén busco como lectora, observar o xeito que ten alguén de estar no mundo.

“É algo que tamén busco como lectora, observar o xeito que ten alguén de estar no mundo”

Sorpréndeme a miúdo que se me dea por escribir. Explícome: eu sinto a necesidade de expresar algo, e vai ti saber por que, resulta que o fago a través da escrita poética, daquela non podo evitar ser consciente deste feito e recoller, incluso explicitamente, que a persoa que está aí comunicándose son eu escribindo, eu escribindo nun determinado formato que ten unhas regras ás que decido adaptarme para que o resultado se pareza o máximo posible ó que eu considero que é un poema.

”Pero non quero marchar de aquí./ Non é o poema menos vida polo feito de ser obra./ Non ten por que soportar un argumento./ Non quero nin podo marchar”. Podes explicar estes versos, en relación co anterior?

Gústame que a poesía sexa un espazo de autenticidade. É o que busco como poeta e como lectora. Ese é o meu rollo, a vertente que me interesa. Entón o poema debe ser vida ó mesmo tempo que é obra.

Canto á identidade, que “non veu para quedar nin marchou para marchar”, dá a impresión de dicir, o poemario, que temos identidades múltiples (non necesariamente cinguidas ao lugar no que nacemos) e dinámicas. É un pouco a idea?

Pois si, esa é a idea tal cal. Non necesariamente cinguidas ó lugar nin ó corpo en que nacemos.

Canto ao estilo, o que pensaba é que ten bastante da espontaneidade -e o humor- de Aldaolado. Tantos anos xuntas, algo debe influír no poemario… É así?

Mmmmm... non sei. Creo que escribín así toda a vida, incluso nos típicos textos cortaveas da adolescencia tamén había ocos para certos toques de humor, aínda que fose só no xeito de presentalos nos recitais. Polo tanto esa intención de quitarlle ferro á poesía existiu antes de Aldaolado e executouse ata o extremo nos espectáculos que facemos. Os poemas non son en absoluto humorísticos, pero si que é certo que a sorna aparece practicamente como unha figura estilística máis. Pode que sexa produto do ben que o paso cando escrebo, cóaseme o chistiño case sen querer porque o humor é útil e necesario tamén na poesía, claro.

Pode soar tópico -e seguramente o é- mais eu vexo, neste poemario, moito de celebración. Da vida -e máis canto máis nos achegamos ao final-. Que contrasta coa presenza da noite, a escuridade… Como se relacionan nel esas dúas dimensións: luz -celebración da vida- e escuridade? Ou igual é que a vida tamén se pode celebrar na escuridade.

Que guai que fixeras unha lectura tan optimista! A noite no libro é o lugar onde ocorren as cousas, e na súa escuridade conviven celebracións e padecementos. Igual ese xeito de asumir que ámbalas dúas cousas forman parte da vida e da aprendizaxe sentimental é o máis luminoso do poemario.

Ao mesmo tempo, é fácil relacionar o poemario con proxectos anteriores de poesía ao vivo: os espectáculos poéticos de Aldaolado ou recitais con máis xente coma A hostia en verso... Quero dicir, que a desacralización da poesía da que tanto se falou xa nos 90 (e antes, que o de levar poesía aos bares xa se inventara antes), levou tamén dalgunha maneira a estes proxectos, e destes a este poemario...

Todas somos resultado mellorado ou empeorado do que nos precede, e creo que a liña que debuxa a poesía galega nos últimos anos é unha frecha ascendente que xa parte dun nivel de calidade potente que cada xeración enriquece coas súas achegas. De poucas cousas do noso país se pode falar así de ben, creo eu.

“A liña que debuxa a poesía galega nos últimos anos é unha frecha ascendente que xa parte dun nivel de calidade potente que cada xeración enriquece coas súas achegas”

”Sácame de poeta./ Ponme un piso”, di un dos poemas. Mais, en realidade, penso que ti, María, Yolanda Castaño e moi pouca xente máis sodes das poucas poetas que non precisarían que lles puxesen un piso (nin unha praza de funcionarias), porque sodes quen ata de vivir do que facedes. Como se consegue iso? Ademais de sendo grandes clientas das gasolineiras...

Si, a verdade é que somos moi poucas as que vivimos profesionalmente da poesía. Pode que nos nomearas a todas no teu enunciado. Igual é máis certo dicir que vivimos da palabra, porque facemos cousas moi variadas pero todas elas relacionadas directísimamente coa ela. Como se consegue? Pois currando tanto que ás veces fantasías con que te quiten de poeta e che poñan un piso, pero vese que non somos de camiños fáciles. É un traballo fermoso, con moitas cousas boas e outras tantas terribles. A loita está case á orde do día e iso é tremendamente esgotador.

“É rara a semana que non nos chegan propostas que nos obrigan a argumentar sobre a dignificación do noso oficio”

Compensa porque ves avances, batallas gañadas á idea que ten moita xente na cabeza sobre como debe desenvolver o seu traballo unha autora ou un autor, pero as carencias do noso sistema literario fanse aínda máis evidentes canto máis insistes en profesionalizarte. É rara a semana que non nos chegan propostas que nos obrigan a argumentar sobre a dignificación do noso oficio. Traballamos en cultura, que é o contrario da ignorancia e polo tanto ten a súa importancia.

Pateamos semanalmente o país de arriba a abaixo ofrecendo, entre outras cousas, recitais de poesía nos centros de ensino porque, sabes que? Nós mesmas somos produto de ter visto nos nosos institutos a artistas que espertaron algo en nós e que desenvolvían o seu traballo na nosa lingua. Hai moita inversión en gasolina, así é, pero vexamos a parte chula de todo isto: unha porcentaxe importante dos libros que asinei o outro día no Culturgal mercounos xente moi noviña. Sen dúbida, iso é o que máis me alegrou da aventura de publicar, ver á rapazada marchar cun libro de poesía en galego baixo o brazo.