Na España democrática do século XXI segue habendo títulos nobiliarios dedicados a homenaxear os que protagonizaron os peores crimes da guerra e a posterior ditadura. As distincións foron outorgadas no seu día, con carácter perpetuo e hereditario, grazas a unha lei promulgada polo propio Franco na que anunciaba a súa intención de agradecer así as "accións heroicas" desenvolvidas durante "a nosa cruzada".

En España segue habendo títulos nobiliarios dedicados a homenaxear os que protagonizaron os peores crimes da guerra e da ditadura

Setenta anos despois da promulgación desa lexislación franquista e a pesar de que o ditador leva máis de catro décadas baixo unha lastra, un sobriño do fundador do partido fascista español ostenta o tratamento de Duque de Primo de Rivera, un neto do Carnicero de Sevilla posúe o Marquesado de Queipo de Llano e un fillo do xeneral que perpetrou, entre outras, o masacre de Badaxoz mantén o título de Marqués de San Leonardo de Yagüe.

Non son tres casos excepcionais. Dos corenta ducados, condados e marquesados outorgados graciosamente por Franco -algúns decaeron aínda que poderían ser rehabilitados en calquera momento-, uns trinta recaeron nalgúns dos seus compañeiros de rebelión. A nobreza franquista ten apelidos tan innobles como os dos xenerais golpistas Saliquet, Varela, Dávila ou Vigón. 

Noutros casos, os nomes dos títulos achegan unha importante carga simbólica como o Condado del Alcázar de Toledo, concedido en honra do xeneral Moscardó, ou o do Castillo de la Mota en agradecemento a Pilar Primo de Rivera, presidenta da Sección Feminina, por estimular, segundo se explicou no decreto de outorgamento, "as tradicionais virtudes da muller española".

Todos os gobernos, de PP e de PSOE, autorizaron aos descendentes dos golpistas herdar o ducado, marquesado ou condado outorgado polo ditador

Moitos destes títulos quedaron vacantes pola morte dos seus titulares durante o actual período democrático. Con todo, desde o primeiro executivo de Adolfo Suárez ao último de Mariano Rajoy, pasando polos de Felipe González, José Luis Rodríguez Zapatero e José María Aznar, todos os gobernos autorizaron aos descendentes dos golpistas herdar o ducado, marquesado ou condado outorgado no seu día polo Generalísimo.

Ignorando ás vítimas e sen reformar a lei

Dous dos ministros de Xustiza de Felipe González, Tomás de la Quadra-Salcedo e Enrique Múgica, non dubidaron en estampar a súa firma para garantir a Primo de Rivera o seu "dereito" a ostentar o Condado do Castillo de la Mota e para que un neto do Xeneral Vigón puidese manter o Marquesado concedido ao seu avó en 1955 pola súa contribución "ao triunfo das Armas Nacionais (?) durante a Cruzada".

Máis recentemente, o tamén socialista Mariano Fernández Bermejo bendiciu a sucesión en dous marquesados, os de Mola e Somosierra, creados polo ditador en memoria do xeneral Mola e da súa man dereita na sublevación militar, o tamén xeral Francisco García Escámez.

O galego Francisco Caamaño foi o único ministro de Xustiza que decidiu arquivar nun caixón as peticións de sucesión que lle foron chegando

Logo do cesamento de Fernández Bermejo, o seu sucesor na carteira de Xustiza, o galego Francisco Caamaño, foi o único que decidiu arquivar nun caixón as peticións de sucesión que lle foron chegando. Cando o PP gañou as eleccións en 2011 e Alberto Ruiz Gallardón foi nomeado ministro do ramo, as solicitudes volveron porse sobre a mesa para ser tramitadas coa maior rapidez e dilixencia. Ata seis sucesións de títulos nobiliarios franquistas foron expedidos por Gallardón. Entre eles algúns tan simbólicos como os marquesados de Queipo de Llano, Varela ou Dávila.

IU e a Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica (ARMH) levan anos alzando a voz contra a pervivencia destas altas distincións que consideran contrarias ao máis mínimo espírito democrático. Emilio Silva, presidente da ARMH, cre que "o feito de que todos os gobernos da democracia aceptasen renovar estes títulos concedidos a golpistas, criminais de guerra e violadores dos dereitos humanos, é un síntoma de como a transición á democracia foi unha porta xiratoria pola que a elite franquista seguiu sendo elite da democracia".

"A transición á democracia foi unha porta xiratoria pola que a elite franquista seguiu sendo elite da democracia"

Pola súa banda, os xuristas consideran que o momento para acabar coa "Nobreza de Franco" foi a Lei de Memoria Histórica: "Legalmente pode haber dúbida de que constitucionalmente se poida facer, xa que se trata de tomar unha medida con efectos retroactivos", afirma o experto en dereito nobiliario Álvaro López Becerra. "En calquera caso ao non facer referencia algunha na Lei de Memoria Histórica, as sucesións seguirán adiante, como vén facendo desde hai séculos co resto de títulos nobiliarios".

Séculos de Nobreza, cunha breve paréntese republicana

Un mes e medio. Ese é o tempo que tardou o II República en acabar co privilexio que supuxo, durante séculos, ostentar un título nobiliario en España. O presidente Niceto Alcalá Zamora asinou o 1 de xuño de 1931, seis semanas despois do fin da Monarquía, un decreto no que se anunciaba que, desde ese día, non se concedería "ningún título nin distinción nobiliaria" xa que, segundo se argumentaba, representaban  unha "reminiscencia de pasadas diferenciacións de clases sociais".

A II República tardou mes e medio en acabar co privilexio de ostentar un título nobiliario

A medida non incluía a retirada dos títulos existentes ata ese momento, pero si os baleiraba de todo contido: "non levarán anexo ningún dereito, opción a cargo nin privilexio de calquera clase que sexa (?)". En decembro, a Constitución solemnizou o cambio no seu artigo 25: "O Estado non recoñece distincións e títulos nobiliarios".

Cinco anos despois, o golpe de Estado liderado por Franco reverteu a situación. Xa durante a guerra, os sublevados recuperaron nos documentos oficiais o tratamento de marqués, conde ou duque para os membros da antiga Nobreza. Aínda así, non foi ata maio de 1948 cando o xa ditador promulgou unha lei que restablecía a legalidade vixente anterior a 1931 en materia de "Grandezas e Títulos do Reino". 

O tirano autoadxudicouse "a graza e as prerrogativas" de dar e quitar uns títulos nobiliarios que, segundo se dicía na Lei, "respectáronse e conserváronse secularmente, pois o pobo español, amante sempre das súas tradicións, en ningún momento deixou de recoñecer e identificar os seus titulares coas dignidades que ostentaban". Para o novo réxime o obxectivo era dobre: "manter vivo o perenne recordo das grandes glorias da nación, á vez que expresar a súa gratitude a aquelas persoas que lle prestaron servizos relevantes". Servizos que, por se alguén tiña algunha dúbida, proviñan, segundo o texto legal, das "accións heroicas" da "nosa Cruzada".

Franco utilizou por primeira vez a súa prerrogativa en 1948 e fíxoo cun decreto cargado de simbolismo. Asinouno o 18 de xullo e elixiu catro novos nobres moi coñecidos: o líder do partido fascista español, José Antonio Primo de Rivera; o líder conservador asasinado por republicanos en 1936, José Calvo Sotelo; o xeneral que dirixiu o golpe de Estado, Emilio Mola; e o "heroe" do Alcázar, José Moscardó.

A partir de aí empezou un goteo que beneficiou militares, políticos e empresarios e no que case non se coaron nomes honorables. O Ducado de Carrero Blanco en memoria do penúltimo presidente do Goberno da ditadura e o de Ramiro de Maeztu foron os últimos títulos outorgados por Franco, pouco antes de morrer e de ser enterrado como o gran emperador que sempre quixo ser.