Cristina Palacios é a nai de Sara, unha lucense de 8 anos que durante os seus primeiros anos de vida era visto como Hugo, un pequeno que sempre lle explicaba á súa familia as cousas que ía facer "de maior, cando sexa unha nena". O pasado verán a rapaza, e con ela toda a familia, deu o paso do tránsito social. Sara xa se amosa como nena en todos os ámbitos e dende hai uns poucos días ten contacto directo con outras persoas menores de idade que, como ela, son transexuais. Esa posibilidade de convivir, compartir experiencias e pular conxuntamente polos seus dereitos, a comezar pola visibilización e a despatoloxización, obtívoa grazas a Chrysallis, unha asociación de familias de menores transexuais que xa operaba en diferentes puntos do Estado e que agora tamén o fai en Galicia, con Cristina como primeira presidenta.

A primeira batalla é a da visibilización?
Cando quixemos facer isto público non había ningunha asociación de menores en Galicia. A nós axudounos moito Chrysallis estatal, pero queda moi afastado porque só podes falar por teléfono, por WhatsApp... Eu quería facer algo para as familias de Galicia, para que saiban que estamos ao carón e nos podemos reunir. E porque sempre é posible facer máis forza como asociación que indo un só a abrir as portas. Nun mes apareceron seis familias asociadas, estamos en contacto con outras dúas e temos dúas persoas de 16 ou 17 anos que xa están en tratamento. Estamos comezando.

Constituírse en asociación é importante publicamente, cara á Aministracion, pero tamén no ámbito privado, para compartir o que vos acontece entre as familias?
As familias falamos todos os días; intercambiamos e falamos de todo e iso fainos moito ben ás familias e aos pequenos. A milla filla o pasado sábado coñeceu por primeira vez outros nenos transexuais. Para ela é moi enriquecedor a nivel persoal saber que non é a única, non é mesmo sabelo que coñecer outras persoas. Temos un grupo infantil e outro de cinco adolescentes que van comezar o tratamento ou xa están nel. Poder facer ese grupiño e intercambiar información non ten prezo.

É unha dose extra de normalidade?
De normalidade e porque ás veces cos pais non poden compartir todo o que senten, mesmo cos amigos, que os poden entender pero non son transexuais. Eu coa miña filla tento falar todo o que podo, pero falar con outras persoas que pasan polo mesmo é moi favorecedor para estes nenos e adolescentes. Por iso queremos medrar, que aparezan familias, que se unan a nós e traballar polos nosos fillos.

Asociarvos válevos tamén para afrontar as preguntas, as inquietudes que xurdan nas vosas fillas e fillos?

"Queremos facer un labor de normalización e despatoloxización, que non se vexa os nosos fillos como enfermos"

Queremos dar apoio, orientación e información ás familias e ás persoas transexuais menores de 20 anos, porque para os adultos xa hai outras organizacións e tamén é outra realidade. Tamén queremos facer ese labor de visibilización, normalización e despatoloxización da transexualidade, que non se vexa os nosos fillos como enfermos porque non o son, simplemente non se identifican co seu xénero, sen máis. 

Cal é a primeira pregunta que xorde nunha familia cando xorde esta circunstancia, cando un fillo ou filla o formula ou cando a familia o detecta?
Eu sempre lles digo ás familias que cómpre visitar un profesional que entenda de verdade, e iso é uns sexólogo. Pero o primeiro é escoitar os nosos fillos, deixalos expresarse con total liberdade, porque eles xa nos van marcar en moitos casos. E para cerciorarse de que isto é así, ir a un sexólogo, que vai saber distinguir se é unha cuestión de xogos, de vestirse... ou de transexualidade. Normalmente, cando un neno ou unha nena con tres ou catro anos di que é un neno ou unha nena, como todos os demais, é porque o teñen claro. Eu sabía perfectamente que a miña filla era unha nena aínda que tivese xenitais masculinos. Que pasa? Que o que ven no espello non se corresponde co que son. É unha cuestión de sexoloxía, non de psicólogos ou psiquiatras.

No ámbito da escola atopádevos coa incomprensión doutras familias?

"A miña filla non mudou, trabuqueime eu ao pensar que por ter xenitais masculinos, era un neno"

A nós directamente é raro que nolo digan, pero si que notamos cando a xente non o comprende. Se a xente recibe información de primeira man, enténdeo, outra cousa é que teña ideas raras ou estereotipadas. A min chegáronme a preguntar: “¿Ya le has cambiado el sexo a tu hija?”. Pero, como lle vou cambiar o sexo? Primeiro, o sexo non se cambia, nácese con el. A miña filla non mudou nada, trabuqueime eu ao pensar que ao ter uns xenitais masculinos, era un neno. Ela non mudou nada. E se se refiren á operación, é algo que se fai de adultos no caso de que o queiran facer. Hai moito descoñecemento, pero no ano 2015 iso é doado de solucionar. Igual que eu me informei, os demais poden facer o mesmo, aínda que as miradas inquisitorias sempre están aí.

Nunha localidade pequena a batalla pola visibilización e a normalización é máis complexa?
Eu estou contenta de que haxa debate, e os detractores son os menos e por ignorancia, que é moi atrevida. Pero teño que dicir que me sorprendeu a cantidade de apoios e mensaxes que recibimos. Estou moi contenta nese sentido; eu tamén tiña os meus medos, nós vivimos nunha zona rural e, en xeral, foi bastante ben. Sempre haberá tres ou catro idiotas, pero en Lugo, en Madrid ou en calquera lugar.

A formación dos docentes facilitaría o camiño?
Axudaría moitísimo. A escola é un lugar moi importante de socialización e por iso se ten que tratar o tema da diversidade sexual e da orientación sexual como un tema máis. Os nosos fillos non se ven reflectidos na escola, son invisibles. E iso lévaos a pensar que son bechos raros, porque non son o que se entenden por home ou por muller.

Aínda é unha educación binaria...

"Tivemos a sorte de ter unha profesora que se informou moitísimo, pero moitos non teñen nin idea"

Totalmente. Dáse a reprodución das plantas e a dos animais, pero que pasa coas persoas? Moitos profesores non teñen nin idea. Nós tivemos a sorte de ter unha profesora que, aínda que non sabía, informouse moitísimo e falou moi ben do tema na clase. Pero outros docentes non quixeron saber nada e, simplemente, dixeron: “Hugo a partir de ahora se va a llamar Sara y tenéis que respetarla”. E xa está, esa foi a información. Todo isto é a semente das agresións verbais e físicas, do bullying... A miña filla, dende que tiña 7 ou 8 anos, recibiu insultos cada día de “marica” porque xogaba coas bonecas e coas outras nenas.

Outra das loitas é aínda que a poboación xeral diferencie transexualidade de homosexualidade?
A xente aínda confunde orientación con identidade sexual, pero hai que tratar ambas cousas. Hai vinte anos tratábase as persoas homosexuais como enfermas e hoxe, en xeral, é algo normal. E iso aínda falta coa transexualidade. Hai moito que facer, e nas escolas hai moito, moito que facer.

Que resposta están atopando na Administración, neste caso na Xunta?
Cando fomos comunicar que Sara ía facer o tránsito a resposta foi boa. Eramos o primeiro caso, non sabían como facelo, e eu o que fixen foi darlles o protocolo de Andalucía, onde teñen mesmo lei de transexualidade infantil, van vinte anos por diante. Deilles o protocolo e non puxeron ningún impedimento. Que pasa? Que a documentación oficial, e niso incluímos o boletín de notas, aínda figura o nome anterior.

Todo iso pode mudar se hai vontade política...

"Pedimos que en Galicia se faga xa unha lei de transexualidade infantil; en Andalucía haina e todo é moito máis doado"

O problema é o baleiro legal; ata agora a transexualidade era un tema de adultos e as leis non reflicten os menores, ese é o problema. Estamos á lotaría da sensibilidade do xuíz ou do médico que che toque, non hai unha lei que protexa os menores. Nós pedimos que en Galicia se faga xa unha lei de transexualidade infantil; en Andalucía haina e todo é moito máis doado. En Galicia o cambio de nome solicitámolo nós e outra rapaza en Pontevedra e teño boas vibracións. Se cadra trabúcome, pero penso que o imos conseguir.

Chrysallis tamén pon o acento nos medios de comunicación. Aínda perviven demasiados prexuízos no ámbito mediático?
Si; por exemplo, nun medio de comunicación lin: 'Sara, la primera niña transexual que cambió de sexo'. Como se pode poñer iso nun xornal? Outros xornalistas, por exemplo, pregúntannos se xa a operamos. O descoñecemento é en toda a sociedade, pero os medios fan un labor de socializar. E se a xente le esas cousas... Pero dende que comezamos, vin na prensa un avance bastante importe e o trato con nós é bo.

En cantas ocasión vos atopades con comentarios do tipo “son nenos demasiado pequenos”, “non lle metades iso na cabeza á nena, xa cambiará”...
No caso de Sara, e como no dela en moitos outros, foi un proceso de anos. Non é que se erguese un día e dixese: “son unha nena”. A identidade de xénero fórmase con tres ou catro anos e Sara fixo o tránsito con 8. Dende sempre manifestou a súa condición de nena, porque o seu cerebro lle dicía que era unha nena. Non é transexual porque se vista de nena, vístese porque a súa cabeza e o seu corazón lle di que é unha nena. Nós estivemos anos observándoa e sempre dicía: “De maior, cando sexa unha nena...”. Iso non é un xogo, é algo máis. E ante a dúbida, vaise a un sexólogo.

Cales son os retos máis inmediatos da asociación?

"Cómpre incluír nos currículos escolares a diversidade sexual e de xénero"

Unha das primeiras xuntanzas que quero ter é coa conselleira de Sanidade para tentar que exista un protocolo claro para que todo o mundo o coñeza e saiba como hai que actuar se aparece un neno transexual. Estámonos atopando con que os seguen a tratar como enfermos mentais, mesmo temos unha rapaza que foi obrigada a tomar un tratamento por un psiquiatra, porque lle dixo que padecía delirios. Non pode ser que se aferren ao descoñecemento. Tamén coa Consellería de Educación; hai que incluír nos currículos a diversidade sexual e de xénero.

Con Sanidade tamén figura a reclamación, en tempos de recortes, de que a atención a persoas transexuais non sexa visto como algo superfluo?
Isto non é unha cirurxía estética. Falamos de nenas en enos que se non acceden aos tratamentos, despois si que precisarán un psiquiatra. Hai unha taxa de suicidios nestes rapaces que en España pasa do 30%, e é porque non accederon aos bloqueadores e rexeitan o corpo. Isto non é unha parvada. E despois, a operación de reasignación xenital, no caso de que a queiran facer, tampouco é unha cirurxía estética. Hai persoas encantadas co seu corpo, pero a quen lle afecta, aféctalle moitísimo. E tampouco hai unha cirurxía cada día. É importante e é obrigatorio que a Seguridade Social o cubra, senón sería unha discriminación absoluta. Se se nos negan os tratamentos somos cidadáns de segunda, é unha discriminación e aínda por riba con menores, é algo moi duro e moi serio.