“As persoas con trastorno mental lanzaron unha mensaxe cada vez máis clara sobre a necesidade de axustar a súa medicación á dose mínima que lles permita desenvolver unha vida o máis normalizada posíbel cos menores efectos secundarios. Hoxe en día, a medicación é a única vía que teñen estas persoas para estabilizar a súa enfermidade, pero en moitos casos produce unhas secuelas devastadoras sobre os pacientes e non sempre se realiza un traballo o suficientemente preciso para acadar a dose ideal, que é diferente en cada individuo”(*). (FEAFES- Galicia, 2014).
Que unha asociación de afectados tire das orellas aos médicos non parece tema menor. Dende logo non é habitual, nin estamos afeitos. Evidencia unha fonda preocupación, e seguramente cumpriría unha reflexión
Que unha asociación de afectados tire das orellas aos médicos non parece tema menor. Dende logo non é habitual, nin estamos afeitos. Evidencia unha fonda preocupación, e seguramente cumpriría -das asociacións profesionais e dos servizos sanitarios aludidos- unha reflexión, unha análise, unha explicación. O silencio antóllase pésima actitude. Mesmo irrespectuosa. O cabeceiro deste artigo corresponde á declaración de FEAFES-Galicia (Confederación Española de Agrupacións de Familiares e Persoas con Enfermidade Mental), no último Día Mundial da Saúde Mental, alertando da necesidade dun máis racional uso dos psicofármacos. Non se deduce dese documento unha actitude contraria a eles –é unha asociación seria, cos pés na terra, sabedora do seu valor-, nin tampouco unha desconfianza nos profesionais da saúde mental. Mais si supón unha chamada de atención: “… as persoas con enfermidade mental quixeron lanzar unha mensaxe aos psiquiatras e profesionais da saúde mental para que tomen consciencia da vital importancia que ten traballar rigorosamente no axuste da medicación de cada paciente...”. Que está a suceder?
Nos últimos trinta anos tecéronse unhas condicións favorábeis para acadar, potencialmente, unha óptima atención ás persoas con enfermidade mental, reportadoras de dignidade, calidade de vida e menor morbi-mortalidade
Nos últimos trinta anos tecéronse unhas condicións favorábeis para acadar, potencialmente, unha óptima atención ás persoas con enfermidade mental, reportadoras de dignidade, calidade de vida e menor morbi-mortalidade. Supuña abandonar o derrotismo, nihilismo e acientifismo; dar porta ás aproximacións máxicas; vencer a exclusión e a marxinación. Esa ”potencialidade de cambio” deviría dun sumatorio de factores, diversos en peso específico e tempos: a) unha lexislación sanitaria non discriminadora; b) unha rede asistencial con dispositivos específicos, garantista da accesibilidade, eficacia e equidade; c) un coñecemento médico homologábel ao resto das especialidades, dende un enfoque bio-psico-social; d) protocolos terapéuticos integrais, baseados na evidencia, e desenvoltos por equipos multidisciplinares; e) psicofármacos máis eficaces, seguros e mellor tolerados; f) intervencións psicoterapéuticas específicas; g) programas de integración e reinserción socio-laboral; h) avance contra o estigma do enfermo, familias e profesionais; i) alerta na atención médica xeral, para igualar a esperanza de vida dos enfermos mentais ca da poboación xeral; l) plans contra o suicidio, liderados pola OMS; e m) fortalecemento das asociacións de afectados.
A día de hoxe, e pasados eses anos, sábese que a atención médica e a calidade de vida dun cidadán europeo con trastorno mental grave vén condicionada, cando menos, polo país de residencia
Debuxábase un escenario posibilista para unha muda significativa na vida dos doentes. Semellaba posíbel. Que fora ou non, e en que medida, ía depender, por suposto, das políticas sanitarias e sociais a desenvolver: do modelo e do investimento en recursos. A día de hoxe, e pasados eses anos, sábese que a atención médica e a calidade de vida dun cidadán europeo con trastorno mental grave vén condicionada, cando menos, polo país de residencia. Agardar niveis de máximos para o noso, sendo os recursos escasos e limitados, soa a desexo ilusorio. Mais, estaría xustificado obviar estratexias organizativas e de xestión de probada eficacia, tanto na mellora da asistencia como no aproveitamento dos recursos?
A optimización do que se dispón elevaría, sen dúbida, os niveis de calidade: mais que “canto se ten”, “como se utiliza”. Na xestión pública (do público, do que é de todos) non é de recibo facer menos do posíbel.
Os países de referencia na xestión pública da saúde mental seguen uns criterios e procedementos que, en síntese, serían: a) modelos organizativos centrados nas necesidades e coidados dos doentes; b) indicadores de saúde que miden obxectivamente a calidade das intervencións e o estado da poboación; c) protocolización das intervencións terapéuticas –vías e guías clínicas-, baseada na eficiencia e evidencia científica, e adaptada ao contorno social e cultural; d) planificación, control e avaliación dos plans asistenciais -ca rectificación do obsoleto e falido, e a incorporación de novas estratexias-; e) formación continuada dos profesionais, co recoñecemento periódico das súas competencias.
Por que non se fai? Existe unha dupla responsabilidade. A maior recae nos responsábeis da Consellería de Sanidade, empecinada nunha xestión amateur, pitoña, curtopracista e, máis recentemente, privatizadora
Cúmprese na Galiza esta metodoloxía? Non. Tería un alto custe implantala? Non. Cumpriría facelo? Sen dúbida. Por que non se fai? Existe unha dupla responsabilidade. A maior recae nos responsábeis da Consellería de Sanidade, empecinada nunha xestión amateur, pitoña, curtopracista e, máis recentemente, privatizadora. O PP xestionou o SERGAS, e as políticas de saúde mental, durante 22 dos 25 anos dende o traspaso de competencias: desleixo e incapacidade. Outra parte da responsabilidade correspóndelle aos profesionais da saúde mental, pola súa falla de iniciativa e liderado para forzar un cambio.
Cómpre agora retomar a inquedanza plantexada polos doentes e as súas familias a respecto das medicacións, cunha afirmación: na psiquiatría galega, no SERGAS, o uso non protocolizado de psicofármacos, sen guías nin vías clínicas, é a norma. O que non é sinónimo necesariamente de mala utilización dos mesmos. Mais si unha grave tacha no sistema. As principais consecuencias negativas son unha maior ineficacia e iatroxenia, e un aumento do gasto. Con demasiada frecuencia séguese apelando á liberdade intocábel e persoal á libre prescrición. Unha posición obsoleta e contraria ao sistema público de saúde. A boa práctica médica obriga a seguir unhas guías protocolizadas, e exclúe o camiño dos procedementos non validados e das “exitosas experiencias individuais”. Con toda a flexiblidade que compra e permita o nivel de coñecemento, mais ese debería ser o normal proceder. A responsabilidade daqueles facultativos ancorados nesa práctica é indelegábel. Sen esquecer que os mandos sanitarios teñen, asemade, a obriga de garantir calidade, eficacia e seguridade no sistema.
Por que acontece isto na Galiza? Son moitas as razóns: a organización dos servizos de psiquiatría e saúde mental non está á altura das demandas dos doentes, nin ao nivel de coñecementos actual; falla de liderado e de tradición nesa metodoloxía; pouco traballo en equipo, con escaso confronto de opinións; presión da industria farmacéutica, que “vende” o novo e máis caro como sinónimo de mellor; mediocre formación continuada, monopolizada polas multinacionais farmacéuticas; e manifesta inhibición dos xestores sanitarios.
A Consellería de Sanidade e o SERGAS non asumiron a xestión dende presupostos ambiciosos, avanzados e de liderado. A súa política de “uso racional” dos psicofármacos céntrase no aforro, e para nada no seu bo uso
A Consellería de Sanidade e o SERGAS non asumiron a xestión dende presupostos ambiciosos, avanzados e de liderado. A súa política de “uso racional” dos psicofármacos céntrase no aforro, e para nada no seu bo uso –maior eficacia e menor iatroxenia-. Xestores do patacón. Non estabelecer protocolos terapéuticos tradúcese en excesiva polifarmacia; doses, indicacións e tempos inaxeitados; ou unha escalada de prescrición de medicamentos ad libitum, substituíndo outras estratexias terapéuticas non farmacolóxicas; e a efectos secundarios adversos. Ao cabo, a unha maior frecuencia de abandono de tratamentos, pechándose un fatídico círculo para os doentes.
A mellor utilización dos psicofármacos, como solicitan publicamente os pacientes, é factíbel e suporía unha mellora na súa calidade de vida, na evolución e prognóstico das súas enfermidades, así como unha diminución do gasto farmacéutico
A mellor utilización dos psicofármacos, como solicitan publicamente os pacientes, é factíbel e suporía unha mellora na súa calidade de vida, na evolución e prognóstico das súas enfermidades, así como unha diminución do gasto farmacéutico, necesario para garantir a sustentabilidade do sistema. Sen dúbida estes cambios son posíbeis e de realización inmediata, de querer. De teren uns directores de políticas sanitarias comprometidos ca calidade asistencial e co sistema público de saúde. Non é o caso.
