Gustaríame dicir
que deixo un ronsel de amor,
un bo exemplo
e un libro que descubra algo a quen o lea

Maria Victoria Moreno entrou na miña clase unha mañá de setembro de finais da década de 1990. Os dezaseis alumnos e alumnas daquel “Quinto” instituto pontevedrés –rapaces a rapazas da periferia da cidade e das aldeas e vilas da contorna- fitámola entre rumores preguiceiros. Esperabamos, indolentes, unha aburrida ratafía de nomes de autores –que non autoras- de obras, e de datas senlleiras dun programa de historia da literatura española canónico que, xa obsoleto daquela, perdura aínda nas aulas de secundaria. Sen embargo, solemne e sorrinte, aquela muller que parecía saída dunha novela vitoriana, saudounos e camiñou paseniñamente pola clase até sentarse na súa mesa. A continuación, comezou un aquel ritual que precedería todas as sesións que compartimos con ela: intentou falar, tusiu moito, tomou un carameliño de menta e, -apenas sorprendida polo seu pouco efecto terapéutico- acendeu un cigarro negro cuxa cinsa facía equilibrios no aire. E entón, aclarando unha voz inexplicablemente recuperada entre o fume, manifestounos:

-Vouvos dar clase de literatura. E vouvos dicir algo. A literatura non serve para nada, tan só para facernos felices.

Eu, daquela, aínda non sabía o que eran as anagnórises, pero acabada de presenciar a primeira da miña vida. María Victoria Moreno non era a docente que esperabamos. Achegábase a nós dende a súa xa dilatada viaxe polas aulas de secundaria despoxada de apuntes que ditar, libros de texto e edicións escolares recomendadas, pero chea de palabras da vida, de preocupacións pola nosa adolescencia e a nosa soidade que irrompían entre as descrición da cidade somnolenta na que vivía Ana Ozores, enredábanse nas “quijotizaciones de Sancho y sanchificaciones del Quijote”, ou detíñanse fronte as concepcións cíclicas dos movementos literarios esbozados no encerado.

Non sei cantas semanas pasaron até que me falaron dun libro seu, con título de palabra grega e complicada para min. Días despois, ao saír da clase corrín á biblioteca do centro –que hoxe leva o seu nome- para pedir prestado Anagnórise. A soas, no meu cuarto, descubrín que -alén de todas aquelas lecturas prescritivas nas que me adentraba cunha avidez febril e adolescente- aquel libro falaba de min mesma e das miñas inquedanzas, tanto que non podía crer que protagonista non habitase na miña propia vila. Un compañeiro de estudos comentábame hai pouco como descobreu, asombrado, que ao personaxe adolescente da novela lle falaba un personaxe adulto coma a un igual. María Victoria volvía a dirixirse a nós -a través das estreitas páxinas da colección “Árbore” de Galaxia- como a suxeitos, coma a persoas, como facía na aula, como facía na vida. Recoñecina entón coma a grande escritora que era e recoñecería despois como a pioneira da literatura infantil e xuvenil que é no noso país.

Porén, pasadas xa as súas clases, continuaron as anagnórises ao longo dos anos. Cando elixín estudar filoloxía –aquela carreira da que o mundo dicía que non servía para nada- eu atopei a felicidade entre as páxinas dos libros como ela augurara. E cada vez que lin para min, para o meu fillo, cada vez que lles leo nas miñas propias aulas aos/ ás meus/miñas estudantes calquera texto literario ou cada vez que lles falo da importancia de restaurar ás voces perdidas das escritoras -aquelas que teimaron por ter un escritorio, un cuarto de seu ou un anaco importante das nosas vidas-, volvéuseme revelar María Victoria Moreno: como mestra, como guía, como pioneira e creadora de mundos que ela creou, ou que creamos grazas a ela na aula. Incluso na felicidade da enfermidade –que destila Diario da luz e a sombra- me acompaña e se volve a revelar unha e mil veces, sempre igual e sempre distinta.

Deixemos que as anagnórises de María Victoria Moreno enchan este 2018. Recoñezámola despois destes anos de esquecemento e deixémola volver ás nosas Ítacas coa ledicia de Telémaco e de Euriclea. E despertemos a Galicia, como a Penélope, para dicirlle que Maria Victoria Moreno volve para quedar con nós, para traernos as súas aladas palabras.

Que a terra che sexa leve, mestra, que nós volveremos a descubrirte.