No canto dunha lingua dominante, que empurra as demais á reivindicación identitaria do seu carácter “diferencial”, precisamos da tradución que active os recursos dos idiomas en relación

O diálogo entre as culturas só pode facerse na linguaxe que abrolla no espazo entre os idiomas: a tradución. Obviamente, unha lingua única sería moi cómoda e facilitaría o intercambio, pero levaría aparellada a uniformación e o empobrecemento cultural. Porque: que habería que trocar que fose realmente singular, que non estivese estandarizado e estereotipado? Polo tanto, a tradución é a lingua lóxica deste diálogo. Neste sentido, Jullien afirma que a tradución debe ser o idioma do mundo. No canto dunha lingua dominante, que empurra as demais á reivindicación identitaria do seu carácter “diferencial”, precisamos da tradución que active os recursos dos idiomas en relación. A tradución é un desafío lingüístico. Non é cómoda nin definitiva, pero permítenos descubrir outros idiomas e outras culturas.

Ao cerrarmos Il n’y a pas d’identité culturelle –un libriño denso e de non fácil lectura para quen non estea familiarizado cos rexistros filosóficos–, aínda conservamos certa esperanza de existirmos, pero xa non tanto de que poidamos describirnos. Somos quen nós cremos ser ou quen os demais ven en nós? É o tema do clásico Uno, nessuno e centomila, de Luigi Pirandello, que nos leva a reflexionar precisamente sobre o enigma da nosa identidade. Autopercepción ou percepción social? En realidade, Jullien retoma –e é significativo que se vexa compelido a facelo precisamente agora– unha idea de etioloxía freudiana, a da identidade como proceso, oposta á noción cartesiana da substancia identitaria inmutábel. De feito, a procura da homoxeneidade étnica e cultural –o comunitarismo de que fala Jullien, representado entre nós polo populismo e o extremismo de dereitas– necesita un repertorio ideolóxico que, malia basearse sobre o significante baleiro da identidade colectiva, conduce ao racismo e á exclusión. O outro non comparte a nosa xenuína “herdanza cultural” porque non naceu entre nós. En consecuencia, non pode ser integrado no noso “destino colectivo” nin tampouco percibido coma unha fonte de riqueza e de crecemento. Fica así reducido á simple condición de ameaza.

Malia non sabermos cal é ese “pobo” –despois de todo, ninguén o viu nunca–, apelamos a el constantemente, talvez como reacción aos cambios sociais que nos angustian

Obviamente, para quen procure a nation building, unha identidade concibida como proceso ten o inconveniente de laminar a funcionalidade política da identidade colectiva, que consiste na posibilidade de reducir discursivamente a complexa heteroxeneidade social a dúas únicas categorías: nós e os outros. Esta operación de homoxeneización ofrécelle ao individuo unha visión do mundo simplificada, que lle permite focalizarse na necesidade de defender o que é “de seu”, o que é “correcto”. De aí a existencia de mitos, fábulas, símbolos e rituais que pretenden representar a identidade colectiva salvando a súa ambivalencia e o seu carácter meramente imaxinario. O certo é que, malia non sabermos cal é ese “pobo” –despois de todo, ninguén o viu nunca–, apelamos a el constantemente, talvez como reacción aos cambios sociais que nos angustian. Nacemos aquí e adquirimos automaticamente a identidade cultural galega. Voilà! Ai, se as cousas fosen tan sinxelas! Se fosen tan sinxelas, por exemplo, como as campañas publicitarias que non nos esixen esforzo ningún e nos fan sentir parte dun país marabilloso; dun país, polo visto, cuspidiño a nós!