Non sei se xa se comentou algo que, coido eu, nos ofreceu un interesante motivo de reflexión nestes meses de atonía, nos que as nosas vidas parecían dedicadas en exclusiva a agardar (que se convocasen eleccións, que subise ou baixase o paro…). Refírome a unha certa coincidencia temática que se pode apreciar en varias das novelas aparecidas ultimamente, malia as evidentes diferenzas que as afastan. Estou a pensar en Da máquina de Alberto Lema, Atl de Manuel Lourenzo e 15.724 de Xesús Constenla.

A primeira é unha sorte de distopía mais tan chantada no real actual que, ao cabo, os derradeiros capítulos poden semellar crónica do noso presente. Esta novela de Lema semella unha profecía do futuro que nos agarda á volta da esquina, no que sucumbiremos ao dominio dunha tecnoloxía  fagocitadora do mellor e o peor da condición humana e, polo mesmo, capaz de vencernos –está xa a facelo- coas nosas propias armas. Máis pretendidamente revulsiva que profética, a novela carece do alento mítico da de Constenla.

Se tras a sobredose que padecemos nos 80 xa coidabamos periclitadas este tipo de metáforas da nación, asusta un pouco o oportuno desta: quen pode deixar de recoñecer Galicia nesa patria adurmiñada no lombo dunha ave? quen pode deixar de recoñecer na figura do Gran Mariscal a todos os Mesías pasados e presentes que estrangulan o noso futuro? O mérito de 15.724 é que, a diferenza de novelas semellantes publicadas no pasado, carece de saudade e exhibe, non sei se por méritos propios ou por mor das circunstancias que estamos a vivir, un extraordinario poder de revelación.

Pola contra, en Atl todo é moito máis evidente: a partir da pormenorizada reconstrución dun mundo que ben podería ser a ignota Atlántida, Lourenzo crea unha ficción científica nunha hipertecnoloxizada sociedade na que non resulta difícil ver un anticipo da que axiña será a nosa. Neste caso o potencial distópico do texto resulta ás veces anulado polo prolixo das descricións da vida cotiá, que procuran verosemellanza mais que tamén actúan coma árbores que nos impiden ver o bosque. A extensión da novela fai inevitable que nalgún momento adoeza dun certo doutrinarismo que embaza o esforzo de imaxinación subxacente.

Estas tres novelas codifican un certo sentimento de  orfandade ou unha saudade indisimulable dos tempos en que a salvación da patria era posible porque había unha patria que salvar, dos tempos en que os camiños do futuro estaban ben trazados

Nada é casual: que tres autores tan distintos coincidisen en profetizar mundos posibles, ben dominados pola tecnoloxía, ben macrometáforas nacionais espidas do alento utópico que ata antonte as caracterizaba entre nós, debe querer dicir algo, alén da mensaxe explícita que cada unha desas novelas parece querer transmitir. Se cadra, codifican un certo sentimento de orfandade ou unha saudade indisimulable dos tempos en que a salvación da patria era posible porque había unha patria que salvar, dos tempos en que os camiños do futuro estaban ben trazados.

En todo caso, a lectura destas tres novelas produce unha certa sensación de dejá vu, algo que non acontece, porén, con En vías de extinción de María Reimóndez, sendo como é esta tamén, dalgún xeito, iso que adoito se coñece como novela de tese. Compartindo coas outras tres o explícito da mensaxe que cada unha delas quere transmitir, a novela de Reimóndez benefíciase da frescura que desprende a protagonista e do vitalismo que xera  un texto que se presenta como unha radical afirmación da posibilidade de crearmos un mundo-outro. 

O balance apunta a un exceso de doutrina: Será que a nosa literatura estase a contaxiar da bipolaridade do discurso público? Será que mesmo as voces alternativas que se queren alternativas caen no maniqueísmo imperante?

En todo caso, o balance apunta a un exceso de doutrina: Será que a nosa literatura estase a contaxiar da bipolaridade do discurso público? Será que mesmo as voces alternativas que se queren alternativas caen no maniqueísmo imperante? Ás veces, semella que a roda da literatura retrocedese trinta anos. As aparencias enganan, non se fíen: que unha novela estea protagonizada por unha lesbiana non ten que significar necesariamente que a nosa sexa unha literatura máis madura, entendendo por tal aquela que apela ás diversas formas da complexidade, aquela que se ofrece a acompañarnos nunha viaxe, non a que se constitúe en porto seguro.

Unha sente ecoar, alá no fondo das páxinas desta Iria, as augas tumultuosas da prosa ferriniana que Angueira tan ben coñece

Que as cousas se poden facer doutro xeito, mesmo nese tan deostado eido que se coñece como novela da memoria, amósanolo Iria de Anxo Angueira. Ademais de poñer en evidencia que tomar partido literario non significa adscribirse ao xenero panfletario, Iria vén lembrarnos algo que de cando en vez cómpre ter presente, e é que a literatura está feita de palabras ou, o que é o mesmo, que máis aló das ideas e das emocións, o texto literario é un espazo de reencontro e de descuberta da linguaxe, unha viaxe polas simas moitas veces ignotas do que somos como seres humanos. Novela de mar, ese tema que tantas veces declaramos ausente das nosas letras, novela de resistencia, de personaxes poderosas, máis por intuídas que por explícitas, páxinas que navegamos arrastrados por unha corrente poderosísima que non sabemos ben onde nos vai levar. Fíxose agardar a volta de Angueira á novela, e unha sente ecoar, alá no fondo das páxinas desta Iria, as augas tumultuosas da prosa ferriniana que Angueira tan ben coñece, logo de dedicar anos ao estudo de Bretaña, Esmeraldina.

Tinta (estupendo título e estupenda portada) de Inma López Silva é, en palabras da propia autora, unha recapitulación de relatos publicados ao longo da primeira década deste século, feita co obxectivo de salvalos “da dispersión e, nalgúns casos, do esquecemento”. Mais eu coido que o libro remata por ser moito máis ca iso: en primeiro lugar, para as persoas amantes da escrita desta autora, unha ocasión de ouro para degustar en pequenas doses a singularidade do seu estilo e eses microelementos característicos (as laranxas, o tango…) que ao cabo forman os alicerces diso que chamamos universo literario. En segundo lugar, a oportunidade de intuír como se constrúe, medra e se expande ese universo. En definitiva, un gorentoso menú degustación, para públicos esixentes.