Este artigo forma parte dunha serie titulada A economía galega: breve balance das tres últimas décadas e perspectivas de futuro. Podedes ler os artigos anteriores nestas ligazóns: I, II, III, IV e V

A crise que mandou parar e que perdura

Nos anos previos á crise, en particular dende os inicios do novo século, fórase formando unha burbulla inmobiliaria de natureza especulativa en todo o Estado, aínda que sobre todo nas rexións mediterráneas

En 2008 estoupaba a crise económica máis importante dos últimos oitenta anos a nivel mundial. As causas da mesma están máis que analizadas así como as particularidades do caso español e en menor medida do galego. Nos anos previos á crise, en particular dende os inicios do novo século, fórase formando unha burbulla inmobiliaria de natureza especulativa en todo o Estado, aínda que sobre todo nas rexións mediterráneas, nas illas Canarias e nas cidades castelás próximas a capital madrileña. Esta burbulla elevou de forma irracional e ilusoria os prezos da vivenda residencial e tivo efectos directos na economía produtiva, manifestados no forte crecemento primeiro, e posterior declive despois, do emprego e o valor engadido do sector da construción e dos servizos inmobiliarios (e outros sectores próximos a estes, tanto secundarios como terciarios). Estabamos, como se amosou nídiamente despois, diante dun crecemento con pés de barro. Só en Galicia o número de ocupados no sector da construción pasou de 98.900 en 1996 a 147.300 en 2007 representando o 20% do incremento total do emprego nese período. Isto é, o emprego na construción medrou o dobre que no resto da economía.

Pero a burbulla inmobiliaria só pode considerarse a causa inmediata da actual situación da economía galega e española. Un crecemento desaforado do prezo e o investimento neste tipo de activos só é posible se existe o suficiente crédito dispoñible (e se fai uso do mesmo). Dous son os factores, desde o noso punto de vista, que darían lugar a un elevado crecemento do crédito e finalmente á burbulla inmobiliaria. Un primeiro factor refírese á crecente desregulación do sector financeiro a nivel internacional, o que se ben facilitou o acceso aos recursos financeiros por parte de entidades bancarias e empresas,  hipertrofiou o sector e actuou perniciosamente sobre o sistema de incentivos e riscos bancarios (Costas e Arias, 2011). O segundo factor está relacionado coa posta en circulación da moeda única europea, o euro, que acelerou o fluxo de mercadorías e capital dentro de Europa e homoxeneizou as condicións de acceso a créditos nos distintos países da Unión, que sen embargo tiñan economías fortemente heteroxéneas entre si.

A burbulla inmobiliaria só pode considerarse a causa inmediata da actual situación da economía galega e española. Un crecemento desaforado do prezo e o investimento neste tipo de activos só é posible se existe o suficiente crédito dispoñible

A crise a nivel internacional semella que foi superada xa a principios da presente década, en boa medida grazas ao empuxe das economías emerxentes e ás actuacións decididas e coordinadas dos grandes bancos centrais, en particular da Reserva Federal americana. Sen embargo, máis alá das pomposas palabras dos líderes mundiais, o certo é que non parece que se tivera feito demasiado por corrixir os problemas de raíz, relativos a desregulación e consecuente hipertrofia do sector das finanzas. Unicamente os acordos recollidos en Basilea III dan conta dun tímido endurecemento das regras de xogo para o sector financeiro, pero insuficiente ao noso parecer para evitar crises futuras.

Por outra banda, aquí en Europa a crise non só non foi superada senón que a situación empeorou nos anos seguintes produto das carencias na arquitectura institucional da UEM e, acorde á opinión de numerosos economistas, por causa dunhas políticas excesivamente centradas na austeridade. A situación agravouse especialmente nos países máis afectados pola borracheira de crédito, en particular os do Sul de Europa, xunto con Irlanda. O resultado é ben coñecido, traducíndose nunha caída da produción, nunhas taxas de desemprego inéditas así como nunha grave inestabilidade económica, política e social. En Galicia o número de desempregados no terceiro trimestre de 2013 ascendía a 288.000, un 22,4% da poboación activa, sendo no Estado a taxa de paro 5 puntos máis alta. Aínda así, na altura na que escribimos este capítulo (outono de 2013), se ben non se observa unha mellora clara da economía real, hai indicios que apuntan a que o peor xa pasou e que existen condicións para recuperar a estabilidade perdida. Non é moito, pero é bastante, sobre todo se consideramos que a economía é unha cuestión de confianza e expectativas. Semella que deixamos de estar á beira do precipicio representado pola quebra financeira da economía española, o que constituía un elemento de enorme inestabilidade para toda a UE. Mais nos últimos meses de 2013 a prima de risco reduciuse, a saída de capitais parou e o Estado puido financiarse nos mercados a prezos relativamente razoables.

A explicación hai que procurala, ao noso entender, nas respostas timoratas que mal que ben se foron dando a nivel Europeo e, particularmente, en (polo menos) tres decisións chave. A primeira, o xa famoso anuncio do presidente do BCE Mario Draghi en xullo de 2012 que viña a indicar que estaría disposto a actuar nos mercados de débeda soberana dos Estados con máis problemas, a semellanza dos outros grandes bancos centrais. Unha das críticas que con razón se lle viña facendo ao BCE é que estaba imposibilitado por mandato constituínte para a merca de débeda soberana. A decisión dos xestores do BCE, en contra dos desexos alemáns, serviu na práctica para corrixir esa eiva aínda que só fora pola porta de atrás e parcialmente. A segunda, o rescate ao sector financeiro a cargo do Mecanismo Europeo de Estabilidade. Recordemos que este fondo fora creado como resultado dos innumerables cumios europeos e, con grandes limitacións, viña a actuar como algo parecido aos demandados Eurobonos (débeda mancomunada europea) pois rebaixa o custe de financiamento dos países con problemas.

Semella que non veremos unha solución definitiva aos problemas de Europa se non se producen avances máis claros no goberno económico da UEM na liña do enunciado polo propio FMI, o cal implica avanzar na unión bancaria e fiscal na zona euro

Unha liña de crédito de até 100.000 millóns de euros que serviu para poñer couto á principal fonte de problemas da economía española, a insolvencia dunha parte nada irrelevante do seu sector financeiro produto da borracheira de ladrillo dos anos precedentes. A terceira, o paulatino afrouxamento dos límites do déficit público que veu dando un respiro ás economías afogadas polos recortes previos nos orzamentos públicos. Aínda así, todos estes factores son aínda insuficientes para recuperar a economía real por unha simple razón: a demanda interna non levanta cabeza. As familias e o sector privado seguen fortemente endebedados polo que o consumo e o investimento non se recuperan. Mentres, o gasto e investimento públicos non actúan contracíclicamente debido ás receitas de austeridade e a falla de instrumentos a nivel europeo que o permitan, a pesares de que como dixemos a UE se viu na obriga de afrouxar o ritmo da redución do déficit. Só o sector exterior, aínda que insuficiente, se ten comportado de forma positiva na periferia europea, produto da caída dos custes laborais que permitiu soster as exportacións mesmo nun contexto de desaceleración económica. Semella por tanto que se ben saímos da beira do precipicio non veremos unha recuperación sostida e forte nin da produción nin do emprego a medio prazo. Do mesmo xeito, semella que non veremos unha solución definitiva aos problemas de Europa se non se producen avances máis claros no goberno económico da UEM na liña do enunciado polo propio FMI (2013) o cal implica avanzar na unión bancaria e fiscal na zona euro.

Vindeira entrega: “E como afronta Galicia esta crise?”