A semana pasada o goberno luso anunciaba a, non exenta de polémica, decisión da limitación dos prezos de alugueiro. Sen indicios de casualidade, gran parte da prensa galega e española facíase eco da nova, iso si, presentándoa desde puntos de vista dispares. Abríase, desta maneira, un debate no que levamos envoltos os últimos días. Pero, cal é a interpretación socioeconómica desta medida?
En primeiro lugar e antes de abordar a cuestión sinalada, cómpre contextualizar a relevancia acadada nos medios de comunicación estatais por esta medida de corte social adoptada polas autoridades portuguesas. Para isto deberemos ter en conta que o anuncio realizado desde o país veciño prodúcese nun momento crucial para a conformación do goberno en España. Non podemos esquecer que a limitación das rendas do alugueiro no Estado foi unha das condicións exixidas desde parte do espectro político da esquerda para o apoio aos orzamentos do actual exercicio. Esta medida non supón unha política totalmente na se temos en conta que, ademais de Portugal, outros países contan con medidas para controlar os prezos da vivenda, como por exemplo Bélxica, que optou por un modelo que liga os prezos ao custo da vida. Pero son principalmente as grandes cidades europeas as que máis activamente están a levar a cabo este tipo de políticas, entre elas París, Berlín ou Viena1.
Estas medidas foron adoptadas ante a escalada xera dos prezos da vivenda producidas por fenómenos como a crecente polarización das sociedades capitalistas -aumentada tras o período de fonda crise económica-, o turismo de masas, ou a insaciable cobiza dos grandes propietarios, entre outras, situacións todas acompañadas por unha regulación que non daba resposta ás problemáticas e necesidades de moitos traballadores. De forma xeral, o mecanismo escollido por estas grandes urbes consiste en establecer zonas de mercado en tensión cando se produza o aumento abusivo das rendas do alugueiro. Estas zonas adoitan declararse a partir do índice de prezos e tamén de datos socioeconómicos de cada barrio: renda, salarios, paro, esforzo que as familias fan para pagar a vivenda, ou porcentaxe de pisos baleiros, entre outras.
Unha vez estamos situados no contexto actual, podemos centrar a atención na discusión económica da medida. Desde o punto de vista neoliberal, atácanse este tipo de decisión invocando ao propio axuste que o mercado realiza de por si, casando oferta e demanda. Para gran parte destes economistas, a intervención nos prezos non estaría xustificada e suporía unha alteración das regras de xogo que vulnerarían os principios da libre competencia. A solución para eles produciríase mediante aumento da oferta, é dicir, máis construción. Desde a meirande parte dos medios de comunicación masivos, e para defender este postulado, a batería de defensa de razóns esgrimidas é múltiple. Analicemos algunhas delas.
Para algúns medios de comunicación, a medida non tería sentido a nivel estatal, dado que, de existir unha burbulla de prezos de alugueiro, esta circunscribiríase unicamente ás grandes cidades. Para isto, o argumento fai referencia a que, das máis de 3,5 millóns de vivendas baleiras en España (algunhas fontes afirman que estariamos próximos aos 4 millóns), non todas están dispoñibles para alugar2. Ademais, gran parte destas vivendas (arredor do 50%), terían 50 anos ou máis e só unhas 500.000 se atoparían en grandes cidades, que é onde se produciría a problemática. Se ben é preciso ter en conta que existen vivendas con condicións de habitabilidade menos desexable, o certo é que iso non resolve a cuestión da existencia de gran número de vivendas sen ocupar e a necesidade de alugar a prezos razoables. Por outra banda, pensar que o fenómeno do aumento dos prezos dos alugueiros é un fenómeno exclusivo das grandes cidades pode exixir un exercicio de corrección de miopía, se ben certo é que os valores acadados noutros tipos de poboación non adoitan acadar ser tan elevados, pero tampouco o son os salarios.
Outro dos habituais argumentos en contra do control de prezos de alugueiro consiste en afirmar que a regulación do custe producirá un aumento da circulación de recursos en negro mediante a aparición de prezos encubertos. Fagamos un exercicio de analoxía empregando para isto como exemplo a normativa de tráfico. Segundo este argumento, se limitamos a velocidade a 120 km/h na autoestrada, sería contraproducente porque habería condutores que o saltarían e circularían a 180 km/h, non respectando a norma. Sen embargo, todos recoñecemos as principais vantaxes de que a velocidade estea limitada e non parece sensato castigar a unha maioría por posible comportamentos irresponsables doutros. Sería sensato si, ter previsto que este tipo de situacións poden producirse, e contar coas medidas de control necesarias.
Alén disto, outros autores fan referencia a que o feito de que os propietarios poidan ver limitados os seus lucros pode desincentivar a construción de nova vivenda. En efecto, esta situación podería producirse en certa medida, pero tamén coñecemos as consecuencias do que é contar cun sector da construción hipertrofiado. Neste caso sería preciso reconducir coas medidas oportunas ese capital inversor cara outras áreas da economía real ou cara o aforro, tratando de evitar, na medida do posible, o incremento do peso do investimento en mercados especuladores.
Na mesma liña que no caso anterior, outros medios veñen defendendo que con este tipo de medidas producirase tamén unha falta de interese dos propietarios por mellorar a conservación dos inmobles. Neste caso abriríase tamén a necesidade de empregar outras accións de acompañamento como o emprego de incentivos fiscais ou a dotación de liñas de axuda.
Pois ben, fronte a esta ladaíña de inconvenientes provenientes da ideoloxía neoliberal, opóñense ideas como a da limitación dos prezos máximos. Este tipo de medidas asentaríanse na interpretación do mercado da vivenda como un mercado que non funciona casando exactamente oferta con demanda. Así, perante as necesidades e as condicións nas que poderían alugar os demandantes de vivenda, os oferentes non sempre responderían axustando os prezos, xa que estes últimos non teñen por que contar coa necesidade de poñer en circulación o seu patrimonio. Os propietarios –fundamentalmente as promotoras e os grandes propietarios- exercerían desta maneira un poder que se asemella ao pacto de prezos característico da mala praxe nas situacións de oligopolio.
Sabido é que as sociedades capitalistas xeran desigualdades que repercuten negativamente no crecemento económico. Unha medida como a limitación dos prezos do alugueiro podería contribuír, por exemplo, a que os traballadores de diferentes niveis económicos e desprazados á periferia puidesen acceder a vivendas, barrios, infraestruturas e redes que antes estaban reducidas a unha elite. Podería, desta maneira, comezar a abrirse unha fenda na distribución neofeudalista das poboacións, habitualmente divididas en barrios ricos e pobres.
Non debemos esquecer tampouco que a sustentabilidade e a protección do medio ambiente son sensibilidades que están mudando na sociedade, e no futuro as demandas cidadás serán posiblemente maiores a este respecto, para o que será preciso axustar o emprego dos recursos ás necesidades existentes, o que implica non construír vivenda en cantidades moi por enriba do demandado.
Pero…é ouro todo o que reloce nesta medida? Desde logo que non. Lonxe de ser unha medida ideal, poderíanse producir algunhas das situacións advertidas polo argumentario neoliberal, para o que será preciso ser creativos nas políticas e deseñar as medidas de acompañamento oportunas e contar cos recursos económicos necesarios. En adición, os índices e indicadores deseñados para a construción dos prezos máximos tampouco son perfectos, podendo producirse desaxustes. Á vista destas cuestións, a medida, lonxe de ser a panacea de nada, quizais si podería ser un pequeno gran de area na procura prezos de vivenda máis acordes coas rendas do traballo.
Iso si, unha vez aberto o debate da limitación dos prezos....a que outros sectores podería ser trasladado?
1 No caso da cidade austríaca máis do 60% da poboación está aloxada en vivenda social.
2 O INE define vivenda baleira" a aquelas que, sen ser vivenda principal (residencia habitual) nin secundaria (uso ocasional), están abandonadas ou desocupadas de forma permanente, pero tamén as que están dispoñibles para venda ou aluguer.
