Se o século XIX foi longo, desde 1789 até 1914, o XX, curto, desde 1914 até 1989, o XXI, o chamado “século americano”, foi un suspiro; desde 1989 até o 2022.
Tres días despois da agresión de Rusia a Ucraína, o 27 de febreiro do pasado ano, o novo primeiro ministro alemán, Olaf Scholz, afirmou que o mundo entraba nunha “nova era”. Ao mesmo tempo, anunciaba a creación dun fondo de 100 mil millóns de euros para modernizar o exército alemán, o aumento do orzamento de guerra ao 2% do PIB e a entrega a Ucraína de armamento para resistir a invasión rusa.
A un ano deste anuncio da “nova era” de Scholz, todos os membros europeos da OTAN seguiron o camiño que os EEUU viñan esixindo desde facía anos, o aumento dos gastos militares, o que pon ao mundo nunha carreira de investimentos militares dun nível superior á da guerra fría. Naquel momento a carreira cinguíase a dúas potencias, os EEUU e a URSS, á que os demais asistían como espectadores; hoxe non.
Guerra vs. diplomacia: a ONU, unha concha vacia
A actual carreira de armamentos abarca aos EEUU, principais gastadores en investimentos militares, China, os segundos, Rusia, e así até chegar ao último país do mundo. Os membros da OTAN, pola súa banda, que se mantiñan nun segundo plano, deron un xiro e no Cume de xuño pasado acordaron, un, a estratexia “360º”, que é que a OTAN pode intervir en calquera parte do mundo sen o aval da ONU, dúas, aumentar os seus gastos militares até un mínimo do 2% do PIB.
A “guerra fría” foi iso, unha guerra fría que, como o “gran xogo” do século XIX entre Gran Bretaña e o Imperio Zarista, nunca chegou a un enfrontamento directo, a unha guerra quente. Baseábase máis en movementos e demostracións de forza que en guerras abertas cun organismo “bonapartista” supranacional de “arbitro”, a ONU. Iso non quere dicir que non as houbese, pero non eran directas entre as potencias.
Só nun momento púidose chegar ás mans, cando a crise dos mísiles de Cuba, pero a política de “coexistencia pacífica” da burocracia soviética non apuntaba ao choque cos EEUU, senón ao acordo, que foi o que sucedeu e impúxose a “diplomacia” fronte á guerra.
Neste cadro dun “gran xogo” entre dúas grandes potencias, a ONU cumpría o papel que se lle outorgou tras os pactos de Ialta e Potsdam, ser a clave de bóveda da correlación de forzas xurdida en 1945, coa derrota do fascismo e o fortalecemento dos dous polos, o imperialismo estadounidense e a burocracia soviética.
Como di a Carta Fundacional da ONU no seu primeiro punto:
“Manter a paz e a seguridade internacionais, e con tal fin: tomar medidas colectivas eficaces para previr e eliminar ameazas á paz, e para suprimir actos de agresión ou outros quebrantamentos da paz; e lograr por medios pacíficos, e de conformidade cos principios da xustiza e do dereito internacional, o axuste ou arranxo de controversias ou situacións internacionais susceptibles de conducir a quebrantamentos da paz”
Os asinantes desta Carta buscaban un organismo que servise como terreo de xogo para resolver as contradicións que quedaron moi vivas tras a II Guerra, baixo unha correlación de forzas na que nin o imperialismo podía destruír á URSS pola vía militar, mentres esta fomentaba a existencia dese organismo supranacional como expresión da súa política de “coexistencia pacífica” e pacto co imperialismo.
Como as contradicións sociais de fondo mantíñanse, ambos os contendentes non deixaban de rearmarse co fin de “ensinarlle” os dentes ao outro.
Pero “nada dura para sempre”. A ONU tivo un sentido mentres a economía crecía a ambos os dous lados do Muro de Berlín e a loita de clases era reconducida ao sindicalismo, a cambio da renuncia da revolución. As burocracias sindicais e políticas, influídas pola política de Coexistencia Pacífica, aplicábana nos seus estados, a cambio de conquistas sociais que se chamaron “estado do benestar”.
Este equilibrio entre ambos os bandos crebou co crack do 67 e foise ao garete na crise dos 70, á que imperialismo anglo norteamericano respondeu coa declaración de guerra que foi o neoliberalismo salvaxe dos gobernos de Thatcher e Reagan, e o papado de Xoán Paulo II. Unha declaración de guerra que non só era contra as clases obreiras nacionais, senón contra os símbolos de que eran posibles estados sen capitalistas, os estados obreiros, aos que se lles impuxo un ritmo de desgaste económico co obxectivo inequívoco de convertelos nas suas semicolonias.
Á URSS impúxoselle un nivel de investimentos militares (“a guerra das galaxias” de Reagan) que profundaron as taras da planificación burocrática da economía soviética até o seu colapso. O final do camiño é, por diferentes camiños (non é o mesmo China que Rusia, Cuba que Vietnam), a restauración do capitalismo en todos eles.
A ONU comeza a perder o seu sentido, posto que os acordos de Ialta e Potsdam entre a burocracia soviética e o imperialismo que lle desen orixe, xa non teñen ningunha vixencia. O mundo xa non está dividido en “campos sociais” opostos, senón que todo el é un campo, é un mundo capitalista baixo a hexemonía estadounidense. Tras a I Guerra do Golfo é Bush I, “o pai”, o que declara a “pax americana”.
2016, o ano crave
A “pax americana”, por pór algunha data, dura pouco máis de dez anos, cando se producen os atentados das Torres Xemelgas, e o imperialismo norteamericano declara “a guerra ao terrorismo”.
A “pax americana” ocultaba un proceso inelutable que vai marcar o presente: gañaran a “guerra fría” ao restaurar o capitalismo nos ex estados obreiros, e coa achega de materias primas e forza de traballo especializada sustentaron o crecemento dos anos 90; pero a decadencia do imperialismo ianqui viña de antes, da crise dos 70 cando tiveron que romper o acordo de Bretton Woods e a paridade “dólar -ouro”.
Nese momento os EEUU dixéronlle ao mundo, xa non podemos ser os vosos banqueiros, porque non temos reservas de ouro suficientes para facer fronte á cantidade de dólares que circulan polo mundo; para soster o dólar precisamos doutra materia, estratéxica para todos os estados, pois é a que os move, o petróleo. Xurdiu así o “petro dólar”.
Xa non é a paridade dólar-ouro, senón a obrigación de facer os pagos de petróleo en dólares o que lles daba solidez. A cambio, comprometíanse a garantir a seguridade dos grandes produtores petróleo, con Arabia Saudita á fronte. Por iso, cando Iraq ocupa Kuwait, esperando que fose o pago en especias pola guerra contra a revolución iraniana que levara a cabo en nome do imperialismo, os EEUU saltaron como un resorte e organizaron a I Guerra do Golfo: Arabia Saudita era intocable polos “petro dólares”.
Ningún país opúxose, como moito puxéronse de perfil. Rusia era un caos, China estaba a saír da crise de Tiananmén e Europa non era nin a Unión Europea, seguía sendo unha gaiola de grilos. O poderío militar estadounidense catalizaba a súa decadencia económica relativa, e permitíalle seguir impondo as súas condicións ao mundo: as dúas guerras do golfo, a guerra na ex Iugoslavia, foron golpes de man para demostrar que seguía sendo o dominante.
De novo, “nada dura para sempre”. O crecemento de China, a estabilización de Rusia, a aparición da UE empeza a pór en evidencia esa decadencia, é a aparición do que se deu en chamar “o mundo multipolar”. Que os EEUU seguen sendo a primeira potencia, non o dubida ninguén; pero tamén o é o crecemento exponencial chinés, fomentado por eles mesmos co “chinamerica”, que permitiu o xurdimento dunha burguesía chinesa apoiada no monopolio do poder polo P C Ch con intereses propios, diferenciados dos do imperialismo.
Se este proceso deuse noutro momento histórico, China converteríase nunha semicolonia do imperialismo; pero non é así, dáse nun momento no que a potencia hexemónica leva desde os 70 do século XX en retroceso no seu dominio do mundo e comezan a abrirse grandes gretas nas relacións económicas entre os estados por onde entra non só China, senón a propia Rusia, que recupera as súas ambicións imperiais. Até ex semicolonias como Turquía, Brasil, Irán, Sudáfrica, ... piden a sua “esfera de influencia”, constituíndo algúns deles os BRICS, baixo o paraugas militar da OCS (Organización para a Cooperación de Shanghai), construída ao redor da alianza ruso chinesa.
Este é, por certo, o “fronte multipolar” baixo o que se están agrupando sectores da esquerda neo stalinista, castrista ou chavista, ao que consideran como un “fronte antiimperialista” cando non é máis que un agrupamento de “agraviados” por poténcialas euro norteamericanas. Como veremos a continuación, é unha corrente dentro da esquerda que claudica en toda regra a potencias imperialistas emerxentes, con China á cabeza, ao confundir contradicións interimperialistas con “antiimperialismo”.
O ano en que esta tendencia emerxente do capitalismo chinés cristaliza é o 2016, cando o iuan/renminbi entra na cesta de divisas con dereitos especiais de xiro do FMI, composta até ese momento por catro referencias de orde mundial: dólares, euros, libras e ienes. O capitalismo chinés, con toda a súa puxanza industrial, entra na División de Honra do imperialismo e comeza a competir no terreo financeiro co resto das potencias imperialistas; os pagos de materias primas, débeda pública, etc., pódense facer tamén en iuans/renminbis. Así, o recente acordo Arabia Saudita-China para o pago do petróleo na moeda chinesa anuncia o xurdimento do “petro-iuan”, alternativo ao “petrodólar”.
Xa non só é a fábrica do mundo, senón tamén un dos seus banqueiros e comeza a establecer relacións de “metrópole-semicolonia” con continentes enteiros, como África ou América do Sur e Centroamérica. Que non teña unha política intervencionista militar non lle exime de cumprir ese papel de metrópole; os EEUU até 1945, e mesmo despois, foron os adaíles do “libre mercado mundial” e o “respecto do dereito dos pobos á autodeterminación” (foron eles os que o introduciron como un dereito fundamental na Carta da ONU), como agora faio China.
As consecuencias políticas deste cambio non se fan esperar. En marzo de 2018, o presidente dos Estados Unidos daquel momento, Donald Trump anuncia a intención de impor aranceis de 50 000 millóns de dólares aos produtos chineses baixo o artigo 301 da Lei de Comercio de 1974.
O 19 de maio de 2019 Google, seguindo ordes da administración de Estados Unidos, anuncia que deixará de proporcionar actualizacións do seu sistema operativo para móbiles Android aos propietarios de teléfonos desta marca, e que as novas unidades de Huawei non poderán utilizar as aplicacións básicas para funcionar
O 1 de xuño de 2018, despois dunha acción similar por parte dos Estados Unidos, a Unión Europea (UE) presentou queixas legais da OMC contra China que a acusaron de empregar prácticas comerciais que discriminaban a empresas estranxeiras e socavaban os dereitos de propiedade intelectual das empresas da UE.
Esta guerra comercial entre o tres grandes potencias económicas do mundo chegou ao seu momento cume, cando o pleno da OTAN de xuño pasado declarou “a súa preocupación por «a crecente asociación estratéxica entre a República Popular China e a Federación Rusa»”, "xa que as dúas potencias tentan socavar a orde internacional baseado en normas, o que é contrario aos valores e intereses da Alianza Atlántica".
O big bang do que hoxe sucede sitúase nese ano do 2016, cando China convértese en competidor directo das potencias imperialistas euro norteamericanas, e ponse no seu punto de mira. A ONU en todo isto é unha cortiza na tormenta, unha concha vacia ao que ninguén pregunta nin fai caso, pois a “era” da diplomacia, dos vetos no Consello de Seguridade, etc., pasaron á historia.
A internacionalización da guerra en Ucraína
Que o conflito de Ucraína é parte desta situación é algo que ninguén pode negar, o acto de guerra -terrorista, chamaríanlle se o levaron a cabo outros- que foi a destrución dos gasodutos Nord Stream no Báltico, por centos de km de Ucraína, demóstrao. Desde o 2008 os EEUU adoptan unha política para a súa integración progresiva na OTAN, de tal maneira que, tras a desarticulación do levantamento popular coñecido como “o Maidán”, pódese afirmar que aínda que “Ucraína non está na OTAN, a OTAN se está en Ucraína”.
O conflito está internacionalizado desde a súa orixe, pois é o elo débil das contradicións inter capitalistas detonadas no 2016. A cadea imperialista euro norteamericana percibe como un perigo ao seu dominio as aspiracións imperiais de Rusia; pola súa banda, a Federación Rusa ve como unha agresión a expansión da OTAN ao leste, da que a incorporación de Ucraína era un paso máis, como acordasen na Convención bilateral EEUU-Ucraína en novembro de 2021; mentres China é ben consciente de que se Rusia cede, o próximo serán eles.
De feito, non podemos esquecer que a semicolonización de Rusia é un obxectivo manifesto desde que 21 nacións atacaron á nacente URSS tras a revolución de Outubro, para repartirse o territorio en áreas de influencia, como fixeran ao longo de todo o século XIX en África, China, mundo árabe, etc. Esa e non outro foi a intención da operación Barbarroxa alemá na II Guerra, e o mesmo sentido tiña toda a política levantada polo imperialismo coa restauración do capitalismo nos 90.
A guerra de Ucraína foi consecuencia desta tensión crecente entre as cadeas imperialistas, e máis aló de quen disparase o primeiro tiro, naceu internacionalizada que se ha ir alimentando ao longo deste ano de hostilidades. O envío de axuda e armamento sistemático por todos os países da OTAN, pero controlado desde o Pentágono, non só cínguese a armas, senón que inclúe a participación de “contratistas”, “asesores” e “voluntarios”, demostrando a internacionalización do conflito.
Que aínda non haxa “botas sobre o terreo” de soldados euro norteamericanos débese a que a OTAN non está preparada para un enfrontamento directo con Rusia. O fondo de armario ruso (é un territorio inmenso, coa retagarda protexida por China), o descoñecemento que os atlantistas teñen do calado real do exército ruso, e, sobre todo, a súa propia debilidade, fréalles á hora de ser máis agresivos, como queren as repúblicas bálticas, Polonia e a propia burguesía ucraína.
O estado dos tanques Leopard españois é paradigmático desta debilidade para enfrontar unha guerra de alta intensidade como a que requiriría o choque con Rusia. Os tanques españois, moitos deles, son chatarra para un caso así; pero é que a burguesía española quéreos para outra cousa, para manter a orde dentro. Por exemplo, fóronlles moi útiles se o 1 de outubro en Catalunya a policía fose desbordada: 300 Leopard, aínda en mal estado, nas rúas de Barcelona, serían unha ferramenta disuasoria moi convincente.
A OTAN está preparada -relativamente, como se demostrou na desbandada en Afganistán-, para ir a guerras de “baixa intensidade”, contra guerrillas ou exércitos en despezamento como o Iraquí; pero chocar cunha potencia que pode levar a guerra ao propio territorio, a USA ou Europa Occidental, son palabras maiores.
Ademais, para ocupar un país é preciso, segundo os manuais militares, unha relación de 3/1 soldados respecto ao exército opositor, e hoxe a OTAN non é capaz de levantar un exército que garanta esa relación. Pola súa banda, Rusia tampouco pode facelo, polo que todas as bobadas dos Borrell de que Putin quería ocupar Europa “até Lisboa” era unha bandeira de enganche para xustificar o militarismo que se aveciñaba. Por este motivo, pola cantidade de soldados que Rusia mobilizou, uns 200 000, é evidente que tampouco tiñan a intención de ocupar toda Ucraína (os acordos de Minsk garantían a unidade nacional ucraína, menos Crimea); esperaba, como moito, que o goberno de Zelenski colapsase e cambiar o monicreque, dun prol OTAN a un prol ruso, ou polo menos, neutral.
En terceiro lugar, as sociedades euro norteamericanas (como a rusa) non aguantarían a cantidade de vítimas militares e civís dunha guerra de alta intensidade como a que se desataría. Ao pouco, estarían a esixir o cesamento das hostilidades. Por iso, aínda estando altamente internacionalizada, a guerra en Ucraína segue aparecendo como unha guerra nacional, entre unha potencia agresora, Rusia, e unha nación agredida, Ucraína.
Fronte á estratexia 360º: evitemos a III Guerra Mundial
Que hoxe non estean preparados non quere dicir que non queiran estalo. Este é o sentido profundo das palabras de Scholz, a “nova era” é a da preparación para unha nova guerra mundial que se concretou no cume da OTAN de xuño pasado, coa “estratexia 360º”.
Da mesma maneira que en “o Manifesto da Cuarta Internacional sobre a guerra imperialista e a revolución proletaria mundial”, dicíase que “máis aló de quen pegase o primeiro tiro”, hai que analizar as forzas en conflito para determinar o carácter dunha guerra. E se algo está claro, salvo para os que se pon os “lentes” do campismo entre “os demócratas e os déspotas” ou a súa versión de esquerdas, “prol imperialismo vs. antiimperialismo”, é que a guerra de Ucraína é a manifestación actual da quebra do sistema capitalista; de que non pode saír da crise e abrir un novo período de crecemento se non é sobre a base da resolución de tres contradicións que a atenazan a través da forza, co consecuente empobrecemento social xeneralizado ao que xa estamos a asistir:
un, a tendencia decrecente da taxa de ganancia fai que leven máis dunha década sen ser capaces de facer rendibles os investimentos capitalistas ao nivel que eles desexan. Desde a crise do 2007/8 o sistema non acha un sector produtivo o suficientemente rendible para investir, que substitúa á construción e as novas tecnoloxías. A carreira espacial e tecnolóxica desatada entre todos eles é parte da procura deste sector/s que tire da economía no seu conxunto, como no pasado foi a máquina de vapor e o carbón, o motor de explosión e o petróleo, e a informática e a electricidade.
Dous, os límites obxectivos na relación do ser humano coa natureza, posta ao bordo do colapso pola anarquía absoluta que se derivan das relacións sociais de produción capitalista. Ao traballar en función do valor cambio das mercadorías producidas, sexa esta a extracción de materias primas ou a fabricación de produtos manufacturados, a rendibilidade ou non dun novo sector non está en función da resolución das necesidades humanas, senón do beneficio privado. A natureza, incluído o ser humano que é tan parte súa como calquera outro animal ou planta, é un valor de cambio, e como tal o explotan.
Tres, o fin de toda unha era de hexemonía do mercado mundial, o “século americano” que comezase en 1945 tras a derrota das potencias do Eixo (Alemaña, Xapón e Italia) e a confirmación da decadencia das dúas grandes potencias do século XIX, Gran Bretaña e Francia. O mantemento, ou non, do status quo na xerarquía entre os estados construída ao longo do século XX é a clave para ver quen se converte no beneficiario do novo proceso de acumulación de capital que se xeraría se se superasen as contradicións antes sinaladas.
Son forzas tectónicas moi poderosas, enraizadas nas relacións sociais de produción capitalistas e as súas formas xurídico-estatais, as que empuxan a facer preparativos para desatar unha nova Guerra Mundial.
A guerra en Siria, tras o desvío da revolución nun conflito que tiña xa moitos caracteres internacionais -nun momento dado, en Siria había, e hai, soldados rusos, turcos, israelís, estadounidenses, chineses e británicos- foi parte desta tendencia a un maior enfrontamento, que agora en Ucraína vemos corrixido e aumentado.
A guerra no Sahara entre o pobo saharauí, co apoio de Alxeria, que pediu a incorporación aos BRICS (a alianza económica ao redor do eixo ruso chinés), e a potencia ocupante, Marrocos (semicolonia da UE e aliado estratéxico de Israel), tamén é parte da conformación de dous bloques imperialistas en conflito, ao que Rusia botou leña ao recoñecer o dereito á autodeterminación do pobo saharauí.
E por encima de todo, a estratexia 360º da OTAN; todo isto demostra que a tendencia á resolución dos conflitos pola vía militar é o signo do “nova era” da que fala Scholz. A prepararse para unha guerra de alta intensidade é o que desde o Cume de Madrid decidiron, e isto é o que a humanidade, se non quere verse abocada á barbarie, ten que rexeitar.
Pase o que pase en Ucraína, salvo que o pobo ucraíno converta unha guerra nacional na revolución socialista, expulsando ao invasor ruso e ao ocupante euro norteamericano, as tendencias ao choque non se modificarán: se Rusia consegue partir Ucraína e quedar en Crimea e o Donbass, sentirá -ela e os seus aliados- máis fortes para desafiar á OTAN; ao revés, se o goberno de Zelenski e os seus protectores, os EEUU e a UE, derrotan a Rusia e obrígana a retroceder até as súas fronteiras, sentirán máis fortes para empresas máis ambiciosas, como ocupar a propia Rusia ou provocar ao “elefante na habitación”, China.
Ante unha situación semellante, “non se pode engordar ao novo imperialismo fronte ao decrépito imperialismo”, dicía Lenin; e isto é o que fan os que inventándose un “fronte multipolar” supostamente antiimperialista só “engordan” aos que piden a sua parte no mercado mundial, uns apoiándose na puxanza económica e financeira (China), outros na súa poderío militar (Rusia), pero que como bos capitalistas só buscan un papel hexemónico nas relacións entre os estados.
Doutra banda, e na liña do Manifesto da IV Internacional contra a II Guerra, “a tarefa exposta pola historia non é apoiar a unha parte do sistema imperialista en contra doutra senón terminar co conxunto do sistema”, hai que rexeitar categoricamente a aqueles “progresistas” como os Verdes alemáns ou sectores de Podemos no Estado Español, que se converteron nos máis ardentes defensores do belicismo da OTAN, en nome da loita contra o “despotismo” ruso, como fixese a II Internacional en 1914, cando xustificou o seu voto aos orzamentos de guerra:
"Enfrontámonos agora co feito de ferro da guerra. Estamos ameazados polos horrores das invasións inimigas. Non decidimos hoxe a favor ou en contra da guerra; simplemente temos que decidir sobre os medios necesarios para a defensa do país. Gran parte, se non todo, está en xogo para o noso pobo e a súa liberdade, en vista da posibilidade dunha vitoria do despotismo ruso, que se ensucia a si mesmo co sangue do mellor do seu propio pobo.
"Do que se trata para nós é de afastar este perigo e salvagardar a cultura e a independencia do noso país. Así honramos o que sempre prometemos: na hora do perigo non imos abandonar a nosa Patria. Sentimos de acordo coa Internacional, que sempre recoñeceu o dereito de cada nación á independencia nacional e á lexítima defensa, do mesmo xeito que nós condenamos, tamén de acordo coa Internacional, calquera guerra de conquista. Esiximos que, axiña que como o obxectivo da seguridade logrouse e os opoñentes móstrense listos para a paz, esta guerra termine cunha paz que faga que sexa posible vivir en amizade cos países veciños.
"Guiados por estes principios, imos votar a favor dos créditos de guerra".
A “nova era” anunciada por Scholz é xusto o contrario, coerente coa marcada pola II Internacional en 1914, é a da “vella sociedade” baseada na explotación, a opresión e a guerra.
