Este sería o título da película se o orixinal en alemán se traducise fielmente. Referímonos ao filme de 2016 da actriz e directora alemá Maria Schrader, que acaba de chegar ás nosas pantallas baixo o título Stefan Zweig: adeus a Europa. Se a fidelidade é sempre desexábel na tradución por unha elemental cuestión de rigor, de pudor e de respecto, neste caso sería ademais imprescindíbel, xa que o título parece inspirarse na conmovedora carta de despedida que Zweig redacta en 1942 en Petrópolis, a súa derradeira morada preto de Río de Janeiro, antes de se suicidar en compaña da súa segunda muller. Na carta deséxalles a todos os seus amigos que, tras a longa noite, poidan aínda ver a aurora.
A fita narra, en efecto, a última etapa da vida de Zweig, a partir de 1936. Certamente, fáltanlle virtudes para poder ser considerada unha obra de arte. Malia o seu grande interese, sobre todo para a lexión de admiradores de Zweig, peca dun certo esquematismo na representación do protagonista, que quizais impida unha maior profundización nos seus conflitos íntimos. Se o filme resulta en xeral algo frío, o suicidio da parella abórdase sen dúbida con demasiada contención (até certo punto comprensíbel, se temos en conta a cantidade de especulacións que desatou este episodio aínda enigmático), o cal limita a posibilidade de entendermos a radical incapacidade de Zweig de asumir o colapso estrepitoso do seu universo.
O que non se pode negar é que o filme de Schrader nos permite albiscar varias facetas da personalidade de Zweig, complexa e non sempre facilmente comprensíbel: a do Zweig intelectual que concibe a súa condición como a de alguén que debe ser xusto, que debe procurar entender o contrario, mesmo o inimigo; a do Zweig europeísta, que proclama a súa fe nunha Europa libre e en calma; a do Zweig pacifista, que non pode aceptar que a oposición se dirixa contra Alemaña (contra a Alemaña nazi!) e non contra a guerra en si; a do Zweig que, lonxe da súa amada Europa –tras fuxir do conflito máis brutal do século XX– e definitivamente superado –tamén como xudeu– pola monstruosidade do nazismo, resulta fatalmente disfuncional, incapaz de facerse comprender e de satisfacer as expectativas políticas depositadas nel.
Nacido no seo dunha familia burguesa austríaca, Zweig foi un home sensíbel e empático, un intelectual cunha cultura vastísima e un escritor cuxos luminosos e emocionantes libros seguen a lerse en todo o planeta. Dá a sensación, porén, de que tivo enormes problemas para entender o panxermanismo e o nacionalsocialismo, como se o amor por Europa, a súa sagrada patria espiritual, non lle deixase espazo emocional e intelectual abondo para esa tarefa. Nin tampouco para a tarefa de vivir. Aos europeos de hoxe, tan a miúdo frívolos nas nosas críticas á Unión Europea, convennos lembrar que hai tan só 75 anos, un dos nosos compatriotas máis lúcidos, incapaz de soportar a distancia que o separaba do fogar arrasado pola barbarie, tomou unha decisión: a de despedirse de nós desexándonos que puidésemos ver a aurora.
