A morte é un azar inevitable. A toda persoa chégalle o día. En calquera espazo e tempo. Sempre chega porque da terra vimos e á terra volvemos. Os versículos bíblicos son escritos sacros. Que ninguén os ofenda.
En Galiza a terra sobarda o concepto do humus porque os devanceiros decidiron reta-lo máis alá. Os nosos defuntos sempre están vivos e gozan de boa saúde. Querémolos preto, canda nós, á beira. Velámo-lo corpo noite e día nos cuartos das casas aldeás para que se sintan sabedores da nosa estima. Enterrámolos en camposantos inseridos na ordenación parroquial, ao carón das nosas propias vivendas, para que o mundo saiba que mortos e vivos conviven en harmonía e sen violencia.
Ouvín contar a un vello que a chamada vergonza dos galegos (o costume de non toma-lo último anaco dunha comida compartida) en realidade é un xesto de xenerosidade. O patrucio díxome que ese derradeiro pedazo se deixaba para os mortos, para que se sentisen presentes e vivos entre nosoutros. Os defuntos precisan pouco para enche-lo bandullo.
Mais algunhas persoas saben que a morte lles vai chegar a unha hora concreta, nun lugar concreto e dunha forma concreta. O bo poeta quéixase ante Deus porque nada fixo para salva-las vidas dos inocentes. E por iso reclama os mortos que se ergan para trabar na noite as estrelas cómplices silenciosas do asasinato. A poesía de Luís Pimentel, que denuncia a tempestade sanguenta, vai alén do coñecido e difundido poema “Cunetas” (espállase este poema en galego cando en realidade se trata dunha serie de varios poemas case nunca citada); e adquire un valor e poderío lírico de escasa produción na nosa literatura.
A lectura en alto das cartas dos condenados a morte e o posterior comentario en común debera ser un exercicio obrigatorio nas escolas galegas. Porque axuda a facer conscientes á mocidade do pleno sentido da barbarie. Neses anos a Terra perdeu o ouro e a flor. Mataron o futuro da patria. Tumbaron os corpos dos paseados nas gabias, camiños e estradas para que todos ó pasaren por alí apredense a lección máis dura da vida: o silencio.
O asasinato de Alexandre Bóveda congrega simbolicamente a morte de tódolos demócratas, de tódalas opcións ideolóxicas e de tódalas afiliacións posibles. A infeliz data supuxo a amputación do cerebro colectivo da anatomía galega. O estoupar da pólvora no corazón do país.
A memoria é un exercicio que precisa práctica para que non se esquezan os alegatos á morte e as condenas á intelixencia. Ademais serve para distingui-los correctos patróns éticos e morais nos cales forma-las vindeiras xeracións. Os pobos cultos sempre foron pobos ceibes. E nos nosos días precisamos de educación cívica, republicana (como cultura) e nacional (a biografía en man común).
Por último unha breve reflexión.
Os símbolos funcionan como obxectos de cohesión social e son compartidos nun imaxinario colectivo nacional. Os símbolos, cando están enchidos de valores e ideas nobres, actúan como referentes dunha sociedade. Moldes, patróns ou exemplos que deben guia-lo futuro do país. Como os astrolabios no mar aberto.
Bóveda é un símbolo con estes trazos. Un nome común para tódolos mortos sen que isto supoña esquecer ningún nome. Pero é un símbolo da cidadanía democrática.
Nesta hora era ben que as institucións e os poderes públicos arranxasen o panteón de Alexandre Bóveda e da súa familia. Porque os símbolos precisan dun tratamento que os honre e que os dignifique. Non pedimos erguer enormes, suntuosas ou extraordinarias obras arquitéctonicas nin esculturas fundidas en metais preciosos. Pero concordarán que, para comezar, a actual porta metálica anodizada resulta impropia para a súa memoria e incluso para un lugar santo.
Degoiramos que alguén tome nota e actúe en consecuencia. Entrementres, repaso de novo a carta de despedida de Alexandre Bóveda: “Faltan uns minutos e teño valor, por vós, pola Terra, por todos. Vou tranquío”. A derradeira lección do mestre.
