Baldo Pestana (Castroverde, 1918-2015) foi, probabelmente, un dos mellores fotógrafos do século XX. Non só iso: tamén foi un excepcional debuxante e no fondo, un literato en toda regra, un incansábel e sentimental lector e aventureiro, no senso último de que falaba Laurence Sterne en Unha viaxe sentimental. Tamén: unha extraordinaria persoa e un amigo xeneroso e divertido.
E foi así: emigrou aos cinco anos á Arxentina coa súa nai e que anos despois foi camareiro dun transatlántico, sen saber aínda do artista que estaba fadado a ser, que viviu o boom do realismo máxico dos últimos cincuenta en Lima, que traballou ocasionalmente para Time e Life e finalmente marchou a París no ano 67, onde ficou por corenta anos; que expuxo por todo o mundo e a todo o mundo retratou, para finalmente retornar a España e Galicia, á morte de Velia, a muller da súa vida.
O Baldo marchou este verán do mellor dos xeitos, coa Carmen e co Toño, seus sobriños e coa xente que o quería e que o admirou. Tiña noventa e seis anos e así como non despedimos nunca aqueles faladoiros, onde el atracaba con paixón os títulos da literatura inglesa, francesa, latinoamericana, galega, a que fora e eu escoitaba... Tampouco nos despedimos nós; ou é probábel que non fixeramos outra cousa dende o primeiro día, sabendo que no fondo era unha afortunada pero cruenta coincidencia térmonos cruzado no camiño, sabendo que non disporíamos de moito tempo.
Coñecín o Baldo nun incerto recital de poesía erótica ao que asistiu convidado (en Lugo! Onde eu servía de errático condutor aos versos das poetisas e poetas) e nalgún momento citei o Oliverio Girondo (“son un cocktail de personalidades!” Un dos seus poemas favoritos). E os libros é o que teñen, son artigos basicamente perigosos: un comeza por ler un libro de Borges e outro de Girondo en calquera cuartucho de Viveiro hai dez anos e remata chorando o seu amigo a miles de quilómetros del, un día de verán ao amencer, entre orneos de cabras e Conil ao lonxe, como un esbrancuxado feixe de cartas que alguén esquecera sen remite ao pe do mar. “Porqué tu citaste a Oliverio?”
Nestes últimos anos Andrea Vázquez e Damián Varela, da produtora santiaguesa Miramemira, bos amigos del, traballaron a reo para finalizar o documental sobre a súa figura, La Imagen Reb/velada, que logo de recibir o visto bo do propio Baldo, foi estreado o pasado mes de agosto no Festival Internacional de Cine de Lima e este sábado será proxectado no CGAC, no Festival Cineuropa de Compostela.
Perú: aló fomos. E Lima non colle nun artigo de opinión, xaora! Algunha amizade peruana do Baldo dixo del que era un “cambiador” de vidas e a nós parécenos acaído e certo o epíteto: atrás do home que retratou o Roman Polanski, a Ava Gardner, o Borges e que intimou co García Márquez, Vargas Llosa, Man Ray ou aparece impecábel na madrugada porteña dos cincuenta canda un Dizzy Gillespie adormecido polo fume (seica o Tolo era así, excesivo e xenial), calquera que se achegou ao Baldo debeu descubrir basicamente o mesmo, unha persoa sensíbel e cálida, desprovista de imposturas, xenerosa e apaixonada, dotada dun extraordinario talento para a conversa e o latinorio, cunha curiosidade voraz pola beleza e pola arte. O Baldo, si, que viviu no centro do mundo, pero que sempre fuxiu do ampuloso e se conduciu con normalidade e compartindo, en contraste con algún que outro mesías lambefariñas, deses que pensan que inventaron o caldo. Só así se explica que alguén que expuxo durante seis anos no Grand Palais de París (coido que alí colle medio Lugo dentro, que sempre é unha medida fiábel abondo, sobre todo para nós os de Lugo), desculpara divertido a nosa sólida ignorancia da música clásica, da pintura ou dos pormenores da literatura islandesa (ou de calquera literatura, por tutatis!), temas dos que o Baldo podería erguer unha tese en calquera sobremesa. Así que agochaba a súa erudición atrás do humor e da curiosidade permanente polas persoas e polo pensamento, que deslizaba con palabras gradadas, certeiras e miradas cómplices cheas de xuventude e sabedoría, que nos fixeron mellores (ou así o cremos no seu momento) aos que tivemos a sorte de escoitalo, renovando o noso entusiasmo polo que nos rodea e a compaixón pola natureza contraditoria da persoa, para tentar comprender mellor o mundo e non cedermos á molicie e á indiferenza, que tan ben palavrou o Julio Ramón Ribeyro, outro dos seus insignes retratados.
A obra fotográfica de Baldo Pestana é o soño de calquera escritor: desaparecer dela até esfacharear só nas formas e no fondo do que conta, coma se estivera alí de sempre; asistimos no MAC de Lima ao que algunha xente chamaba a exposición do século, e que nós diciamos con inconsciencia “a exposición do Baldo”. Pero certamente foi outra cousa ben distinta, porque o Baldo era “cambiador” e mesmo cambiou a tal momento o senso deste artigo.
Así que lembraremos que aquela noite cada retrato foi un incendio xenial, como unha lámpada coa que encontrarmos a beleza no camiño, e todo parecera estar efectivamente alí, dende sempre e no seu sitio: as sabias liñas do Vargas Llosa (polo demais, nas antípodas do Baldo) a xeito de introito nas paredes do MAC, Guerreros Solitarios, coma un fodido oráculo, nun Museo que dera de súpeto nun infindo Tratado do Tempo e da Memoria. E desfilaba aqueloutrado o seu bo amigo Bryce Echenique de diante do seu propio retrato e os seus sobriños encaixaban a avalancha de saúdos e de conversas e de flashes no medio da "balacera", en tanto resoaba a voz do Baldo unha e outra vez dende o corazón da Mostra, como unha xirándola enfebrecida; e a xente feliz brindaba fóra baixo a noite limeña i eu fregaba nos ollos tentando investigar no whisky como foramos dar alí(non fora ser todo un apunte á marxe nun soño de Martín Adán), e os novos e malditos poboaban de vasos baleiros as bandexas e os célebres sorrían e parolaban. Os grupos de xente de toda condición tiraban fotos diante da súa propia historia, que eran ollos que nos miraban dende o Tempo, e Sofocleto e Salazar Bondy non deixaban de mirar o flash. E nós ilusionados, puxemos aquela noite a mellor roupa que nunca teremos para percorrer ese salvaxe incendio da memoria, e soubemos o que ben se notaba: que cada disparo que chovía da parede ben puido ser iso, o eco dun choro diante do caldo (os caldo-choros que o Baldo chantou nunha das súas fotos máis estrañas e xeniais coma nunha mensaxe cifrada; os caldo-choros son caldos de mexillón no Perú), o Canto dun neno que dende a fiestra soñou ser Guerreiro Solitario.
Logo a velada seguiu, galopada de emocións, y nada se jodía, Zabalita, limeña coma sempre, invadida de carros e de urxencias: un churre adormecía nos brazos de súa nai, unha parella nacía ao amor, solitaria nun xardín aló por onda a Setenta e tres. Uns ollos inxectados en sangue berraban por un celular, nós imaxinabamos outras tristezas onde esquecermos as nosas... Moito máis tarde, eramos galegos atordados deambulando pola Avenida Wilson número 91 onde el vivira, cruzando o absurdo cotián dunha Lima atemporal que xa non é pero segue a ser: onda aquel grupo de indios en coiros tocando medio espidos, vomitados da Selva ao asfalto selvático da cidade sen fin, miserentos e anacrónicos, tremelicando co frío en plena Danza da Inxustiza, coma caídos dun relato insomne de José María Arguedas (outro dos retratados), e non era a luz de Lima a que iluminaba misteriosamente os seus retratos, era a luz do talento que daquela nos abrira os ollos, e que o documental da Andrea e do Damián recolleu maxistralmente, un quipu ben tecido de arte e ensaio, de Sentido e Sensibilidade.
O ruxe-ruxe do Pacífico batía contra as estrelas e debeuse sentir nas rúas de París e nas corredoiras escuras de Castroverde. Ouveaban as páxinas silentes dos teus libros, resignadas nos andeis. E na cuberta daquel barco dos anos vinte, namoraba Kyralina e ninguén o soubo, fitando o neno a costa por entre as cornamusas, collido da man da tarde que a ninguén agarda máis alá. Houbo ser así. E nós dixemos adiante!
*Este sábado proxéctase no CGAC, no Festival CinEuropa de Compostela , La Imagen Reb/velada, documental realizado por Andrea Vázquez García e Damián Varela Pastrana, da produtora Miramemira sobre a figura de Baldomero Pestana, fotógrafo e debuxante galego
