De acordo con informes da OMS en torno a un 10% dos doentes sofren danos durante o proceso de asistencia sanitaria nunha estancia hospitalaria. Por suposto, non todos os danos poden etiquetarse de neglixencias ou nen sequera fallos

De acordo con informes da OMS en torno a un 10% dos doentes sofren danos durante o proceso de asistencia sanitaria nunha estancia hospitalaria, e se ben destes danos, a metade poden considerarse evitábeis, podemos estar de acordo en que temos ante nos cifras de dimensións epidémicas. Estes danos non se sitúan de forma homoxénea en todos os escenarios de asistencia hospitalaria, sendo os ámbitos de maior presencia, os perioperatorios (20%) e as unidades de coidados intensivos (34%), motivo polo que os anestesiólogos como colectivo temos unha  implicación tradicionalmente intensa nesta cuestión. Tamén no ámbito das unidades da Dor, con especial responsabilidade no problema da “epidemia dos opioides” pero sen esquecer que a principal epidemia neste contexto é que a dor e os coidados ao final da vida seguen sen ser prioritarios e un número elevadísimo de doentes sofren agonías que non poden ser aceptados na nosa sociedade. Este compromiso tense reflexado en campañas a nivel internacional, como na participación da xénese da Anesthesia Patient Safety Foundation en 1985, ou a implementación do rexistro SINASP  (Sistema de Notificación e Aprendizaxe para a Seguridade do Doente)  no noso contorno. Parece fácil entender algún motivos polos que os nosos doentes estén máis expostos a estes danos; no  perioperatorio os procesos son complexos, implican a moitos profesionais de diferente perfil, cunha elevada presión en volumen e gravedade, e cun alto potencial de xenerar complicacións. 

Ademais, no referente a actividade anestesióloxica, a nosa tarefa diaria convértenos nos únicos facultativos que temos parte de médicos, enfermeiros e farmacéuticos, de tal maneira que somos os únicos que prescribimos, preparamos medicacións, e administramos de forma directa estes fármacos, o que nos mete de cheo en todos os procesos de tratamento farmacolóxico, engadindo o feito de que tratamos os doentes con maior vulnerabilidade fisiolóxica.  

Por suposto, non todos os danos poden etiquetarse de neglixencias ou nen sequera fallos; é moi diferente que un doente padeza un efecto secundario dunha medicación pautada axeitadamente (unha hemorraxia cerebral por un tratamento anticoagulante que era necesario), que se realice unha proba a un doente distinto ao que lle correspondía (por un erro no etiquetado da petición, ou por un despiste dun sanitario no momento de decidir o seu traslado a Radioloxía), que errar ao intervir un ril sano en vez de operar o que estaba afectado por un tumor. Este último tipo de erros, inténtanse reducir a través dunhas listas de comprobación que están asentadas dun xeito máis irregular do que sería desexábel nos nosos quirófanos, constitúen dende logo erros inadmisibeis.

Cando se fala de cultura de seguridade, referímonos a unha crenza compartida nun sistema de saúde que promova que se identifiquen e analicen os eventos adversos, e logo se promova unha retroalimentación aos profesionais dun xeito constructivo, de tal maneira que cada evento adverso poida verse como unha oportunidade de mellora para evitar repetir un dano nos seguintes doentes

Cando se fala de cultura de seguridade, referímonos a unha creencia compartida nun sistema de saúde que promova que se identifiquen e analicen os eventos adversos, e logo se promova unha retroalimentación aos profesionais dun xeito constructivo, de tal maneira que cada evento adverso poida verse como unha oportunidade de mellora para evitar repetir un dano nos seguintes doentes. Non hai nada máis perxudicial que culpabilizar a unha persoa dun destes eventos centinela, sábese que en case todos os casos, cando son analizados de forma rigurosa, concurren circunstancias que van máis alá do profesional de xeito individual; as dimensións que merecen analizarse alleas ao sanitario, poden incluir a presencia de protocolos, a asignación de responsabilidades a profesionais sen as capacitacións adecuadas, ou a falta de supervisión a profesionais capacitados pero sen experiencia. A estructura que rodea a cada sanitario debe ser capaz de correxir estas eivas, non podemos por exemplo culpabilizar a unha enfermeira dun erro de administración de medicación nunha uci neonatal, se a administración non se preocupa de confeccionar listas de contratación con perfiles específicos para cada tarefa e de xeito irresponsábel asigna a unha profesional sen experiencia o desempeño dunha tarefa complexa e especializada. 

Outra vertente á que cada vez se lle dá máis importancia é a de coidar aos coidadores, entendendo que os sanitarios necesitan traballar nunhas condicións óptimas de estabilidade profesional, recoñecemento persoal e económico

Outra vertente á que cada vez se lle dá máis importancia é a de coidar aos coidadores, entendendo que os sanitarios necesitan traballar nunhas condicións óptimas de estabilidade profesional, recoñecemento persoal e económico, reducir as fontes de estrés que sexan mellorabeis, mellorar as turnicidades e penosidades que nos convirten en auténticos doentes facendo os nosos ritmos circadianos caóticos, garantizar o descanso necesario despois de xornadas maratonianas, ou simplemente traballar en organización sólidas que sexan capaces de darnos soporte nas nosas tarefas diarias e nos axuden a enfrentarnos ás dificultades diarias. Un traballador ben tratado comete moitísimos menos erros. 

A seguridade tipo I aspira a unha incidencia cero de erros, presumindo que o factor humano é o máis débil e inconsistente dos componentes. A seguridade tipo II recoñece que as cousas non van sempre ben ainda no caso de que os humanos actúen case sempre dun xeito similar

Existen dous paradigmas para confrontar a seguridade no sistema sanitario e en outras organizacións complexas. A seguridade tipo I aspira a unha incidencia cero de erros, presumindo que o factor humano é o máis débil e inconsistente dos componentes e cando aparece un evento adverso, analiza todos os factores (humanos, tecnolóxicos, organizativos, procedementos) de forma separada para propor melloras que minimicen o risco de repetir o evento. A seguridade tipo II recoñece que as cousas non van sempre ben ainda no caso de que os humanos actúen case sempre dun xeito similar, e pola contra fai máis énfase nos centros de decisión e valora a flexibilidade e adaptabilidade dos humanos e os complexos sistemas nos que traballamos. Resumidamente, no primeiro caso inténtase que haxa os mínimos eventos adversos posibeis, e no segundo, que a maioría das cousas vaian ben, confiando en que a versatilidade, flexibilidade e adaptabilidade dos  humanos constitúan de feito a ferramenta máis poderosa para explicar que case sempre os procesos acaban ben a pesar de todas as evidentes imperfeccións do sistema. Moitos cremos que a cultura de seguridade encaixa moito mellor neste segundo paradigma, parece máis realista e constructivo educar aos nosos profesionais no obxetivo de reducir os riscos e saber como actuar ante o inevitábel, que darnos golpes no peito presumindo de que non aceptamos outra cousa que o risco cero. 

Se queremos ampliar o foco con máis perspectiva, hai dende logo moitas maneiras de danar aos nosos doentes, ainda sendo difícil ser exhaustivo, deberíamos polo menos mencionar a ausencia de respeto a autonomía dos doentes, o fallar en recoñecer e adaptarnos á vulnerabilidade cando a temos diante (menores, doentes anciáns, discapacitados), o uso de medicacións ou tratamentos sen beneficio claro en poboacións nas que realmente non está estudado o suposto beneficio terapéutico, a incapacidade para recoñecer cando estamos ante os últimos días dun doente e non sabemos escoller estratexias paliativas, ou deixarnos influir por presións de empresas farmacéuticas que intentan de forma insistente convertir a poboación sana en pre-enferma modificando as definicións das patoloxías. 

No caso da anestesioloxía, pola nosa especial responsabilidade no proceso cirúrxico, na atención nas unidades de coidados intensivos, nas unidades da dor e medicina paliativa e en xeral nos doentes con especial vulnerabilidade, a administración e os servizos nos que traballamos son coñecedores do noso compromiso con esta cultura da seguridade

Cando algún dos nosos xestores ou xefes empeza a empregar termos orixinados na cultura da empresa e a imaxen corporativa como inclusividade, resiliencia, conciliación, ou seguridade, algún sentimos un rechazo natural ante o que non deixa de ser en moitos casos charlatanería sen contido real, e nos ven á mente aquelo de “corpo a terra que veñen os nosos”. Pero no caso da seguridade, se se enfoca dun xeito constructivo, non punitivo, realista e riguroso, só pode concitar todo o noso apoio. No caso da anestesioloxía, pola nosa especial responsabilidade no proceso cirúrxico, na atención nas unidades de coidados intensivos, nas unidades da dor e medicina paliativa e en xeral nos doentes con especial vulnerabilidade, a administración e os servizos nos que traballamos son coñecedores do noso compromiso con esta cultura da seguridade.