Dicía recentemente a escritora arousá Mariví Villaverde nas liñas de Praza Pública, quen foi homenaxeada como Republicana de Honra 2012 a instancias da Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica da Coruña, que “é insoportable ver como se vai desfacendo esta sociedade”. Unha frase sinxela e resignada, sen circunloquios. Dirixida a onde doe sen deixar de parecer un aloumiño. Por iso acerta, a recollo e a fago miña. Son pronunciadas coa afouteza necesaria e suficiente que 90 anos de perspectiva e combate imprimen nun carácter. Estou certo que saen das mesmas partes do corpo de onde saíron con forza revolucionaria as letras e a música que vertera e nos regalou o Zeca e que deixou en herdanza aos que aínda cremos nun mundo radicalmente distinto ao que están proxectando por riba das nosas cabezas e corazóns os prebostes do reaccionariado e do capitalismo distópico.

As cançoes de luta non estaban mortas, nin de parranda. Estaban, están, para achegarnos a elas e sentilas. E as do Zeca, a súa poesía, probabelmente sexan das que mais resoaban aínda cando viviamos nunha ilusión desilusionada

As cançoes de luta non estaban mortas, nin de parranda. Estaban, están, para achegarnos a elas e sentilas. E as do Zeca, a súa poesía, probabelmente sexan das que mais resoaban aínda cando viviamos nunha ilusión desilusionada. Hoxe están tanto ou mais vixentes pois aínda que o mito construído arredor da amnesia forzada e da competición por acaparar comeza a derrubarse a desilusión colectiva e a frustración cotizan á alza. Son “cancións do desasosego”, como escribiu fai tan só uns meses o portugués Martín Deníz Silva.

A prometida terra da fraternidade está en descomposición e urxe tecer a súa recomposición polo ben común aínda que vaia gañando, de lonxe, a implacable e predominante anti-utopía. Aquela que Pierre Bordieu resumira así: “A utopía neoliberal de un mercado puro e perfecto supón a destrucción de todas as resistencias colectivas. Conducirá a un mundo darwiniano onde todos loiten contra todos. E, sen embargo, a transición a ese mundo prodúcese de forma imperceptible, como a deriva dos continentes”. Pois nesas andamos. E non xa de xeito silandeiro senón, mais ben, evidente. Camiñando a paso firme cara un pasado que considerabamos soterrado. Cara a suspensión das democracias, o desmantelamento do estado social, o endurecemento da represión e a posta en cuestión de dereitos e liberdades básicas.

Camiñando a paso firme cara un pasado que considerabamos soterrado. Cara a suspensión das democracias, o desmantelamento do estado social, o endurecemento da represión e a posta en cuestión de dereitos e liberdades básicas

José Afonso identificara ben aos responsables, xa daquela: os vampiros, que comem tudo e non deijan nada. Agora, mais sedentos que nunca, teiman en axeonllarnos ao común dos cidadáns, ao pobo, e teiman tamén en desfacer o que tantos anos de loita costou erguer co esforzo de tantos homes e mulleres, aínda que o resultado non fose óptimo. Sempre se recorda que foi unha persoa modesta, e esta era a súa forza moral. Criticaba a axitación musical da canción no mundo pos-revolucionario porque cría que a política non se facía xa así nin con discursos grandilocuentes senón tamén mediante cousas e causas aparentemente simples e sensibles como cantar conxuntamente, ir ao encontro das persoas e falar dos problemas concretos para crear a irmandade progressista que sempre predicou alá onde estivo, como en Galiza. E dicíao o primeiro capitán de Abril, o home que soñara unha Revolución triunfante e a república da fraternidade e a soberanía cidadá.

Os tempos chegados obrigan a que soen a todo volume e nin que dicir ten que mais forte que nunca nesta terra tan querida por el e tan desprezada por outros que padece, ao igual que os irmáns do sur, a humillación da Gran Estafa Austera

Un non pode deixar de facer paralelismos con outras figuras do mundo das artes que influíron ao seu nivel. Sempre penso que foi, salvando as distancias que puidera haber, unha sorte de Woody Guthrie ibérico que, sen necesidade de levar inscrito na guitarra un this machine kills fascits!, espertou e esperta as consciencias adormentadas. Aínda hoxe o seu legado é un antídoto contra esa pandemia rexurdida que ameaza con botar raíces. Por iso que non hai que deixar de escoitalas, de lelas ou de cavilar arredor do seu significado último. Mais, ao contrario, os tempos chegados obrigan a que soen a todo volume e nin que dicir ten que mais forte que nunca nesta terra tan querida por el e tan desprezada por outros que padece, ao igual que os irmáns do sur, a humillación da Gran Estafa Austera e do neoliberalismo descarnado e enxebre que “...nos leva a aniquilación física e espiritual, material e inmaterial... Ou estamos á altura do desafío ou podemos ser a derradeira xeración que sabe o que foi Galiza”, segundo o Académico da Lingua, Henrique Monteagudo. Concordo totalmente. Fagamos que non sexa. Tamén nas rúas e nas prazas.

Este artigo sae tamén publicado no Xornal Terra da Fraternidade, en homenaxe ao Zeca Afonso e polo cumprimento dos 40 anos da estrea de Grándola Vila Morena, en Compostela.