Con total seguridade que en pleno século XXI vivimos en tempos de identidades múltiples e debería ser normal que os espazos políticos estatais (ou supra-estatais) fósense construíndo sobre esa realidade, abandonando a idea de nacións étnicas ou mono lingüísticas.
Pero a realidade, a día de hoxe, case nunca é así.
Fálase moito do ideal europeísta como un elemento chave para eliminar a peor tradición nacionalista no continente e evitar unha nova guerra imperialista, tras a II Guerra Mundial; mais sendo a CEE, e posteriormente a UE, un factor de estabilidade e progreso indubidable, non é menos certo que a paz do último medio século tivo como eixo central a etnicidade nacional intrafronteiriza.
Despois da II Guerra Mundial as potencias vencedoras querían impedir novos conflitos interiores con minorías nacionais que foxen unha punta de lanza para novas aventuras expansionistas, para iso redistribuíron poboacións, forzando grandes movementos migratorios, que asegurasen estados monolíticos culturalmente.
A experiencia iugoslava de estado multiétnico e multiconfesional, sobre bases constitucionais federativas creativas - incluído o dereito (nominal) da autodeterminación -, non serviu para impedir unha re-balcanización do país, o inicio de procesos de limpeza étnica violenta e a primeira guerra en chan europeo en medio século.
Nos últimos anos, a incorporación de minorías culturais e étnicas nos países europeos, froito da migración de cidadáns extra comunitarios, lonxe de construír sociedades interculturais harmoniosas está a xerar sociedades estresadas, caldo de cultivo para a extrema dereita e o multiracismo.
Na Europa de posguerra, que necesitaba reconstruír espazos de identidade unívoca, os sobreviventes do holocausto non eran ben recibidos en ningún dos Estados a reconstruír despois da guerra. Doutra banda, Gran Bretaña tiña urxencia por dar unha solución rápida ao seu protectorado palestino onde as tensións entre árabes e xudeus ían en ascenso.
Que fantástico sería resolver a descolonización creando un estado democrático, laico e intercultural de árabes e xudeus, pero as condicións reais non ofrecían esa posibilidade. Así que postos a dar unha solución a ONU aceptou a proposta conxunta soviética e norteamericana - moi pouco frecuente - de creación de dous estados no territorio de Palestina.
A resolución 181 aprobada en Nacións Unidas o 29 de novembro de 1947 contou cun amplo respaldo, de todas as democracias, - agás Gran Bretaña á espera do fin do seu mandato na zona -, e do bloque soviético. Coa aceptación dos xudeus, necesitados de esperanza despois do trauma do holocausto. Pola contra, os palestinos non a aceptaron e os países árabes atoparon na posibilidade do establecemento dun estado xudeu un motivo para a guerra, coa escusa do seu apoio á causa palestina.
O 15 de maio de 1948 os británicos retíranse e dan por concluído o seu ‘mandato’ na rexión. Ese mesmo día proclámase o Estado de Israel nas zonas sinaladas pola ONU. Escasamente corenta e oito horas despois, sen apenas marxe para as celebracións, cinco países árabes -Exipto, Siria, Xordania, Iraq e Líbano - iniciaban un ataque conxunto contra o recentemente nado Estado de Israel que non tivo tregua nos seus máis de 70 anos de existencia.
A historia posterior xa a coñecemos. Tensións permanentes salpicados por períodos de guerra. Múltiples resolucións da ONU, algunhas de carácter declarativo e outras de obrigado cumprimento, mesmo nalgúns casos contraditorias entre si en función dos avatares da xeopolítica, e incumprimento por ambas as partes en distintas ocasións. Terrorismo palestino contra avións, olimpíadas ou poboación civil. Excesos de Israel abusando do principio da lexítima defensa. Violación de dereitos humanos por ambas as partes. Etc.
Á hora de abordar un problema tan complexo e con tantas variables deberiamos tentar fuxir de dúas tentacións igual de lóxicas como inadecuadas. A primeira, a lóxica de “quen empezou primeiro”, porque non habería consenso onde situar o inicio do conflito e na súa interpretación interesada cada parte atoparía un punto orixinario distinto favorable aos seus argumentos. A segunda tendencia é o maniqueísmo, pensando que nun conflito destas características hai un bando bo e un bando malo. Isto non significa non ter unha posición contemporánea sobre o conflito.
En todo caso, deberiamos arroxar luz sobre unha serie de ‘verdades absolutas’ que habitualmente danse por correctas no conflito, e como veremos non o son tanto.
(a) Primeira imprecisión: A “existencia dun suposto Estado palestino antes de 1948 e que aos poucos viu reducido o seu territorio co expansionismo xudeu”. O primeiro que habería que aclarar é que ‘Palestina’ é un concepto xeográfico como pode ser a península ibérica ou os Balcáns, e non por iso existe, a día de hoxe, un pobo ibero ou un pobo balcánico. Na rexión de Palestina conviviron ao longo dos séculos, con moitas dificultades e non poucas guerras, diversas etnias de orixes diversas, fundamentalmente árabes e xudeus pero non só, na maior parte colonizados por imperios exteriores. O último, o Imperio Otomán que dominou a zona entre 1517 e 1917. Con apoio británico, en 1917, os árabes expulsaron aos turcos coa promesa da descolonización despois da I guerra mundial. O protectorado británico estenderíase até finalizada a II guerra mundial. Na zona existiron diversos reinos históricos árabes e xudeus (mesmo neste último caso, chegando a convivir dous: Israel e Xudea) pero a maior parte do tempo existiu unha dominación exterior.
O máis próximo a un estado que tiveron os filisteos (árabes palestinos) foi a Autoridade Nacional Palestina, como entidade administrativa autónoma do Estado de Israel de “carácter transitorio” cara a un estado árabe palestino (a ONU concedeu a Palestina a condición de “Estado observador non membro” o 29 de novembro de 2012 por medio da Resolución 67/19).
(b) Segunda imprecisión: A “existencia dun pobo palestino milenario asentado na zona e uns xudeus errantes trasladados alí polas potencias occidentais”. Deberiamos, antes de nada, ser capaces de separar ‘sionismo’, como ideoloxía nacionalista, de ‘semitismo’, como denominación étnica das diversas tribos xudías.
O pobo xudeu, ancora as súas raíces, documentadas en múltiples rexistros, - incluídas as sacras escrituras - na rexión de Palestina. Teñen, por tanto, a mesma ‘lexitimidade’ histórica que os árabes palestinos.
Os diversos avatares, a súa historia de persecución, teñen creado unha diáspora enorme polo mundo, e en particular en Europa. A súa capacidade analítica e intelectual foi central para que en moitos lugares fosen fundamentais, tras a idade media, en impulsar o primeiro capitalismo mercantil, manexar as finanzas e ser persoas destacadas nas ciencias e as letras.
Cometeriamos un grande erro se pensásemos que a persecución nazi foi unha excepción no seu paso por Europa. Sería suficiente con coñecer un pouco a historia de Europa para saber que pronto foron o chibo expiatorio ante as crises económicas e políticas. As sucesivas expulsións de diversos países europeos - Inglaterra en 1290, Francia en 1306, Castela e Aragón en 1492, Portugal en 1496, ... -, ou o simbólico ‘asunto Dreyfus’ que conmocionou Francia e deu lugar a un dos episodios máis nobres do xornalismo (J’accuse ... ! de Émile Zola) son só antecedentes do desborde de tolemia colectiva da Alemaña dos anos 30 do século pasado (por certo, crese con bastante obxectividade que tras a ‘solución final’ de liquidación dos xudeus estaba ou muftí de Xerusalén, Amin Ao-Husayni, coñecido polo seu apoio ás milicias bosníacas pro-nazis, a matanza da Universidade de Hebrón de 1929 e a súa apoloxía antisemita até a súa morte en 1974).
(c) Terceira imprecisión: “o carácter agresivo de Israel e o seu estado de apartheid”. En 1975, en plena dinámica da Guerra Fría, a Asemblea Xeral da ONU adoptou a resolución 3379, de carácter declarativo e non vinculante, que asociaba ao sionismo co racismo e co apartheid surafricano entendéndoo como unha forma de discriminación racial (dita resolución anulouse en 1991, coa aprobación da resolución 4886, como condición de Israel para participar na Conferencia de Paz de Madrid).
A idea dun estado de ‘apartheid’ en Israel comparable co existente durante décadas en Sudáfrica non ten sustento de análise política comparado algún. Sudáfrica era unha ditadura fascista, mentres que Israel era e é unha democracia liberal - a única que se poida definir con ese nome na rexión -. Doutra banda, o estado surafricano negaba os dereitos políticos por razóns de raza a un sector maioritario da poboación, mentres que, en Israel, a minoría árabe ten todos os seus dereitos políticos en vigor, ten partidos políticos propios e, mesmo, teñen conformado parte de maiorías parlamentarias, e o ultimo interregno entre ‘Netanyahu’ e ‘Netanyahu’ participaron do goberno de Israel con diversos ministerios.
O nacionalismo xudeu, o sionismo, non ten unha orixe e unha evolución diferente a outros nacionalismos. Xurdido, como tantos outros, na segunda metade de século XIX baseouse en volver construír o ‘Estado de David’ co retorno da diáspora xudía no mundo.
Tivo diferentes etapas, asentamentos sobre compras de terra a finais do século XIX e inicios do XX, terrorismo contra a ocupación británica entre as dúas guerras, fitos culturais como a creación da Universidade Hebrea de Xerusalén en pleno momento colonial (1918), etc.
Como calquera nacionalismo tivo o seu momento liberador (anticolonial) e o seu momento expansionista (imperialista). E por suposto, dúas almas. Unha de tradición nacional, socialdemócrata e pacifista (sionismo laborista). A outra de tradición nacionalista, conservadora e belicosa (sionismo revisionista). Hoxe gobernan os herdeiros do sionismo revisionista pero o que é o Estado de Israel é froito da hexemonía de décadas dos primeiros. Os primeiro ministros David Ben-Gurión e Golda Meir son desa tradición; Menajem Beguin e Benjamín Netanyahu da segunda tradición.
Os acontecementos do afundimento do buque Altalena en xuño de 1948 supuxeron o triunfo das milicias Haganá, ligadas ao laborismo e transformadas no núcleo do futuro exército israelí, sobre as milicias Irgún, de tácticas terroristas e ligadas aos sectores relixiosos ortodoxos.
Tras ese triunfo o Estado Israelí naceu non só como un estado democrático liberal senón cun compoñente de socialismo autoxestionario que durante anos foi destino de moitos socialistas (o propio Toni Negri ten explicado que el se fixo comunista grazas á experiencia vivida nos kibutz xudeus - similares aos koljóvs soviéticos -).
(d) Cuarta imprecisión: “existe unha desigualdade armamentista entre un pobo palestino que se defende a pedradas cun dos mellores exércitos do mundo”. É certo que Israel conta cun dos exércitos mellor equipados do mundo, así como mantén a obrigatoriedade de alistarse no exercito de toda a poboación. Pero non debemos perder de vista que non sempre foi así e que ese exército non se creou contra o ‘inimigo’ palestino senón máis ben polo proceso de illamento que en todo momento, desde o seu nacemento, tivo coa práctica totalidade dos países árabes que a súa política exterior ten como principio o non recoñecemento do Estado de Israel e a solución ‘amigable’ de “botar aos xudeus ao mar” (textual).
Co tempo esa situación empezou a mudar. Exipto e Xordania foron os primeiros países árabes en recoñecer e abrir relacións diplomáticas co Estado de Israel. Por mor dos Acordos de Abraham do 15 de setembro de 2020 seguiron os seus pasos Emiratos Árabes Unidos, Bahréin, Sudán e Marrocos. Nas próximas semanas Arabia Saudita ía asinar tamén devandito recoñecemento. Isto significaría un cambio de paradigma radical e un salto na pacificación da rexión. Do illamento israelí pasaríase a un illamento iraniano coas súas terminais – Hutíes, Hezbollah ou Hamas -. Obviamente a ninguén se lle pode escapar que os atentados recentes de Hamas interfiren ese camiño.
Deberiamos aparcar os séculos de cultura antisemita aprendida moi europea - e moi española (acórdanse do “complot xudeu-masónico” de Franco) - para ter unha mirada obxectiva sobre o conflito. Na práctica, máis aló do recurso do bloqueo en Gaza e Cisxordania, existen gobernos autónomos que xestionan - ou deberían xestionar -, a vida dos seus cidadáns durante xa dúas décadas. Gobernos que, aos diversos bloqueos, contrapuxeron miles de millóns de axuda en cooperación ao desenvolvemento. Dous gobernos autónomos con competencias plenas en todas as políticas, salvo exterior e militar. Dous gobernos que por integrismo (Hamas) ou corrupción (ANP) primaron noutros temas, en lugar do ben común dos seus cidadáns. Dous gobernos que as últimas eleccións democráticas que convocaron foi en 2004 (hai case dúas décadas). E que de todo iso non ten ningunha culpa Israel.
Deberiamos condenar sen ambaxes os excesos que o goberno de Israel leva, e ten levado, a cabo, en Cisxordania e Gaza; pero si se pretende ter unha certa autoridade moral nesa condena non deberiamos ter unha visión tendenciosa do conflito ou ocultar as atrocidades que se cometen na rexión (empezando polo acto terrorista de Hamas que activou a actual situación).
Bótase en falta do activismo progresista occidental, sempre crítico, a denuncia dos masacres que Bashar al-Àsad, coa colaboración rusa, levou adiante en Siria con máis de 400.000 mortos civís recoñecidos polas organizacións internacionais.
De igual maneira esa mesma voz crítica sobre o outro conflito sanguento xurdido tamén do fracaso da primavera árabe en Iemen. Calcúlase que a finais de 2021 máis de 377.000 iemenís perderan a vida por culpa dos combates ou da crise humanitaria.
Bótase de menos o apoio da esquerda, outra hora activa, ao pobo kurdo que sofre unha persecución en varios estados, e que só na zona turca contabiliza 37.000 persoas mortas desde 1984.
Bótase de menos a presenza de Armenia, tantas veces masacrada, primeiro polos turcos e agora polos acerbaixanos; no imaxinario martiroloxio humanitario.
Aínda se espera, desde fai tres décadas, a condena dos 60.000 mortos exterminados polos rusos en Chechenia.
E por suposto, bótase en falta a voz do ‘feminismo’ para defender ás mulleres, vítimas transfronteirizas dos réximes teocráticos islamitas, desde Irán até Gaza.
Hai uns días un comentarista sorprendíase pola posición de Vlodimir Zelenski de apoio a Israel. Máis aló dos lóxicos intereses tácticos, custa entender que unha parte de occidente siga sen entender que a batalla pola democracia se está xogando en diferentes frontes conectadas. E que do seu resultado depende o noso futuro. (Por certo a invasión de Rusia a Ucraína non mereceu da esquerda máis radical os esforzos mobilizadores da Causa Palestina).
Existe unha longa tradición dunha parte da esquerda occidental e da intelectualidade – agás a alemá por razóns obvias - de poñerse sempre ao lado de réximes totalitarios nos que, sinxelamente, polos seus hábitos de vida non sobrevivirían nin uns días. É obrigatorio que ambas as partes do conflito cumpran coas convencións de dereitos humanos na guerra, faise necesario que volvan as partes á mesa de negociación e que paren as armas, pero sen esquecer que o noso imaxinario é máis de David que de Goliat.
