As xornadas de debate “Desapalancamiento y crecimiento en España” organizadas por Bolsas y Mercados Españoles e con intervención na súa clausura da Secretaria de Estado de Presupuestos constituíu unha excelente oportunidade para poñer en práctica a pedagoxía que moitos botan en falta no Goberno español.

O recurso á débeda é asumible se é sostible

A literatura económica ofrece varias evidencias sobre o debate crecemento versus consolidación fiscal, non todas elas de consenso. Primeiro, ratios de débeda sobre PIB superiores ao 90-100% dañan o crecemento económico. Con todo, o recurso á débeda é asumible se é sostible; isto é, se o crecemento nominal (real) da economía supera ao custo nominal (real) da débeda e, de non ser así, se os orzamentos do Estado garanten a consecución de superávits fiscais primarios (déficit público menos os xuros da débeda) tanto maiores canto maior sexa a débeda acumulada e o diferencial entre o custo da débeda e o crecemento da economía. Segundo, o disenso aparece no que respecta ao recurso á débeda como instrumento de política fiscal. En termos xerais, as políticas fiscais expansivas son neutrais (multiplicador en torno a 1) en ‘situacións normais’, pero a escola keynesiana reivindica os seus efectos positivos en recesión económica e, en particular, en contextos como o actual onde as políticas monetarias están esgotadas (límite cero dos tipos de xuro). Por último, se ben keynesianos e neoclásicos disinten sobre cando procede principiar a consolidación fiscal, unha vez iniciada o consenso establece que reducir gasto público (gasto corrente, non investimento público) é máis efectivo que subir impostos.

Implementar unha consolidación fiscal que resolva o problema de financiamento do sector público, ao tempo que as medidas de política económica que se tomen axuden –e non o contrario- a superar a crise económica, require resolver de xeito simultáneo alomenos 5 problemas principais da economía española:

1. Desapancamento do sector privado. Todos os axentes do sector privado (economías domésticas, empresas e sector financeiro) asumiron nos anos de vino y rosas niveis de endebedamento moi elevados que agora toca moderar. As políticas económicas deben dar tempo a que o proceso de desapancamento se materialice.
2. Crecemento. Sen crecemento non se resolve o máis grave problema social, o desemprego, ao tempo que o crecemento axuda a aliviar o problema de endebedamento do sector privado e garante a sostenibilidade da débeda pública. Conseguilo require implementar reformas que incrementen a productividade dos sectores privado e público, mentras que as desexables políticas fiscais expansivas, esgotadas para España dado o nivel de débeda pública alcanzado e o custe nos mercados, só poden chegar de fóra.
3. Sostibilidade da débeda pública. Isto require, como sinalamos arriba, conseguir crecemento e xerar inflación ao tempo que reducir o custo da débeda. Conseguir esto último require políticas de consolidación fiscal có obxectivo de conseguir alcanzar o superávit fiscal primario. Neste senso, a intervención nos mercados de débeda polas autoridades europeas axudaría por partida doble (rebaixa o custo da débeda e facilita a consecución do obxectivo de déficit).
4. Rachar o ‘círculo vicioso’ de endebedamento bancario e soberano. Por unha banda, a sostenibilidade da débeda pública vese afectada polo endebedamento privado, e particularmente bancario, cando as arcas públicas acaban por ser as garantes últimas desas débedas. Por outra, a crise de débeda soberana provoca graves efectos sobre o sistema financeiro vía rebaixas de rating, perda de valor das carteiras de débeda pública nos seus balances, etc.
5. Equilibrar o déficit por conta corrente. Os fortes déficits comerciais na periferia e fortes superávits no centro son síntoma evidente dos graves desequilibrios cós que naceu a zona euro. O triste deste asunto é que non se resolverá de non entender as autoridades europeas e españolas un concepto que se ensina en primeiro de economía: superávits e déficits comerciais son un xogo de suma cero.

Completar o puzzle que resolva simultáneamente todos os problemas que acabamos de apuntar conta con tres inconvintes a maiores

Completar o puzzle que resolva simultáneamente todos os problemas que acabamos de apuntar conta con 3 inconvintes a maiores. Primeiro, austeridade (consolidación fiscal) e crecemento (políticas fiscais expansivas) son ambos desexables e necesarios; porén non son implementables simultáneamente (por definición) pola mesma autoridade pública, e teñen ambas os seus inconvintes. Por unha banda, a austeridade provoca máis recesión (a evidencia empírica na periferia europea e o recente ‘mea culpa’ do FMI son argumentos que aqueles que afirmaban o contrario teñen agora máis difícil rebater); por outra, non hai marxe xa para que o Estado español implemente políticas fiscais expansivas, pois o desequilibrio fiscal adicional e acumulación de débeda que provocarían son, aos niveis (90% débeda/PIB en 2012) e custo (‘prima de risco’) actuais, inasumibles.

A consolidación fiscal require ben reducir gasto público, ben incrementar os ingresos

Segundo, a consolidación fiscal require ben reducir gasto público, ben incrementar os ingresos (recadación fiscal). A literatura económica, como indicamos, mostra que o mellor é reducir gasto corrente, logo subir impostos (pero evitar facelo en situación de recesión) e por último recortar investimento público, a máis dañina de todas as opcións. Excuso decir que tanto este goberno como o anterior a opción pola que se decantaron primeiro foi a peor, a de reducir investimento, probablemente porque é a que ten menor custe político. Con todo, no caso español hai un problema adicional para seguir as recomendacións da literatura económica: o gasto público en España é 6 puntos de PIB inferior á media da zona euro. O déficit público non ten a súa orixe no lado dos gastos, senón no contrario: os ingresos do Estado español supoñen o 35% do PIB, fronte ao 45% de Alemaña ou da media da Eurozona.

A inflación que os países do sur de Europa precisan para facer a débeda pública máis sostible choca co miope enfoque institucional europeo

Por último, a política monetaria está delegada ao BCE por mor da soberanía compartida cos socios europeos. A inflación que os países do sur de Europa precisan para facer a débeda pública máis sostible choca co miope enfoque institucional europeo, onde o único obxectivo das autoridades monetarias é manter a inflación en mínimos, en lugar de combinar un duplo obxectivo inflación – crecemento como fan nos Estados Unidos, entre outros.

Por todo o aqui exposto, completar a ‘cuadratura do círculo’ só se antolla posible coa actuación conxunta das autoridades españolas e europeas. O Goberno español debería concentrar os seus esforzos en implementar unha consolidación fiscal que permita obter superávits primarios. A estratexia a seguir debe rebaixar gasto público na medida do posible –que a estas alturas é xa ben pouco- ao tempo que resolva o problema principal de recadación fiscal... pero implementando só subidas que afecten o mínimo posible ao consumo, ou ben implementalas preferentemente cando a economía mostre signos de crecemento. Conseguilo só parece posible mediante consolidacións lentas e graduais.

Tendo en conta ademáis que a estas alturas a principal partida de gasto -pensións aparte- é o custo da débeda, semella imprescindible a axuda externa. Isto é, solicitar o ‘rescate blando’ que ofreza o que en calquer outra área monetaria (USA, UK, Xapón...) se aplica por defecto: a intervención nos mercados de débeda para rebaixar o seu custo. Haberá que ver, con todo, as condicións que desde Europa se impoñan. Non debe ser ese, nin moito menos, o único papel de Europa. Que o control da inflación e as políticas fiscais expansivas non lle sexan posibles ao Goberno español non quere decir que deixaran de ser necesarias. Aos procesos de unión bancaria e fiscal (supostamente) en camiño deben engadirse un obxectivo de inflación máis elevado –en particular nas economías do centro, que deberían aprazar os seus procesos de consolidación fiscal- e estímulos fiscais mediante o orzamento europeo que axuden ao crecemento da ‘periferia’.

Que a competitividade española mellore por incrementos de productividade e por que sexan os países do centro os que acepten máis inflación e tiren da demanda será o que permita resolver boa parte dos desequilibrios no seo da UE. O que non é en absoluto asumible é a opción pola que, en cambio, nas devanditas xornadas de debate tanto o Banco de España (en boca do director do seu servizo de estudos) como o Goberno (a través da Secretaria de Estado) afirmaron apostar: a devaluación interna. Rebaixar salarios e provocar deflación no actual contexto é mortal de necesidade: primeiro, porque agravará o problema de endebedamento das economías domésticas (a mesma débeda costa máis pagala se gaño menos); e segundo, porque como arriba apuntamos, a sostenibilidade da débeda pública require de máis crecemento e máis inflación. A deflación obligará a conseguir maiores superávits primarios, isto é, a implementar consolidacións fiscais aínda máis agresivas para reducir a débeda acumulada, provocando máis recesión, máis caída do PIB, máis paro... Por aí non imos ben, en absoluto.